Η πολυαναμενόμενη αυτοβιογραφία του Σαλμάν Ρούσντι για τα χρόνια που έζησε κρυμμένος υπό την απειλή του θανάτου αποτελούσε επτασφράγιστο μυστικό εδώ και μήνες και οι εκδότες που εμπλέκονται στην κυκλοφορία της είχαν υπογράψει συμβόλαια με αυστηρές ρήτρες εμπιστευτικότητας. Το μυστήριο όμως λύνεται σήμερα, και κάπως έτσι κλείνει ο κύκλος μιας απίστευτης σαπουνόπερας τρόμου, η οποία σημάδεψε τον λογοτεχνικό κόσμο την δεκαετία του ‘90. Με τίτλο «Τζόζεφ Άντον» (πρόκειται για την κωδική ονομασία που χρησιμοποιούσε από τα βαφτιστικά του Κόνραντ και του Τσέχοφ για να επικοινωνεί με τους αστυνομικούς που τον προστάτευαν) το βιβλίο κυκλοφορεί και στα Ελληνικά από τις Εκδόσεις Ψυχογιός και στις σελίδες του ο Ρούσντι καταπιάνεται για πρώτη φορά δημοσίως με τις μαύρες μέρες της περιόδου κατά την οποία κρυβόταν προκειμένου να γλιτώσει από τους εκτελεστές που είχε ρίξει στο κατόπι του ο ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Χομεϊνί. Αιτία το (τέταρτο τότε) μυθιστόρημά του, οι «Σατανικοί στίχοι», ένα βιβλίο με θέμα τη μετανάστευση και τις «διπλές ταυτότητες», το οποίο θεωρήθηκε βλάσφημο από τους φανατικούς ισλαμιστές διότι ανάμεσα σε όλα αναφέρεται σε τρεις παγανιστικές θεότητες που προβλημάτισαν τον Μωάμεθ.

Το μυθιστόρημα κυκλοφόρησε το 1988 και μερικούς μήνες αργότερα, στις 14 Φεβρουαρίου 1989, ο Χομεϊνί εξέδωσε φετφά για την εκτέλεση του συγγραφέα αλλά και των εκδοτών και των μεταφραστών του – και πράγματι ο ιταλός μεταφραστής του δολοφονήθηκε και ο νορβηγός εκδότης του δέχθηκε δολοφονική επίθεση. Ο 42χρονος τότε Ρούσντι αναγκάστηκε για παραπάνω από δέκα χρόνια να συγκατοικεί με τους σωματοφύλακές του, άλλαξε 20 «ασφαλείς κατοικίες», επισκεπτόταν κρυφά τους φίλους του (μεταξύ άλλων, συγγραφείς σαν τον Ιαν ΜακΓιούαν και τον Χανίφ Κιουρέισι), ωστόσο αρνιόταν να φορέσει αλεξίσφαιρο γιλέκο, να μεταμφιεστεί ή να αλλάξει το πρόσωπό του με πλαστική εγχείρηση. Δέχτηκε, παρ’ όλα αυτά, σε μια μυστική συνάντηση στο αστυνομικό τμήμα του Πάντινγκτον το 1990, να υπογράψει μια δήλωση μετανοίας, εκφράζοντας την πίστη του στο Ισλάμ – για να την υπονομεύσει σε τηλεοπτική του εμφάνιση λίγο αργότερα. Σε όλο το διάστημα της ζωής του που πέρασε κρυμμένος, έγραφε βιβλία, δημοσίευε άρθρα, παρευρισκόταν σε δείπνα, ερωτευόταν, παντρευόταν, χώριζε. Και κάπου μέσα σε αυτή την τρικυμιώδη διαδρομή, άλλαξε αισθητά, υιοθέτησε την εικόνα ενός συμβόλου της ποπ κουλτούρας, κάνοντας όσους τον ακολουθούσαν στα πρώτα του βήματα να τον κατηγορήσουν ως μια όλο και λιγότερο φιλόδοξη (δημιουργικά) καλλιτεχνική φιγούρα. Είναι έτσι όμως; Για να δούμε.

