Στις 24 Ιανουαρίου, το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης (The Met) στην Πέμπτη Λεωφόρο της Νέας Υόρκης εγκαινίασε μια νέα έκθεση με περίπου 161 έργα που δημιουργήθηκαν στις Κυκλάδες, κυρίως κατά την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3200 έως 2000 π.Χ.). Παρούσα ήταν η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, ενώ χαιρετισμό, με βιντεοσκοπημένο μήνυμα, απηύθυνε ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, καθώς δεν μπόρεσε να παραστεί στην εκδήλωση λόγω ασθενείας.

Η έκθεση περιλαμβάνει έργα της Συλλογής Leonard N. Stern, η οποία ανήκει στο ελληνικό κράτος. Οπως αναφέρει η ανακοίνωση του Met, το δάνειο είναι αποτέλεσμα μιας σημαντικής 50χρονης συνεργασίας μεταξύ του υπουργείου Πολιτισμού της Ελληνικής Δημοκρατίας, του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης και του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα, μαζί με το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχαίου Πολιτισμού, για τη Συλλογή Κυκλαδικής τέχνης του Λέοναρντ Ν. Στερν.

Η συλλογή περιλαμβάνει σχεδόν όλους τους κύριους τύπους κυκλαδικών μαρμάρινων ειδωλίων που αντιπροσωπεύουν την Υστερη Νεολιθική περίοδο, και εκτείνονται έως το τέλος της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού.

Η συμφωνία, που επικυρώθηκε από το ελληνικό Κοινοβούλιο το 2022, φέρνει τα εκπληκτικά κυκλαδίτικα αντικείμενα της συλλογής στο Met για 25 χρόνια. Μια επιλογή με 15 από τα πιο σημαντικά έργα της παρουσιάστηκε για πρώτη φορά τον Νοέμβριο του 2022 στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα. Μετά την προβολή ολόκληρης της συλλογής στο Met για 10 χρόνια, επιλεγμένα έργα θα επιστρέφουν περιοδικά στην Ελλάδα, ενώ άλλα δάνεια κυκλαδικής τέχνης θα έρχονται στο μουσείο της Νέας Υόρκης.

Η συμφωνία προβλέπει ακόμα ότι μετά από αυτή την πρώτη περίοδο 25ετούς δανεισμού, το Met θα συνεχίσει να εκθέτει σημαντικά έργα κυκλαδικής τέχνης με δανεισμό από τη συλλογή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα και άλλων ελληνικών μουσείων, για επιπλέον 25 χρόνια.

Τα έργα συλλέχθηκαν στη διάρκεια 40 ετών από τον δισεκατομμυριούχο και φιλάνθρωπο Λέοναρντ Στερν, διευθύνοντα σύμβουλο της επιχειρηματικής δυναστείας Harz Group με έδρα τη Νέα Υόρκη, την οποία ξεκίνησε ο Μαξ Στερν, πατέρας του Λέοναρντ, μετανάστης στις ΗΠΑ το 1926, όταν πτώχευσε η κλωστοϋφαντουργία που διατηρούσε στη Φούλντα της Γερμανίας. Ο Λέοναρντ Στερν έχει δηλώσει ότι τον γοήτευσε «η δύναμη και η απλότητα αυτών των υπέροχων λιθόγλυπτων», τονίζοντας ότι «το σημαντικό για μένα είναι ότι η συλλογή θα διατηρηθεί  ολόκληρη».

Η Συλλογή Στερν αποτελείται από τους κυριότερους τύπους κυκλαδικών μαρμάρινων ειδωλίων, μεταξύ των οποίων βιολόσχημα αγαλματίδια που αναπαριστούν γυναικείες μορφές και το ύψος τους σπάνια ξεπερνά τα 15-20 εκ. Είναι ο συνηθέστερος τύπος σχηματικού ειδωλίου και χαρακτηριστική δημιουργία της Πρωτοκυκλαδικής Ι περιόδου (3200 – 2800 π.Χ.). Στα φυσιοκρατικά ειδώλια αυτής της εποχής συγκαταλέγονται επίσης τα ειδώλια τύπου Πλαστηρά (από το ομώνυμο πρωτοκυκλαδικό νεκροταφείο της Πάρου).

