Το χαϊκού είναι είδος ποίησης, μια ιαπωνική ποιητική φόρμα, που πρωτοεμφανίστηκε στην Ιαπωνία το 16ο αιώνα και υιοθετήθηκε στην Ευρώπη στις αρχές του 20ού. Με συνολικά 17 συλλαβές, είναι η πιο σύντομη μορφή ποίησης στον κόσμο. Ο γνωστότερος Ιάπωνας ποιητής των χαϊκού ήταν ο Ματσούο Μπασό (Matsuo Basho, 1644-1694). Στην ευρωπαϊκή εκδοχή τους συνήθως υποδιαιρούνται σε 3 στίχους από 5, 7 και 5 συλλαβές, στους οποίους η ομοιοκαταληξία αποφεύγεται. Στις πιο σύγχρονες απόπειρες δημιουργίας χαϊκού, είναι συχνές οι μικρές αποκλίσεις από τον αυστηρό αυτό στιχουργικό κανόνα. Ο Γιώργος Σεφέρης άρχισε να γράφει τα δικά του χαϊκού σε νεαρή ηλικία, το 1929. Η Άντα (Αρχοντούλα) Μαργαρίτη, δικηγόρος και συνεργάτης της πρεσβείας της Ιαπωνίας και του προξενείου της για τις επίσημες μεταφράσεις αλλά και για νομικές συμβουλές, μετέφρασε επιλεκτικά χαϊκού του Ματσούο Μπασό. Όπως η ίδια γράφει στο βιβλίο «Εποχές» (εκδόσεις Γιαλός), το χαϊκού δεν προϋποθέτει καλλιέργεια ή ευαισθησία για να βρει το δρόμο του στην ψυχή του αναγνώστη-ακροατή, παρά μόνο λίγη διάθεση για φλερτ. Δείτε τι μας είπε:

Πώς προέκυψε η μετάφραση του βιβλίου;

Άντα Μαργαρίτη: Η μετάφραση των ποιημάτων προέκυψε όταν μάθαινα ιαπωνικά, πριν από πέντε με έξι χρόνια που ότι είχα πάρει την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Δεν ήθελα να ασκήσω τη δικηγορία. Ήθελα να μάθω κάτι που μου αρέσει πολύ και επειδή με τις γλώσσες είχα μια έφεση, διάλεξα τα ιαπωνικά. Μου άρεσε πολύ η κουλτούρα. Έτσι κάποια στιγμή έπεσα πάνω σε ένα Χαϊκού. Δεν ήξερα τι ήταν στα αγγλικά και στα ελληνικά, όπως κυκλοφορούν. Ήταν του Μπασό (Ματσούο Μπασό). Μου άρεσε η συντομία του. Είχα σταματήσει τα πάντα, θυμάμαι τότε, για να μάθω ιαπωνικά. Είχα μετατρέψει το δωμάτιο μου σε Ιαπωνία. Είχα ανοίξει ιαπωνικό blog στο διαδίκτυο. Έκανα fansub (υποτιτλισμό σε ιαπωνικά καρτούν – ανιμέ). Βρήκα φίλους εξ Ιαπωνίας. Έβλεπα δραματικές σειρές χωρίς υπότιτλους ή με ιαπωνικούς. Φίλους που είχαν ενδιαφέρον για την Ελλάδα από την Ιαπωνία. Όλη μου η μέρα ήταν μια Ιαπωνία, τίποτα άλλο. Και μέσα σε όλο αυτό το κομμάτι, μου βγήκε λίγο και το καλλιτεχνικό μου, άρχισα να μεταφράζω τα ποιήματα του Μπασό. Το κάθε ποίημα μπορεί να μου έπαιρνε και κανά μήνα. Το δούλευα και το ξαναδούλευα. Και το έκανα για εμένα και για να το διαβάσουν οι φίλοι μου. Τίποτα παραπάνω. Μια μέρα λοιπόν, μιλούσα με την υπεύθυνη επικοινωνίας από τις εκδόσεις Γυαλός, που είναι οικογενειακή φίλη. Κάπως το φέρνει η κουβέντα και της λέω ότι, ναι, έχω κάνει και κάτι μεταφράσεις. Της το είπα τελείως τυχαία, γιατί μιλάγαμε για τα χαϊκού. Και μου απαντά: «Τι; Για στείλε τα στην εκδότρια». Και με το που τα είδε η εκδότρια (Κυριακή Σαρζετάκη) ξεκίνησε μια διαδικασία ότι θα τα εκδώσουμε. Κάτι που δεν το είχα φανταστεί ποτέ. Βέβαια ήθελα κάτι άλλο. Ήθελα να βγάλω το «Δάμων και Φιντίας» (走れメロス) του Osamu Dazai. Είναι ο αρχαίος ελληνικός μύθος, δοσμένος από τον Osamu Dazai σε ένα μικρό διήγημα. Και μάλιστα διδάσκεται στα σχολεία στην Ιαπωνία. Αυτό είχα ζητήσει να μου βγάλουν. Το είχα μεταφράσει και από τα ιαπωνικά αλλά και από τα γερμανικά που είχε γράψει ο Friedrich Schiller. Έχει γράψει ποίημα το 1799, το «Die Bürgschaft» βασισμένο στον μύθο. Και τελικά βγάλαμε τον Μπασό. Βέβαια για να βγει, έπεσε πολύ μεράκι από την πλευρά της Κυριακής Σαρζετάκη. Το χρώμα για παράδειγμα αν δεις είναι το κόκκινο της ιαπωνικής σημαίας. Έψαξε πολύ για να βρει τη σωστή απόχρωση. Η σφραγίδα από έξω, το στήσιμο. Δεν το κάναμε τρίστιχο όπως κυκλοφορεί στην Ευρώπη το χαϊκού. Πήρα τα άπαντα του Μπασό στα ιαπωνικά και μέσα είναι γραμμένα όπως είναι και στο βιβλίο, μια γραμμή κάθετη, μια σταγόνα βροχής. Της είπα λοιπόν ότι επειδή τα τρίστιχα μου θυμίζουν τα ημερολογιάκια που κρεμάμε στον τοίχο και από πίσω γράφουν διάφορες μπούρδες, και επειδή αυτό που κάνουμε στην ποίηση, είναι να κόβουμε τον στίχο στο μέτρο, σε αναγκάζει να διαβάσεις το ποίημα με ένα πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Έτσι λοιπόν της ζήτησα ότι θέλω να μπει σκέτο, χωρίς στίχους. Βέβαια μια οριζόντια γραμμή φαινόταν πολύ άσχημη και έτσι το κόψαμε τυχαία. Έτσι μπορεί να το διαβάζει ο κόσμος όπως θέλει.