Φυγάς και ένοχος για κάτι που δεν μπορούσε να συλλάβει, έζησε μέσα στην ανωνυμία, επώνυμος ως συγγραφέας εξαιτίας των βραβείων Whitbread και Premio Pedrocchi, αλλά αφανής ως άνθρωπος, ένας φοβισμένος ταξιδιώτης που κρυβόταν σε διάφορα ξενοδοχεία για να μην τον εντοπίσουν οι απεσταλμένοι θανάτου του Αγιατολάχ Χομεϊνί. Αλλά ο καιρός παρήλθε, ο Χομεϊνί πέθανε, οι σατανικοί στίχοι της κοινωνίας του πήραν να σβήνουν στο πέρασμα του χρόνου και ο βλάσφημος δημιουργός, βυθισμένος πλέον στον «πολιτισμό» της Δύσης, αποκήρυξε το παρελθόν του, γράφοντας όλο και πιο δυτικά βιβλία και αφορίζοντας τον τρόμο της ζωής του μέσα από την πολυτέλεια της μεσοαστικής λονδρέζικης τάξης. Τα μεγαλεπήβολα ιστορικά πεδία και οι θρησκευτικές αναζητήσεις παρέδωσαν τη σκυτάλη σε ένα νέο τρόπο σκέψης, που άρχισε να γαλουχείται μέσα από τις παρέες του Μπόνο και των υπόλοιπων U2, που τον έκαναν να περάσει στη βιομηχανία της ροκ μουσικής με το βιβλίο «Ο κόσμος κάτω από τα πόδια της». Αυτό αποτέλεσε εκδοτικό γεγονός για το 1999, αλλά η αμηχανία που προκάλεσε στους φανατικούς θαυμαστές του δεν πήγαζε από τη φυσιολογική εξέλιξη ενός άκρως επιτυχημένου (και συμβιβασμένου ίσως) δημιουργού, αλλά στην ίδια την επίπτωση αυτού του συμβιβασμού: στο ότι ο Σαλμάν ήταν πλέον ένας άλλος συγγραφέας. Αλλά αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό. Οι συγγραφείς δεν παραμένουν στατικοί, δεν επαναλαμβάνονται. Όσοι δεν μπορούν να εφησυχάσουν, καταδιώκονται διαρκώς από φωνές που τους οδηγούν στα ερέβη νέων αποκαλύψεων. Ή τελικά καταλήγουν στην τρέλα ή αλλάζουν κέλυφος και γίνονται κάποιοι άλλοι. Ο Ρούσντι ακολούθησε τη δεύτερη επιλογή. Ταξίδεψε στις Ηνωμένες Πολιτείες, εγκαταστάθηκε σε ένα πολυτελές διαμέρισμα στο Μανχάταν και παντρεύτηκε για δεύτερη φορά, επιλέγοντας ένα κορίτσι 28 χρόνων από τις αστραφτερές πασαρέλες μόδας της Νέας Υόρκης. Λίγους μήνες μετά έσπευσε για εγχείρηση στα μάτια του, προκειμένου να θεραπεύσει το χρόνιο πρόβλημα της βλεφαρόπτωσης.

