Οσοι έχουν την τύχη να περάσουν την πόρτα του εργαστηρίου του Φρανσουά Ζινό βρίσκονται ξαφνικά σε μια παράξενη χώρα με λουλούδια, εξωτικά πουλιά και αιθέρια πλάσματα, ανθρώπινες φιγούρες και έργα τέχνης, που ζωντανεύουν μέσα από έναν μοναδικό συνδυασμό παραδοσιακής χειροποίητης εργασίας και μηχανικής καινοτομίας.

Ούτε σπιθαμή δεν μένει άδεια. Στους πάγκους εργασίας υπάρχουν γρανάζια, έμβολα και αναρίθμητα εργαλεία, από τα δοκάρια κρέμονται φωτογραφικές μηχανές, ενώ όλα τα ράφια είναι γεμάτα με πορσελάνινα και γύψινα κεφάλια, άκρα και κορμούς, και γυάλινους βολβούς ματιών, όλα κομμάτια έτοιμα να βρουν τη θέση τους στις φιγούρες που δημιουργεί αυτός ο εκπληκτικός μετρ της τέχνης των μηχανικών παιχνιδιών.

Το ατελιέ του Ζινό βρίσκεται στο Σεντ-Κρουά, ένα ελβετικό χωριό στις πλαγιές της οροσειράς Ζιρά, κοντά στα σύνορα με τη Γαλλία, που υπήρξε κέντρο της ωρολογοποιίας και των συναφών τεχνών για περισσότερους από τρεις αιώνες, γράφει στην Telegraph η Τρέισι Λουέλιν· σήμερα, όμως, οι δεξιότητες του Ζινό είναι τόσο σπάνιες, ώστε να είναι περιζήτητος σε όλον τον κόσμο: δέχεται ιδιωτικές παραγγελίες, ζωντανεύει, όμως, επίσης το δημιουργικό όραμα κορυφαίων ωρολογοποιών.

Μαζί με τη μικρή ομάδα του, ο Ζινό δουλεύει πέντε ή έξι έργα ταυτόχρονα. Μάλιστα, ορισμένα κομμάτια χρειάζονται έως και πέντε χρόνια για να ολοκληρωθούν, όπως το αυτόματο του Αλεξάντερ Πούσκιν, ύψους 80 εκατοστών, που ολοκληρώθηκε το 2010 και το οποίο ζωγραφίζει και γράφει με πένα 1.458 ποιήματα (το πρώτο μηχανικό android στην Ιστορία που μπορεί να το κάνει).

Ο Ζινό ανακάλυψε τις μηχανικές φιγούρες τη δεκαετία του 1970· ήταν ακόμη μαθητής όταν πήγε στο εργαστήριο του πατέρα ενός συμμαθητή του, που κατασκεύαζε αυτόματα: «Μετά το σχολείο σπούδασα μικρομηχανική, όπως είχαν κάνει ο πατέρας, ο παππούς και ο προπάππους μου πριν από εμένα» λέει στην Telegraph.

«Ο προπάππος μου κατασκεύαζε και επισκεύαζε μουσικά κουτιά για τον Paillard και ο παππούς μου φωνογράφους για την εταιρεία ήχου υψηλής τεχνολογίας Thorens, και οι δύο στο Σεντ-Κρουά. Βιομηχανίες όπως αυτές έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό με την ωρολογοποιία: όλα λειτουργούν με ελατήρια, επομένως είναι φυσικό να συνεργάζονται».

Παρά το εγγενές ενδιαφέρον του για τη μηχανική, ο Ζινό λέει ότι κάτι του έλειπε: «Ετσι, πήγα στη σχολή Καλών Τεχνών στη Λωζάνη για να σπουδάσω γλυπτική και αυτό μου άνοιξε εντελώς νέους κόσμους». Ακολούθησαν τρία χρόνια συνεργασίας με τον διάσημο συντηρητή αυτομάτων Μισέλ Μπερτράν, πριν ο Ζινό ιδρύσει τη δική του εταιρεία, σε ηλικία μόλις 23 ετών.

