Στις 6 Ιουνίου 1944, ο Ρόμπερτ Κάπα ήταν ο μόνος πολίτης-φωτορεπόρτερ που αποβιβάστηκε στην παραλία με την κωδική ονομασία Ομαχα μαζί με τα κύματα των στρατιωτών που έκαναν απόβαση κάτω από ισχυρά εχθρικά πυρά. Ο σπουδαιότερος πολεμικός φωτορεπόρτερ του 20ού αιώνα και ένας από τους πιο σημαντικούς πολεμικούς φωτογράφους όλων των εποχών, ακολούθησε τα συμμαχικά στρατεύματα για να απαθανατίσει το χάος της Απόβασης στη Νορμανδία, της επονομαζόμενης  D-Day, μέσα από τον φακό της φωτογραφικής μηχανής του, Contax II.

Η Απόβαση στη Νορμανδία ήταν η μεγαλύτερη θαλάσσια επίθεση στην Ιστορία και επίσης μια από τις πιο θανατηφόρες, καθώς ένας συνδυασμός σφοδρών ανέμων, απρόβλεπτων παλιρροϊκών ρευμάτων και μια τρομερή γερμανική άμυνα οδήγησαν στο τέλος της πρώτης ημέρας στην απώλεια της ζωής 2.400 Αμερικανών.

Ο Κάπα έστειλε τα πολύ σημαντικά φιλμ του πίσω στο Λονδίνο για εμφάνιση, γράφει στο Euronews Culture ο Θίο Φάραντ. Αλλά ένα ατύχημα στον σκοτεινό θάλαμο είχε ως αποτέλεσμα την υπερέκθεση στο φως των περισσότερων λήψεων, αφήνοντας μόνο 11 καρέ ανέπαφα, που έμειναν στην Ιστορία της φωτογραφίας ως «The Magnificent Eleven». Αυτές οι 11 εικόνες αποτελούν μερικά από τα πιο συγκλονιστικά οπτικά αρχεία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ενώ τα υπόλοιπα πλάνα χάθηκαν στην ιστορία.

Και τώρα ένα project του γεννημένου στη Βρετανία, φωτογράφου και εννοιολογικού καλλιτέχνη Φίλιπ Τολεντάνο, επαναπροσδιορίζει αυτό που θα μπορούσε να υπάρχει στα κατεστραμμένα φιλμ του θρυλικού Ρόμπερτ Κάπα, χρησιμοποιώντας τη δημιουργία εικόνων Τεχνητής Νοημοσύνης. «Η βασική ιδέα δεν αφορά τόσο στον Κάπα ή την D-Day αυτή καθαυτή. Εχει να κάνει με το πόσο πειστικά μπορούμε να αναδημιουργήσουμε το παρελθόν και τι σημαίνει αυτό για το παρόν», εξηγεί ο Τολεντάνο στο Euronews Culture.

Το project του βρετανού καλλιτέχνη έχει τίτλο «We Are At War» και εκδόθηκε τον περασμένο μήνα από τις εκδόσεις  L’Artiere, ενώ οι φωτογραφίες του εκτίθενται μέχρι τις 5 Ιανουαρίου 2025 στο 15ο φεστιβάλ φωτογραφίας «Planches Contact» στη γαλλική πόλη Ντοβίλ της Νορμανδίας.

Μάλιστα το «We Are At War» ξεπερνά κατά πολύ ένα συμβατικό βιβλίο φωτογραφίας, αφού είναι ένα κουτί το οποίο περιέχει μια εφημερίδα του 1944 με άρθρα και διαφημίσεις, που δημιουργήθηκαν επίσης με τη χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης, μαζί με ένα φανταστικό φύλλο κοντάκτ (εκτύπωση) του χαμένου φιλμ του Κάπα.

Ο Θίο Φάραντ μίλησε με τον Τολεντάνο για τη δημιουργία του πρωτοποριακού project του και τις γνώσεις του σχετικά με τον συνεχώς εξελισσόμενο κόσμο της τεχνολογίας TN.