Στην παρουσίαση του βιβλίου είχατε και εικαστική έκθεση. Πώς προέκυψε;

Α.Μ.: Το βιβλίο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά την Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου στο Free Thinking Zone. Μίλησαν για αυτό ο Χρήστος Τουμανίδης, ποιητής, και ιδρυτής του ελληνικού κύκλου χαϊκού στην Ελλάδα, και η Ηρώ Νικοπούλου, ποιήτρια, πεζογράφος και εικαστικός, και είναι και οι δύο άνθρωποι που έχουν ασχοληθεί με τα Χαϊκού στην Ελλάδα. Επίσης μίλησαν και για την σχέση των Χαϊκού με τα εικαστικά. Γιατί οι Ιάπωνες έχουν τόσο ωραία κόμικ; Γιατί από τα αρχαία χρόνια συνέδεαν το ποίημα με την εικόνα, την ζωγραφιά. Δηλαδή είναι μέσα στην παράδοση τους. Και μέσα σε όλα αυτά, επειδή ασχολούμαι και με την προώθηση εικαστικών στην Ελλάδα εδώ και δύο χρόνια, ζήτησα από 11 αγαπημένους μου καλλιτέχνες, 16 ήταν στην αρχή αλλά μείναμε 11, να ζωγραφίσουν πάνω σε 4 ποιήματα του βιβλίου ότι τους βγει στο καθένα. Ήταν πολύ ενδιαφέρον γιατί δυο πωρώθηκαν και μου είπαν ότι έχουν φτιάξει το καλύτερο τους, κάποιοι μου είπαν ότι δεν μπορούν να βγάλουν τίποτα και αποσύρθηκαν. Γενικά νομίζω ότι έδωσαν το καλύτερο εαυτό τους και παρουσιάστηκαν και αυτά την ημέρα παρουσίασης του βιβλίου.

Με τα ιαπωνικά πώς αρχίσατε να ασχολείσθε; Ποια ήταν η αφορμή;