Με ιδιαίτερο πάθος για τα αυτόματα, που μπορούν να μεταφέρουν λέξεις ή σχέδια στο χαρτί μέσω λογισμικού CAM, ο Ζινό έχει φτιάξει κομμάτια για την Απαγορευμένη Πόλη του Πεκίνου, καθώς και για εταιρείες όπως η William & Son στο Ηνωμένο Βασίλειο ή η ωρολογοποιία Jaquet-Droz στο Νεσατέλ της Ελβετίας, ενώ τα τελευταία έξι χρόνια συνεργάζεται με τον οίκο Van Cleef & Arpels για τη σειρά «Extraordinary Objects».

Η μαγική συνεργασία τους ξεκίνησε το 2017 με το «Fée Ondine», έναν εμαγέ δίσκο με μια νεράιδα στολισμένη με πετράδια, που κοιμάται πλάι σε ένα νούφαρο. Ο απαλός κυματισμός του νούφαρου ξυπνάει τη νεράιδα, η οποία χτυπάει τα φτερά της καθώς το λουλούδι ανοίγει για να αποκαλύψει μια πεταλούδα που πετάει. Να σημειωθεί ότι τα αυτόματα αποτελούν μέρος του ρεπερτορίου του οίκου εδώ και έναν αιώνα· για παράδειγμα, το διακοσμητικό γλυπτό «γιοτ Varuna», με το ηλεκτρικό κουδούνι του μπάτλερ ενσωματωμένο στο φουγάρο του, που κατασκευάστηκε το 1906, είναι ένα από τα πιο εντυπωσιακά κομμάτια της Συλλογής Van Cleef & Arpels. (Δείτε το μουσικό κουτί – κόσμημα «Fée Ondine»)

Μετά το «Fée Ondine» ακολούθησαν άλλα τέσσερα αυτόματα, μεταξύ των οποίων το «Fontaine aux Oiseaux», με δύο πουλιά που τραγουδούν περπατώντας γύρω από ένα σιντριβάνι με νούφαρα, και το πιο πρόσφατο «Eveil du Cyclamen», ένα μπουκέτο με κυκλάμινα σε ένα βάζο από νεφρίτη, που ανοίγει για να αποκαλύψει μια πεταλούδα με επισμαλτωμένα φτερά, διαμάντια, σμαράγδια και λάπις λαζούλι.

Οπως όλα τα κομμάτια της σειράς των επιτραπέζιων ρολογιών, συνδυάζουν την ένδειξη της ώρας στη βάση τους με ένα εντυπωσιακό αυτόματο μουσικό κουτί εμπνευσμένο από τη φύση, θέμα κεντρικό για τον οίκο Van Cleef & Arpels. Η εταιρεία δεν ήταν πρόθυμη να αποκαλύψει την τιμή τους, αλλά ο Ζινό έχει πει ότι τα μοντέλα του μπορεί να κοστίζουν πάνω από ένα εκατομμύριο ευρώ.

«Στα τέλη του 18ου αιώνα τα αυτόματα που έγραφαν εξαφανίστηκαν, το ίδιο και οι δίσκοι που τα έκαναν να λειτουργούν» λέει ο Ζινό στην Telegraph. «Κανείς δεν ήξερε πώς δούλευαν, μόνο ότι λειτουργούσαν σε τρεις άξονες για να κινούνται πάνω-κάτω, αριστερά-δεξιά και πίσω-εμπρός· οπότε, πέρασα δύο χρόνια για να το ανακαλύψω ξανά από την αρχή. Εφτιαξα ένα μηχάνημα για να αναδημιουργώ τους δίσκους, και όλα αυτά έγιναν χειροκίνητα» εξηγεί.

Οι μαθητευόμενοί του είναι μεταξύ 22 και 26 ετών και, όπως λέει ο Ζινό, είναι πιο προχωρημένοι από όσο ήταν εκείνος στην ηλικία τους· αναμφίβολα λόγω της διδασκαλίας του. «Είμαι εδώ για να τους εξηγήσω πώς να το κάνουν, έτσι για τους νέους στο εργαστήριό μου είναι πιο εύκολο από ό,τι ήταν για μένα» λέει. «Μπορείς να μάθεις μηχανική στο σχολείο, αλλά όχι πώς δημιουργείς αυτόματα».

