Σε αντίθεση με όσα μπορεί να παρατηρήσει κανείς για το έργο αρκετών άλλων συγγραφέων που μετέρχονται προγραμματικά μεταμοντέρνες τεχνικές, στην πεζογραφία του Μισέλ Φάις η αποδόμηση της κλασικότροπης αφηγηματικής φόρμας δεν ανάγεται σε κάποιο είδος άψυχου πειραματισμού, ούτε εντάσσεται στο κυνήγι μιας ασαφώς καθοριζόμενης πρωτοπορίας – προκύπτει αναγκαία, ως μορφικός αντικατοπτρισμός του πυρήνα της γραφής του. Στη νουβέλα «Aegypius Monachus», που επανεκδίδεται φέτος, δώδεκα χρόνια μετά την πρώτη της έκδοση, σε αναθεωρημένη μορφή από τις εκδόσεις Πατάκη, η αριστοτεχνική χρήση μιας σειράς αφηγηματικών τρόπων δεν μένει στο εργαστηριακό επίπεδο, αλλά εμψυχώνεται από τη σπαρταριστή φωνή ενός «πάσχοντος» αφηγητή-ήρωα, που προσπαθεί εναγωνίως να πει στον εαυτό του μια ιστορία για τον εαυτό του. Δεδομένου ότι η αποτυχία αυτής της προσπάθειας συνιστά τον αόρατο σκελετό του κειμένου, η αφήγηση δεν αρθρώνεται πάνω σε κανέναν από τους κλασικούς, παραδεδομένους άξονες, αλλά ακολουθεί τη σπείρα της ενδοσκόπησης του αφηγητή-ήρωα.

Παρότι δεν μπορεί να γίνει λόγος για πλοκή με την κλασική έννοια του όρου, η κατάσταση μέσα στην οποία τοποθετεί ο Φάις τον ήρωά του είναι συνοπτικά η εξής: Μετά από έναν τραυματικό χωρισμό, βρίσκεται να ζει μόνος του, επιδιδόμενος σε δύο κατά βάση δραστηριότητες: το γράψιμο και την παρατήρηση. Η μέρα του χωρίζεται στις ώρες που γράφει, με ωράριο, λες και έχει «βάρδια για τη δημιουργία του κόσμου», όπως αυτοσαρκαστικά το θέτει ο ίδιος, και στις ώρες που παρατηρεί – είτε περιφερόμενος στην πόλη, είτε ακόμα μερικές φορές μένοντας στο σπίτι και παρακολουθώντας τηλεόραση. Αυτό το απλό στην ουσία του μοτίβο είναι η βάση πάνω στην οποία ξεδιπλώνει ο συγγραφέας το κρεσέντο του ήρωά του, με τις σοφά μελετημένες μεταπτώσεις του να αιχμαλωτίζουν το συναίσθημα του αναγνώστη – υποκαθιστώντας επάξια στο πεδίο αυτό την πλοκή.

Μάλιστα, και παρόλο που επίσης δεν μπορεί να γίνει λόγος για χαρακτήρα με την κλασική έννοια του όρου, οι λεπτότερες συγκινησιακές αποχρώσεις του κειμένου εντοπίζονται στα σημεία εκείνα όπου γίνεται φανερή η αντιφατικότητα της ενδοσκοπικής διαδικασίας του ήρωα. Καταδυόμενος όλο και βαθύτερα μέσα στον εαυτό του, ο ήρωας του Φάις όχι μόνο δεν βρίσκει εκεί κάτι καινούριο, αλλά καταλήγει όλο και σκοτεινότερος, μέχρι που στο τέλος, και καθώς προσεγγίζει στρώματα του συλλογικού ασυνειδήτου, φτάνει σε πυρήνες που είναι κοινοί για όλους τους ανθρώπους – έτσι, αντί να διακρίνεται από τους άλλους, καταλήγει να ταυτίζεται μαζί τους. Τα όρια ανάμεσα στον εαυτό και τον έξω κόσμο γίνονται διαπερατά, και το «παράδοξο» αυτό ενσωματώνεται προσφυώς από τον συγγραφέα στη δομή της αφήγησης, με τις εναλλαγές στο πρόσωπο (όπου γίνεται χρήση τόσο του τρίτου, όσο και του δεύτερου και πρώτου ενικού) και στην εστίαση, καθώς και με την εσωτερίκευση των περιστατικών που παρατηρεί ο ήρωάς του – και φυσικά, στο τέλος του βιβλίου, με την απόδραση-διάλυση του ήρωα μέσα στην εβραϊκή συνιστώσα της προσωπικότητάς του (μοτίβο που ο συγγραφέας επανέλαβε εξίσου επιτυχημένα και στο πιο πρόσφατο «θρυμματισμένο» μυθιστόρημά του «Κτερίσματα»).

Είναι δεδομένο πως όλα τα παραπάνω θα είχαν παραμείνει ένα απλό πείραμα, αν δεν υπαγορεύονταν από την ίδια τη φύση της γραφής του Φάις. Παρόλο που δεν πρόκειται για αυτοσχεδιαστικό κείμενο (καθώς πίσω από τον φαινομενικό αυθορμητισμό της αφήγησης, εντοπίζεται μια πολύ στέρεα αφηγηματική λογική), η ζωντάνια και η γλαφυρότητα συγκαταλέγονται ανάμεσα στις σπουδαιότερες αρετές του. Με πυκνή, ευφυή και ευφάνταστη γλώσσα, που ενδεχομένως θα ασφυκτιούσε μέσα στις κλασικές φόρμες, ο συγγραφέας κατορθώνει να αποδώσει μια εξαιρετικά περίπλοκη αφήγηση χωρίς να δώσει πουθενά την αίσθηση του τεχνητού – και βασιζόμενος σε ένα αφηγηματικό πρόγραμμα που χωρίς τη συγκεκριμένη γλώσσα θα είχε ενδεχομένως οδηγήσει σε φιάσκο, να παρουσιάσει μερικές από τις καλύτερες σελίδες της νεοελληνικής πεζογραφίας.

*Ο Χ. Κυθρεώτης γράφει κριτική βιβλίου στην «Εφημερίδα των Συντακτών». Τον Φεβρουάριο θα κυκλοφορήσει από τις Εκδόσεις Πατάκη το πρώτο του βιβλίο («Μια χαρά», συλλογή διηγημάτων).

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News