Στη συλλογή περιλαμβάνεται ακόμη ο τύπος Λούρου (πήρε την ονομασία του από έναν πλούσιο τάφο στη θέση Λούρος Αθαλάσσου στη Νάξο), της Μεταβατικής Πρωτοκυκλαδικής Ι/ΙΙ περιόδου (2800 – 2700 π.Χ.), ο Προκανονικός (προαναγγέλλει τις ολοκληρωμένες μορφές της επόμενης περιόδου) και ο Υβριδικός (συνδυάζει συνήθως στοιχεία παλαιότερων τύπων). Επίσης, περιλαμβάνεται ο Κανονικός τύπος της Πρωτοκυκλαδικής ΙΙ περιόδου (2700 – 2400/2300 π.Χ.), ο κατεξοχήν τύπος ειδωλίων της περιόδου ακμής της κυκλαδικής τέχνης, ο οποίος διέπεται από σταθερούς μορφολογικούς κανόνες.

Ο Κανονικός τύπος συναντάται σε έξι παραλλαγές, καθεμία με δικά της χαρακτηριστικά και με ονομασίες που προέρχονται από τις θέσεις πέντε πρωτοκυκλαδικών νεκροταφείων: της Αμοργού (παραλλαγή Καψάλων και Δωκαθισμάτων), της Νάξου (παραλλαγή Σπεδού), της Σύρου (παραλλαγή Χαλανδριανής) και της Κρήτης (παραλλαγή Κουμάσας στην Κρήτη – πιθανώς τα ειδώλια που ανήκουν σε αυτήν κατασκευάζονταν εκεί με βάση κυκλαδικά πρότυπα).

Οπως αναφέρει ακόμη η δημοσίευση του Met, η συλλογή περιέχει και άλλα σπάνια δείγματα, όπως μια «Διπλή Φιγούρα» της πρώιμης παραλλαγής Σπεδού. Τα αντικείμενα κυμαίνονται σε μέγεθος από ειδώλια μικρής κλίμακας έως μια ξαπλωμένη γυναικεία μορφή μήκους λίγο πάνω από 1,22 μ. (4 πόδια), ένα από τα λίγα μνημειώδη πρωτοκυκλαδικά αγάλματα που σώζονται.

Εκτός από τα μαρμάρινα ειδώλια, υπάρχει επίσης μια σημαντική κεφαλή λαξευμένη σε απολιθωμένο θαλάσσιο σφουγγάρι και μια μικρή εγκυμονούσα φιγούρα με σταυρωμένα χέρια, από σερπεντινίτη. Ακόμη, περιλαμβάνεται ένας μεγάλος αριθμός μαρμάρινων αγγείων: κύπελλα, φιάλες, κανδήλες, παλέτες και κύπελλα με πόδια, μυστηριώδους χρήσης, τα οποία ίσως ήταν τελετουργικά σκεύη συνδεδεμένα με τη θρησκεία των προϊστορικών Κυκλάδων. Εκτίθενται, επίσης, ένα «τηγάνι» από τερακότα, ένα ζευγάρι ασημένια βραχιόλια και μια σμίλη από κράμα χαλκού.

Σε άρθρο της στους New York Times, η Ρομπέρτα Σμιθ χαρακτηρίζει την έκθεση του Met «γεγονός μεταμορφωτικό». Η Νέα Υόρκη, λέει, «έχει προσθέσει άλλο ένα κόσμημα στο λαμπερό πολιτιστικό στέμμα της, που καταλαμβάνει μόλις λίγο περισσότερο από έναν μεσαίου μεγέθους τοίχο στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης».

Τα αριστουργήματα της συλλογής Στερν έχουν εγκατασταθεί στην αίθουσα «Robert and Renee Belfer Court», στον τομέα του μουσείου που φιλοξενεί τη συλλογή της ελληνικής και ρωμαϊκής τέχνης του Met, η οποία περιλαμβάνει περισσότερα από 33.000 έργα που χρονολογούνται από τη νεολιθική περίοδο έως την εποχή του Χριστιανισμού. Περισσότερα, δε, από 7.500 από τα πιο σημαντικά έργα του τμήματος εκτίθενται σε μια βραβευμένη εγκατάσταση, σε 26 γκαλερί εντός του ιστορικού κεντρικού κτιρίου του μουσείου The Met.