«Οπως λέει η Ιστορία, ο Ρόμπερτ Κάπα τράβηξε τέσσερα φιλμ στην ‘Ομαχα της Νορμανδίας. Και τα έστειλε στην Αγγλία, όπου κάποιος κακομοίρης, άτυχος βοηθός του εργαστηρίου, τα έκανε θάλασσα κατά την εκτύπωση, και μόνο 11 εικόνες από τα πλάνα της απόβασης της D-Day σώθηκαν. Αυτό άφησε μια “άδεια τσέπη” στην ιστορία που πίστευα ότι μπορούσα να γεμίσω με ΤΝ», λέει στο Euronews Culture ο Τολεντάνο. «Ουσιαστικά», εξηγεί, «έχω ξανασκεφτεί ή έχω αναδημιουργήσει ένα χαμένο φιλμ του Κάπα από την D-Day. Αλλά η κύρια ιδέα δεν αφορά τόσο τον Κάπα ή την D-Day. Εχει να κάνει με το πόσο πειστικά μπορούμε να αναδημιουργήσουμε το παρελθόν και τι σημαίνει αυτό για το παρόν».

Ο βρετανός καλλιτέχνης προσκλήθηκε να κάνει residency (πρόγραμμα καλλιτεχνικής πειραματικής έρευνας και διαμονής) στη Νορμανδία για το γαλλικό φεστιβάλ φωτογραφίας «Planche Contact». Φέτος ήταν η 80ή επέτειος της D-Day, «οπότε, φυσικά, όταν σκέφτεσαι φωτογραφία της D-Day, σου έρχονται στο μυαλό οι εικόνες του Κάπα», λέει ο Τολεντάνο για το πώς εμπνεύστηκε την ιδέα αυτού το project.

Και προσθέτει ότι εργάστηκε πάνω σε αυτή την ιδέα περίπου ενάμιση χρόνο, ενδιαφερόμενος ιδιαίτερα για την αντίληψη ότι με την Τεχνητή Νοημοσύνη, «όλα είναι αληθινά και τίποτα δεν είναι αληθινό», όπως λέει. Και τονίζει: «Η σχέση μας με τις εικόνες έχει αλλάξει ριζικά. Βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σημείο όπου πρέπει πραγματικά να ρωτήσουμε: “Τι είναι πια αληθινό;”».

Το project του Τολεντάνο παρουσιάζεται στο στυλ εφημερίδας της δεκαετίας του 1940, γιατί όπως εξηγεί «ήθελα να πάω την ιδέα της “εφευρεθείσας Ιστορίας” όσο πιο μακριά μπορούσα. Αντί να φτιάξω ένα παραδοσιακό φωτογραφικό άλμπουμ, αποφάσισα να δημιουργήσω ένα “χαμένο τεχνούργημα”. Ενα από τα διάσημα υπάρχοντα του Κάπα ήταν κάτι που ονομαζόταν “Μεξικάνικη βαλίτσα”. Βρέθηκε μετά τον θάνατό του και περιείχε πολλά από τα αρνητικά του. Σκέφτηκα, λοιπόν, γιατί να μη συνεχίσουμε αυτή τη φανταστική αφήγηση και να δημιουργήσουμε ένα δικό μας “χαμένο τεχνούργημα”;»

Αντί για βιβλίο, το έργο του παρουσιάζεται σε ένα κουτί που περιέχει μια εφημερίδα του 1944 και ένα φύλλο κόντακτ του «χαμένου» φιλμ, για το οποίο ο δημιουργός του σημειώνει ότι «είναι απλώς ένας άλλος τρόπος για να προχωρήσουμε την αφήγηση της επινοημένης ιστορίας λίγο παραπέρα».

Εξέτασε άλλες ιστορικές αναφορές από την D-Day για να βοηθήσει την ακρίβεια της εικόνας; «Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει ατέλειες και αν είστε πραγματικός λάτρης της Ιστορίας, πιθανότατα σε αυτές τις εικόνες θα εντοπίσετε διαφορές στις στολές, τα όπλα, τα αεροπλάνα και άλλες λεπτομέρειες», απαντά ο βρετανός καλλιτέχνης και προσθέτει ότι θα ήθελε «οι περισσότεροι άνθρωποι που θα δουν την έκθεση, να βρουν τις εικόνες δυνατές και συγκινητικές και μόνο αργότερα να συνειδητοποιήσουν ότι είναι ΤΝ. Αυτή η εμπειρία, νομίζω, αντανακλά την καθημερινή εμπειρία μας με εικόνες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Βλέπουμε και μοιραζόμαστε συνεχώς πράγματα, για να μάθουμε αργότερα ότι δεν ήταν αληθινά».