Με νέα ζωή, νέα γυναίκα, νέο προφίλ, νέο σπίτι και νέα βλέφαρα, ο Σαλμάν Ρούσντι άρχισε να κάνει παρέα με τον Πολ Όστερ και έγινε θιασώτης της κοσμικής ζωής, αφήνοντας τη ζωή του κατατρεγμένου στις σελίδες των σατανικών στίχων των απανταχού παραδοσιακών που αδυνατούν να κατανοήσουν την εσωτερική εξέλιξη κάποιου. Δέχτηκε πυρά. Μέχρι και για τη νεαρά σύζυγό του. Τον αποκάλεσαν «τελειωμένο». Είπαν ότι ο στοχαστής πέθανε και ότι στη θέση του ζούσε κάποιος που είχε συνάψει ειρήνη με όλη την κατάπτωση του αμερικανικού ονείρου. Αλλά εκείνος ήταν ευτυχισμένος. Το έλεγε παντού. Και το 2001 παρέδωσε στους αναγνώστες την «Παραφορά», ένα μυθιστόρημα τόσο οργισμένο όσο και ο «Πλανήτης του κυρίου Ζάμλερ» του Μπέλοου. Ο πλανήτης του Ρούσντι στο βιβλίο αυτό είναι η Νέα Υόρκη. Αλλά δεν είναι ένας πλανήτης εξιδανικευμένος, μόνο και μόνο επειδή ζει εκεί. Το αντίθετο: είναι το πεδίο μέσα στο οποίο ο ήρωάς του, ο Μάλικ Σολάνκα, ένας καθηγητής ιδεών και πετυχημένος κουκλοποιός, το alter ego ίσως του συγγραφέα, έρχεται αντιμέτωπος με το χάος της πλέον προηγμένης βιομηχανίας ανθρώπων. Ο Ρούσντι απαντάει με το βιβλίο τούτο σε όλους εκείνους που τον κατέκριναν. Μέσα στον ήρωά του σιγοβράζει μια ανεξήγητη οργή και ελπίζει πως μέσα στο χάος της μητρόπολης θα μπορέσει να κρυφτεί και να ηρεμήσει. Η οργή όμως είναι γύρω του, η παραφροσύνη στους δρόμους καθημερινή. Και ο Σολάνκα του Ρούσντι θα προσπαθήσει να την πολεμήσει.  Με την ορμή ενός επαναστάτη των πόλεων. Όχι τρομοκράτη, αλλά τροβαδούρου της αλήθειας και της πίστης στο πιο δύσκολο όνειρο που είναι η πάλη απέναντι σε κάθε μορφής καταπίεση.

Ακολούθησαν τρία ακόμα βιβλία μέχρι να φτάσουμε στο «Τζόζεφ Άντον» που αποτελεί το εκδοτικό γεγονός του 2012. Το υλικό που δόθηκε στη δημοσιότητα ήταν αρκετό για να τροφοδοτήσει πολλά δημοσιεύματα και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Στη Νέα Υόρκη δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Νew Yorker» αποσπάσματα του βιβλίου και ακολούθησε, τη Δευτέρα 10 Σεπτεμβρίου, ρετροσπεκτίβα όλων των αναφορών του περιοδικού στον Ρούσντι και στον φετφά. Το ΒΒC έχει κιόλας έτοιμο σχετικό ντοκιμαντέρ με τον τίτλο «Ιmagine». Οι λονδρέζικοι «Τimes» την Κυριακή 9 Σεπτεμβρίου κυκλοφόρησαν με δισέλιδο αναλυτικό ρεπορτάζ με όλη την ιστορία του φετφά, στο οποίο δημοσιογράφοι, λογοτέχνες, πολιτικοί, διπλωμάτες, ιμάμηδες, θεολόγοι του Ισλάμ, φίλοι του Ρούσντι αλλά και κάποιοι από τους ένοπλους φρουρούς που είχαν αναλάβει την προστασία του καταθέτουν τις μαρτυρίες τους. Μιλούν για την απειλή και τον φόβο, για τις συζητήσεις και τις διπλωματικές κινήσεις, για την τόλμη και τη λιγοψυχία, για τις λαμπερές αλλά και τις μίζερες στιγμές του Ρούσντι. Ωστόσο, η δική του προσωπική μαρτυρία είναι εκείνη που έχει σημασία. Και από σήμερα βρίσκεται στη διάθεσή μας, μετατρέποντας σε λογοτεχνικό καύσιμο μια ακόμα «παραφορά» του αιώνιου θρησκευτικού φανατισμού.

*Ο Στέφανος Δάνδολος είναι συγγραφέας.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News