Πέντε μεγάλες βιτρίνες, συνήθως με τρία ζεύγη ραφιών η καθεμία, καλύπτουν τον τοίχο της αίθουσας «Belfer Court», με το εσωτερικό τους, επενδυμένο με κόκκινη τσόχα, να αναδεικνύει το αστραφτερό λευκό μάρμαρο των πολύτιμων εκθεμάτων. Στα ράφια κυριαρχούν περίπου 70 μικρά γυναικεία ειδώλια ύψους κατά μέσο όρο περίπου 40 εκ. – εκτός από το σπάνιο κομμάτι, που φτάνει λίγο πάνω από το 1,22 μ.

Αποτελούν τη δόξα της κυκλαδίτικης τέχνης, γράφει γοητευμένη η Ρομπέρτα Σμιθ στους New York Times, καθώς διακρίνονται για τις στυλιζαρισμένες γυμνές μορφές με τα χέρια διπλωμένα στο στήθος και τα αφηρημένα πρόσωπα –στα οποία ξεχωρίζουν μόνο οι μικρές σφηνοειδείς μύτες–, αλλά και για τον συγκρατημένο αισθησιασμό και τη δύναμη της ακινησίας που απηχούν.

Στις βιτρίνες εκτίθενται επίσης πολλά αγγεία και μερικές σχετικά μεγάλες κεφαλές χωρίς σώμα, τις οποίες  η δημοσιογράφος των NYT παρομοιάζει με μικροσκοπικές εκδοχές των κεφαλιών των τεράστιων πέτρινων αγαλμάτων στο Νησί του Πάσχα. Πέντε επιπλέον κομμάτια έχουν τοποθετηθεί σε πέντε μεμονωμένες βιτρίνες μέσα στην αίθουσα, ενώ άλλα 36 εκτίθενται σε μια βιτρίνα στον ημιώροφο.

Ο διευθυντής του Met, Μαξ Χολάιν, σχολίασε: «Είμαστε ενθουσιασμένοι που παρουσιάζουμε αυτή την πραγματικά εντυπωσιακή έκθεση εξαιρετικής κυκλαδίτικης τέχνης στους επισκέπτες μας στη Νέα Υόρκη. Χάρη στη σημαντική συνεργασία και συμφωνία, αυτή η ιστορική παρουσίαση είναι βέβαιο ότι θα προωθήσει τη μελέτη και την εκτίμηση της πρωτοκυκλαδικής τέχνης και πολιτισμού για επισκέπτες και μελετητές, τώρα και για τις επόμενες γενιές. Είμαστε απίστευτα ευγνώμονες στην Ελλάδα, που ενέκρινε αυτό το μακροπρόθεσμο δάνειο, και στον Λέοναρντ Ν. Στερν, για τη συγκρότηση της συλλογής και για τη διάθεση κεφαλαίων για τη μελέτη της».

Η πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Κασσάνδρα Μαρινοπούλου, δήλωσε μεταξύ άλλων: «Η διάδοση και προβολή του κυκλαδικού και αρχαίου ελληνικού πολιτισμού διεθνώς ήταν πάντα η αποστολή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης και πλέον εκπληρώνεται στο έπακρο», κάτι που «επιτυγχάνεται μέσω αυτής της ιστορικής συμφωνίας. Η μελέτη, οι αναλύσεις και οι επιστημονικές συνεργασίες σε διάφορα επίπεδα έρευνας του Κυκλαδικού Πολιτισμού θα είναι πλέον κοινός σκοπός. Για την Ελλάδα, για το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, αλλά και για μένα προσωπικά, αυτή είναι μια μοναδική στο είδος της συνεργασία με το Ελληνικό Δημόσιο και το The Met. Αυτό συμβάλλει στην παγκόσμια προβολή του Κυκλαδικού Πολιτισμού, μέσω της έκθεσης των 161 κυκλαδικών αριστουργημάτων στο The Met, πριν από την επιστροφή τους στη χώρα καταγωγής τους».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News