Α.Μ.: Είχα πάει να δω μια ταινία του Hayao Miyazaki, το Spirited Away (千と千尋の神隠し) και πέρα από ότι θαμπώθηκα με το animation, μου άρεσε πολύ ο ήχος της γλώσσας. Φεύγοντας από το σινεμά, μου είχαν μείνει και κάνα δυο λέξεις, okasan (μητέρα), otosan (πατέρας), anata (αγαπημένος – χρησιμοποιείται από εραστές). Κάπου εκεί άρχισα να θέλω να δω πώς λειτουργεί αυτή η γλώσσα και η αλήθεια είναι ότι η γραμματική και το συντακτικό τους δεν έχουν καμία σχέση με τις δυτικές γλώσσες. Ήταν μια αποκάλυψη για εμένα. Μεγαλύτερη ήταν τα ιδεογράμματα, τα 2000 που πρέπει να μάθεις. Θέλει λίγη υπομονή εκεί. Και κάποια στιγμή ξεκίνησα μαθήματα. Βρήκα μια εξαιρετική καθηγήτρια, την Miki Shirakawa (美紀白川), η οποία πήγε με τους ρυθμούς μου. Αυτό είναι που εκτιμώ πάρα πολύ σε αυτήν. Ότι στον έναν χρόνο της είπα θα δώσω το Νικιού (η ονομασία του διπλώματος γλωσσομάθειας – Ν2) και μου είχε πει: «Βρε Άντα μου μην το κάνεις τώρα, δεν θα το πάρεις, θα κοπείς». Και κόπηκα για ένα λάθος. Είχε συγκινηθεί τόσο πολύ που τη δεύτερη χρονιά τη θυμάμαι να λέει: «Το 'χεις, το 'χεις!». Και τελικά το πήρα με καλή βαθμολογία. Ίδιο σκηνικό με το επόμενο παρόλο που μου έλεγε ότι ούτε οι Ιάπωνες δεν το παίρνουν στον τρίτο χρόνο και παρόλο που πήγα απλά για να δοκιμάσω τις δυνάμεις μου το πήρα και αυτό. Κλάματα και συγκινήσεις, και τότε έπρεπε να δω τι θα κάνω με αυτό που έμαθα. Έγινε ένα τηλέφωνο από την πρεσβεία και μου είπαν ότι δεν έχουν άλλον στην Ελλάδα να κάνει επίσημες μεταφράσεις. Το Υπουργείο Εξωτερικών δεν έχει τμήμα και έτσι ξεκίνησε αυτή η ωραία συνεργασία. Έχουν προκύψει ενδιαφέρουσες γνωριμίες γιατί με στέλνουν για διερμηνείες σε κανάλια. Είναι εμπειρίες που δεν θα τις είχα αλλιώς, ως δικηγόρος.

Έχετε πάει ποτέ στην Ιαπωνία;

Όχι.

– Θέλετε; Χαζή ερώτηση.

– Όχι δεν είναι. Γιατί για να μην έχω πάει κάτι με κρατάει και δεν πηγαίνω. Θα πάω, πιστεύω. Αλλά είναι ένα αίσθημα ανάμεικτο. Ή θα μου αρέσει πάρα πολύ και δεν θα θέλω να ξαναγυρίσω ή δεν θα μου αρέσει καθόλου και θα απογοητευτώ. Νομίζω ότι αυτό είναι που με κρατάει. Είμαι και των άκρων άνθρωπος. Οπότε θα μου αρέσει αλλά θα ξαναγυρίσω (γέλια).

Τα επόμενα βήματα σας; Η συνέχεια, ποια θα είναι;

Α.Μ.: Η επιθυμία μου είναι να μεταφράσω Ιάπωνες που δεν έχουν μεταφραστεί στα ελληνικά. Καλός είναι ο Μουρακάμι, και οι υπόλοιποι που έχουν μεταφραστεί, αλλά υπάρχουν κάποιοι που θυμίζουν τόσο πολύ Ελλάδα και θα τους καταλαβαίναμε πολύ εύκολα εδώ, που είναι κρίμα που δεν υπάρχουν.

Όπως;

Τον Osamu Dazai που είναι ο αγαπημένος μου. Τον Sōseki Natsume (1868–1912), και άλλους που θα μας άρεσαν εδώ αλλά εν μέσω κρίσης, τι να πεις στους εκδοτικούς οίκους. Προς το παρόν θα συνεχίσουμε με τα χαϊκού μας.

Το τέρας μιλάει χωρίς χαρτί ο κόνδυλος 

δεν ευτυχεί

Στο 隠.

Περισσότερες πληροφορίες θα βρείτε εδώ και εδώ.

*Ο Αίαντας Αρτεμάκης γεννήθηκε το 1982 και είναι δημοσιογράφος και «κομπιουτεράς». Πουλάει κομπιουτεράκια στην Ομόνοια, με προτίμηση στα γιαπωνέζικα. Του αρέσει να διαβάζει και να ονειρεύεται μια γερή δημοκρατία. Παντρεύτηκε το 1989 τον καλό του φίλο, Amstramd 1512. Δυστυχώς από τότε, έχει αλλάξει πολλούς αγαπημένους. Τώρα συζεί με έναν Z800 HP. 

Προηγούμενα άρθρα του Αίαντα Αρτεμάκη
 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News