Περίμενα με χαρούμενη αγωνία και αισθητικές προσδοκίες την παράσταση "Εast Shadow" του Γίρζι Κίλιαν στο Φεστιβάλ Αθηνών (28-9.6.14). Χαρούμενη, γιατί έχοντας δει πολλές χορογραφίες του με το Nederlands Dans Theater και άλλους θιάσους στην Ελλάδα και στο εξωτερικό ήλπιζα στην ανανέωση του βιώματος ψυχοκινητικής ανάτασης που προκαλεί. Με αγωνία γιατί είχα διαβάσει ότι ο Κίλιαν έκανε ένα έργο με αφορμή την πυρηνική και φυσική καταστροφή στη Φουκουσίμα (2011) και περίμενα να δω πώς η καταστροφή θα μεταγράφονταν στον χορό. Με αισθητικές προσδοκίες σχετικά με την αναφορικότητα στην τέχνη μιας και ήταν γνωστό πώς ο Κίλιαν είχε βασισθεί στο συγκλονιστικό Τέλος του παιχνιδιού (1957) του Σάμουελ Μπέκετ.

Η παράσταση ξεκίνησε με κάποιο ενδιαφέρον λόγω της ταυτόχρονης ύπαρξης του "διπλού" πάνω στη σκηνή: "πραγματικός" ο τοίχος του καταφυγίου και δίπλα του "άυλος" σε προβολή ο ίδιος τοίχος. Το πραγματικό παρέπεμπε σε ένα κενό "παρόν", το άυλο  παρέπεμπε στο παρελθόν "γεμάτο" από την προβολή ενός ζεύγους  ηλικιωμένων ντυμένων με  ρούχα του Μεσοπολέμου που χόρευαν. Η Ιστορία άρχιζε να έρχεται από πολύ μακριά.

Δυστυχώς αυτό που ακολούθησε δεν προσέθεσε τίποτα (ή τουλάχιστον εγώ δεν είδα να προστίθεται τίποτα). Εμφανίσθηκε το ζευγάρι της προβολής επί σκηνής και άρχισαν να κάνουν τα ίδια πράγματα, επαναληπτικά, σπασμωδικά, σαν παιδιά που παίζουν κάποιο "κουτσό", σαν αμήχανοι μεγάλοι χαζοχαρούμενοι που κάνουν κάποιες χορευτικές πόζες χωρίς ίχνος έρωτα, χωρίς ίχνος δράματος. Μια κινητική ταραχή!

Το θέαμα με γέμισε ανία και αποσυνδέθηκα από αυτό για να πάω "πίσω" σε παραστάσεις που έχω δει του Τέλους του παιχνιδιού. Τότε, από αυτό που λείπει, δια του αρνητικού, όπως λέμε στην ψυχανάλυση, είδα το δράμα που έλειπε. Στο θεατρικό έργο οι δύο ηλικιωμένοι αντί να χειρονομούν είναι οι ακίνητοι γονείς που λειώνουν μέσα στον σκουπιδοτενεκέ. Ο γιός τους ακίνητος και τυφλός φέρεται ως δυνάστης στους εξαρτημένους από αυτόν γονείς και στον υπηρέτη που τον θεωρεί εξαρτημένο και υποταγμένο. Το έργο του Μπέκετ που είναι, κατά τη γνώμη μου, απολύτως πολιτικό, αναφέρεται στο πώς η μετά τον πόλεμο αστική τάξη ένιωθε μίσος για την προηγούμενη γενιά που την οδήγησε στην καταστροφή των δύο πολέμων και πώς η ίδια εξαρτημένη από την εργατική τάξη προσπαθούσε να την κρατήσει υποδουλωμένη και εξαρτημένη, με την απειλή της χρήσης του μέγιστου όπλου (της πυρηνικής βόμβας και της πυρηνικής καταστροφής).