Ωστόσο, ακόμη και για έναν δάσκαλο όπως ο Ζινό υπάρχει πάντα κάτι νέο να ανακαλύψει. Ο ίδιος πιστώνει στα μηχανικά κοσμήματα του οίκου Van Cleef & Arpels τη νέα γνώση που αυτά έφεραν στον επαγγελματικό του πεδίο. Ο Νίκολας Μπος, διευθύνων σύμβουλος της Van Cleef & Arpels, είδε τη δουλειά του και επισκέφθηκε το εργαστήριό του: «Με ρώτησε “Τι μπορούμε να κάνουμε μαζί;”» λέει ο Ζινό. «Στην αρχή όλα ήταν επιτηδευμένα και ντεμοντέ· το να βρεις τη σωστή ιδέα είναι ένα από τα πιο δύσκολα πράγματα, γιατί αν έχεις ένα αυτόματο που δεν σημαίνει τίποτα για τον κατασκευαστή, τότε είναι άψυχο».

Ετσι, ο σπουδαίος ελβετός κατασκευαστής μηχανικών παιχνιδιών πήγε στο Παρίσι για να δει το αρχείο με τις συλλογές του πρωτοποριακού οίκου κοσμημάτων, που δημιούργησαν το 1896 ο ολλανδός αδαμαντοποιός Αλφρεντ βαν Κλεφ και ο πεθερός του, Σάλομον Αρπέλ: «Στα αρχεία υπήρχε ένα νούφαρο. Στο παρελθόν είχα φτιάξει ένα ιπτάμενο χαλί που μπορούσε να κινηθεί όπως τα κύματα, και έβαλα αυτά τα δύο πράγματα μαζί για να αναπτύξω το “Fée Ondine”. Ετσι πρέπει να είναι κάθε κομμάτι. Θα πρέπει να είναι σαν ένα όνειρο με το οποίο όλοι μπορούν να συνδεθούν. Τα αυτόματά μου είναι καθολικά· δεν χρειάζεται να έχετε συγκεκριμένη ηλικία ή ένα συγκεκριμένο επίπεδο πολύπλοκης σκέψης για να τα κατανοήσετε. Σε αντίθεση, μάλιστα, με τις ηλεκτρονικές δημιουργίες, αυτά θα λειτουργούν για πάντα. Μετά από έναν αιώνα οποιοσδήποτε θα μπορεί να τα επισκευάσει και να τα αποκαταστήσει. Είναι αιώνια αντικείμενα» εξηγεί στην Telegraph.

Το «Eveil du Cyclamen» χρειάστηκε περισσότερες από 600 ώρες εργασίας, με πέντε έως δέκα μηχανικούς να εργάζονται συνεχώς για τη δημιουργία του. Η συνεργασία με τους Van Cleef & Arpels, έγινε εξ ολοκλήρου σύμφωνα με τους κώδικες του οίκου. «Η φύση και η διακόσμηση με λουλούδια δεν είναι ειδικότητά μου», παραδέχεται ο Ζινό, «αλλά το πώς κινείται ένα κομμάτι, αυτό το κάνω εγώ. Υπάρχει ένας designer για το μηχανικό μέρος και ένας άλλος για την αισθητική, και η κίνηση εμποτίζει την ποιητική πλευρά» προσθέτει.

Τα πέταλα και τα μπουμπούκια με τους πολύτιμους λίθους σχεδιάζονται στη Γενεύη ή στο Παρίσι από τους κοσμηματοποιούς των Van Cleef & Arpels, οι οποίοι πηγαίνουν κατόπιν στο Σεντ-Κρουά για τα τελικά στάδια. Για την εξάλειψη τυχόν προβλημάτων παράγονται πρωτότυπα και μικρές μακέτες για κάθε εξάρτημα, ανεξάρτητα από το τελικό κομμάτι.

Για παράδειγμα, στο φετινό αυτόματο «Floraison du Nénuphar» –ένα λουλούδι την ώρα που ανοίγει– το ελατήριο που έδινε την ενέργεια για να ανοίξουν τα βαριά, εμαγιέ και χρυσά πέταλα ήταν πολύ μικρό για να τους επιτρέψει να κλείσουν απαλά. Δυσαρεστημένος με οτιδήποτε λιγότερο από την τελειότητα, ο Φρανσουά Ζινό επέμεινε ότι έπρεπε να επανασχεδιαστεί ολόκληρο το μηχανικό σύστημα.