Υποστηρίζει, δε, ότι είμαστε πράγματι σε ένα σημείο καμπής ως προς το πώς βλέπουμε τις εικόνες και τα βίντεο, ειδικά αυτά τα δημιουργήματα της Τεχνητής Νοημοσύνης: «Για περισσότερα από 150 χρόνια, είχαμε την ιδέα της φωτογραφίας ως “αλήθεια”. Τώρα, όλα έχουν αλλάξει ριζικά. Νομίζω ότι δεν θα είμαστε ποτέ ξανά απόλυτα σίγουροι αν αυτό που βλέπουμε είναι αληθινό», τονίζει μιλώντας στο Euronews Culture.

Ποιες προκλήσεις αντιμετώπισε δημιουργώντας αυτές τις εικόνες; «Η ΤΝ μπορεί να μοιάζει λίγο με συνεργασία με ένα πραγματικά ταλαντούχο αλλά πολύ μεθυσμένο άτομο: εξακολουθεί να κάνει πολλά λάθη. Επομένως, πρέπει να ελέγχω τα πάντα για να βεβαιωθώ ότι τα πρόσωπα φαίνονται σωστά, η σύνθεση είναι αυθεντική και ούτω καθεξής. Είναι σχεδόν σαν να σκαλίζεις ένα ραβδί. Συνεχίζω να βελτιώνω την εικόνα μέχρι να γίνει αληθινή» απαντάει. Αλλά δεν αλλάζει –σχεδόν ποτέ– την τελική εικόνα με Photoshop, «αυτό που βλέπετε είναι συνήθως απευθείας το αποτέλεσμα της ΤΝ», λέει.

Ο Τολεντάνο συμφωνεί επίσης απολύτως ότι είμαστε ακόμα στην αρχή με την Τεχνητή Νοημοσύνη και υποστηρίζει ότι θα γίνεται συνεχώς όλο και καλύτερη: «Στο πλαίσιο της φωτογραφίας, βρισκόμαστε στο στάδιο της “δαγκεροτυπίας” της ΤΝ. Είναι ενδιαφέρον να σκεφτούμε πώς οι νέοι σήμερα ανακαλύπτουν ξανά παλιές τεχνολογίες, όπως το φιλμ και το βινύλιο. Και ίσως σε τέσσερα ή πέντε χρόνια, οι άνθρωποι θα νοσταλγούν τις πρώιμες εκδόσεις της ΤΝ με τα περίεργα λάθη, επειδή αυτά τα σφάλματα είναι μέρος της “φωνής” της. Καθώς η ΤΝ θα γίνεται καλύτερη, αυτή η “φωνή” θα εξαφανιστεί και η Τεχνητή Νοημοσύνη θα μοιάζει ακριβώς με τη φωτογραφία», εξηγεί.

Θα πρέπει να διδάσκεται στα σχολεία; «Νομίζω ότι η ΤΝ είναι απλώς άλλο ένα εργαλείο, όπως το Photoshop ή ένα πινέλο. Οπότε νομίζω ότι αν ενδιαφέρεστε για τις εικαστικές τέχνες, τότε σίγουρα ναι», απαντά ο Τολεντάνο και προσθέτει: «Μερικοί άνθρωποι επικρίνουν την ΤΝ λέγοντας ότι απλώς πληκτρολογεί λέξεις σε μια οθόνη, αλλά το ίδιο συμβαίνει και με το γράψιμο. Για μένα, η δημιουργία ΤΝ είναι στην πραγματικότητα περισσότερο γραφή ή κινηματογράφηση παρά φωτογραφία, ακόμα και αν μοιάζει με φωτογραφία. Το σημαντικό κομμάτι είναι να έχεις μια δυνατή ιδέα. Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να κάνει τις κακές ιδέες να φαίνονται καλές, επομένως χρειάζεστε ένα στέρεο concept», υποστηρίζει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News