Τίποτε από το εφιαλτικό αυτό σενάριο δεν ήρθε στη χορογραφία, αν και η Φουκουσίμα ξύπνησε στο μυαλό των Ιαπώνων τον εφιάλτη της Χιροσίμα (θυμίζω για τους νεότερους τα μεγάλα πολιτικά κινήματα στη χώρα για τη μη χρήση της πυρηνικής ενέργειας ακόμη και για ειρηνικούς σκοπούς), την πολιτισμική καταστροφή από τη δυτικοποίηση που επισήμαναν μεταξύ άλλων ο Καβαμπάτα και ο Μίσιμα (και που προτίμησαν το χαρακίρι παρά να σαπίσουν στους σκουπιδοτενεκέδες), την άγνωστη στη Δύση κοινωνική καταστροφή που ενδημεί στην Ιαπωνία και αφορά στη θέση των ηλικιωμένων και των υπέργηρων. Είναι παγκοσμίως η χώρα με τον περισσότερο ηλικιωμένο πληθυσμό. Την πορεία της παρακολουθούν οι επιστήμονες όλου του δυτικού κόσμου γνωρίζοντας πως σύντομα πολλές χώρες (η Ελλάδα μάλιστα πολύ σύντομα ) θα βρεθούν στην ίδια θέση. Τα δικαιώματα των ηλικιωμένων βρίσκονται σε κατάρρευση (και πώς θα ήταν αλλιώς σε μια χώρα, ή στις χώρες, που θεοποιούν την εργασία), οι δήμοι δεν επενδύουν στις γειτονιές με μεγάλη συγκέντρωση ηλικιωμένων, κατά  συνέπεια οι νεότεροι τις εγκαταλείπουν και οι γειτονιές γκετοποιούνται… Το Κόμμα των Άνω των Ογδόντα (δημιουργημένο από ένα γιατρό) δεν είναι παρά μια προσπάθεια για να ακουσθούν τα ζητήματά τους, η εθελοντική προσφορά των ηλικιωμένων εργαζομένων ή συνταξιούχων στη Φουκουσίμα να μπουν αυτοί στο εργοστάσιο από τις πρώτες κιόλας μέρες της καταστροφής για να επισκευάσουν τις ρωγμές δεν είναι παρά η κραυγή μιας τεράστιας κοινωνικής ομάδας που ζητά αναγνώριση και αξιοπρέπεια (και ίσως λανθανόντως και εξιλέωση για τις επιλογές της).

Θα μου αντιτάξετε ότι μια τέτοια προσέγγιση είναι ιδιαίτερα "τοπικού" χαρακτήρα και ότι το έργο του Κίλιαν έχει ένα  "παγκόσμιο" μήνυμα. Θα πείτε ότι προτείνω το "μερικό" έναντι του "καθολικού". Ναι, προκρίνω το μερικό που ανοίγει στο γενικό και όχι το αντίστροφο. Μόνο αυτό φέρει τη συνθετότητα της δυναμικής των πραγματικών καταστάσεων (και το θέατρο του Μπέκετ είναι κατ΄εξοχήν πραγματικό!) που αναδεικνύουν το πανανθρώπινο. Αντιθέτως,τα από την αρχή αποφασισμένα ως έργα ικανά να κατανοηθούν παντού (η τέχνη της παγκοσμιοποίησης) είναι συχνά κενά σχήματα.

Ο Μπέκετ είχε κάνει δική του τη φράση του Τζόυς: "η Ιστορία είναι ένας εφιάλτης από τον οποίο προσπαθώ να δραπετεύσω". Ζώντας μέσα στο δράμα, μετουσίωσε τον εφιάλτη της Ιστορίας σε όνειρο της Τέχνης από το οποίο δεν θέλουμε να δραπετεύσουμε γιατί μπορούμε ταυτόχρονα μέσα σ΄αυτό να υποφέρουμε και να σκεφτόμαστε. Η παγκοσμιοποιημένη τέχνη μένοντας στη φόρμα, μας προφυλάσσει από τον πόνο αλλά μας στερεί τη σκέψη, στέλνοντάς μας έτσι στο κέντρο του χειρότερου εφιάλτη, σ΄ αυτόν του κενού.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News