«Επρεπε να αναζητήσουμε βοήθεια σε νέες ρομποτικές καινοτομίες» λέει. «Αυτό είναι κάτι που κάνουμε πάντα, ώστε να είμαστε ενήμεροι για όλες τις νέες μηχανικές τεχνικές και τα υλικά. Για το “Fontaine aux Oiseaux”, για παράδειγμα, χρειαζόμασταν ακροφύσια για το σιντριβάνι. Είναι ένα πολύ παραδοσιακό σύστημα από γυαλί, εκτός από το έμβολο, που είναι κατασκευασμένο από άνθρακα, οπότε δεν θα χρειαστεί ποτέ επισκευή. Ανακαλύψαμε αυτή τη λύση κοιτάζοντας τα αμορτισέρ μέσα σε ένα φωτοτυπικό μηχάνημα. Αυτό έκανε το αυτόματο 40% πιο αποτελεσματικό και τώρα πιστεύω ότι θα μπορούσαμε να μικρογραφήσουμε τη διαδικασία για χρήση μέσα σε ένα ρολόι χειρός» εξηγεί ο ελβετός κατασκευαστής αυτομάτων.

Ωστόσο, ο Ζινό βάζει όρια στη χρήση της τεχνολογίας: «Στον κόσμο μου δεν χρησιμοποιούμε ποτέ υπολογιστές» λέει. «Χρησιμοποιούμε σχέδια και φαντασία. Πρόκειται για πειραματισμούς, ένα ελατήριο εδώ, δύο ελατήρια εκεί, ένας ρυθμιστής εδώ. Οσο περισσότερη κίνηση υπάρχει, τόσο περισσότερη ενέργεια χρειάζεται. Τα αυτόματα από τον 18ο αιώνα είχαν όλα τροχούς που λειτουργούσαν σαν έλικες, και αυτό δεν είναι καλό για μια κανονική ταχύτητα. Αναζητήσαμε τη λύση σε ατμομηχανές, ελατήρια με ρυθμιστές» εξηγεί μιλώντας για τις καινοτομίες του.

Γιατί όμως είναι τόσο δημοφιλή σήμερα τα «Extraordinary Objects» και κατ’ επέκταση οι δεξιότητες του Ζινό; Ο Ρενέ Μπερνάρ, επικεφαλής έρευνας και ανάπτυξης των ρολογιών Van Cleef & Arpels, έχει μια εξήγηση: «Ισως έχουν ξεχαστεί λίγο –τον 17ο και 18ο αιώνα υπήρχαν πολλά– αλλά η κατασκευή αντικειμένων όπως αυτά είναι εξαιρετικά περίπλοκη. Χρειάζεται πολλή τέχνη, πολλές γνώσεις και πολλή υπομονή. Είναι πολύ μεγάλα projects και δεν θέλουν όλοι αυτή την πρόκληση, ή δεν μπορούν να την αντιμετωπίσουν. Δεν είναι αντικείμενα που μπορούν να παραχθούν μαζικά. Είναι κομμάτια μουσειακής ποιότητας» λέει στην Telegraph.

Προς το παρόν υπάρχουν πολύ λίγοι καλλιτέχνες που μπορούν να παράγουν έργα σε αυτό το επίπεδο, ο Ζινό όμως στοχεύει να το αλλάξει αυτό. «Ανοίγω ένα σχολείο στο Σεντ-Κρουά για να μπορώ να μεταδώσω τη γνώση» λέει. «Κάθε μαθητής θα κάνει κάτι εντελώς διαφορετικό. Εχω ήδη μεγάλη εμπειρία με την ομάδα μου, διδάσκοντάς τους καθημερινά, ενώ εργάζομαι μαζί τους και κοιτάζω πώς να το κάνω όσο πιο απλό γίνεται».

Είναι βέβαιο ότι οι μελλοντικοί μαθητές του Ζινό θα βρουν αμέσως δουλειά στον οίκο Van Cleef & Arpels. «Θα συνεχίσουμε να φτιάχνουμε αυτόματα γιατί μας αρέσει να το κάνουμε» λέει ο Μπερνάρ. «Σε ό,τι μας αφορά, προσφέρουν τον τέλειο συνδυασμό χειροποίητης εργασίας, δημιουργικότητας και ομορφιάς».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News