Η 1η Δεκεμβρίου 1984 υπήρξε σταθμός για τους λάτρεις του σινεμά. Εκείνη την ημέρα κυκλοφόρησε σε LaserDisc ο «Πολίτης Κέιν» και σύντομα θα ακολουθούσε ο «Κινγκ Κονγκ», τα δύο πρώτα LaserDiscs της εταιρείας Criterion Collection, η οποία μόλις είχε ιδρυθεί στη Νέα Υόρκη. Και η ψηφιακή εποχή του κινηματογράφου είχε μόλις αρχίσει.

Η τεχνολογία του LaserDisc ήταν πολύ πρωτοποριακή για την εποχή της, προσφέροντας ποιότητα ήχου και εικόνας πολύ ανώτερη από εκείνη της βιντεοκασέτας VHS (τη θυμάστε άραγε;) που είχε προηγηθεί, ενώ θα ακολουθούσαν τα DVD, τα Blu-ray και αργότερα η πλατφόρμα The Criterion Channel.

Αυτή ακριβώς την ποιότητα ήθελαν να αξιοποιήσουν οι ιδρυτές της Criterion Collection Ρόμπερτ Στάιν, Αλίν Στάιν, Τζο Μεντζάκ και Ρότζερ Σμιθ, πρώην αντιπρόεδρος του Warner Brothers Studio, που θα προσχωρούσε λίγο αργότερα στην αρχική ομάδα. Στόχος τους ήταν η συγκέντρωση των σπουδαιότερων ταινιών από όλο τον κόσμο, η ψηφιακή αποκατάσταση παλιών φιλμ και η παροχή τους στο κοινό σε μορφή αρχικά LaserDiscs και αργότερα DVD και Blu-Ray. Και το πέτυχαν στο ακέραιο.

Αν μάλιστα προσθέσετε στα παραπάνω τα άφθονα extras και τα υπέροχα εξώφυλλα, η Criterion, η οποία συμπληρώνει φέτος 40 χρόνια ζωής, έχει εξελιχθεί, από απλή εταιρεία διανομής (πώλησης και ενοικίασης) ταινιών, σε έναν σοβαρό οίκο με φανατικά πιστούς πελάτες, μεταξύ των οποίων πολλοί καλλιτέχνες και συλλέκτες ταινιών.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι «μέσα από έναν συνδυασμό τύχης, εμμονής και καλού γούστου» το Criterion έχει αναδειχθεί σε αποφασιστικό κριτή για το αν μια ταινία είναι σπουδαία, πέρα από οποιαδήποτε τελετή βραβείων του Χόλιγουντ, γράφει ο Τζόσουα Χαντς στους New York Times. Μάλιστα, στα κεντρικά γραφεία της εταιρείας στο Μανχάταν, μια προ πολλού αχρηστευμένη τουαλέτα έχει μετατραπεί σε αποθήκη ασφυκτικά γεμάτη με ταινίες περίπου 600 σκηνοθετών από περισσότερες από 50 χώρες.

Η «Criterion Closet», η περίφημη «ντουλάπα» του Criterion, είναι ένας πραγματικός ναός με ταινίες-φετίχ για σινεφίλ, ενώ ο κατάλογος των φιλμ που υπάρχουν εκεί μέσα είναι κάτι σαν «Hall of Fame» των ταινιών. «Οταν έρχονται φίλοι για επίσκεψη, κανείς δεν φεύγει με άδεια χέρια» αναφέρει η ιστοσελίδα της εταιρείας στην κατηγορία Criterion Closet Picks. Ακολουθούν οι αγαπημένες ταινίες διάσημων καλλιτεχνών, όπως οι Πολ Τζιαμάτι, Γιώργος Λάνθιμος και Αριάν Λαμπέντ, Γουίλεμ Νταφόε, Κέιτ Μπλάνσετ και Τοντ Φιλντ, Ανιές Βαρντά και πολλοί πολλοί άλλοι.

Κάθε χρόνο η εταιρεία Criterion Collection επιλέγει 50-60 νέους συμμετέχοντες και τους προσθέτει στον κατάλογό της, ο οποίος περιλαμβάνει πλέον 1.650 ταινίες. Μάλιστα, κάποιοι σκηνοθέτες του Χόλιγουντ επιδιώκουν ακατάπαυστα να βάλουν τις ταινίες τους –ή τις αγαπημένες τους ταινίες από το παρελθόν– στη λίστα. Για τις λεγεώνες των θαυμαστών του κινηματογράφου το Criterion είναι παρόμοιο με το Λούβρο, αλλά με «μια μοδάτη αύρα», όπως λέει  στους New York Times ο σεναριογράφος και σκηνοθέτης Τζος Σάφντι.

Οταν η ταινία τους «Uncut Gems» μπήκε στην Criterion Collection, τα αδέλφια Μπένι και Τζος Σάφντι ένιωσαν σαν να είχαν «μπει» στο μουσείο που θαύμαζαν εδώ και πολύ καιρό. «Το να είμαστε μέρος της συλλογής είναι κάτι που μας κάνει και τους δύο απίστευτα περήφανους» λέει ο Τζος Σάφντι. «Μπορεί να ακούγεται μπανάλ, αλλά ήταν πιο σημαντικό από βραβείο».

Στο μεταξύ, τα στούντιο και οι υπηρεσίες ροής κυνηγούν το κοινό, δημιουργώντας ατελείωτες συνέχειες και spinoffs στην προσπάθειά τους να «στύψουν» παλιές ιδέες για να βγάλουν φρέσκο περιεχόμενο. Από την άλλη πλευρά, η δέσμευση της Criterion στον κινηματογράφο κα στους δημιουργούς του βοήθησε την εταιρεία να δημιουργήσει ένα brand που το εμπιστεύεται το κοινό και το ακολουθεί ακόμα και στις πιο σκοτεινές γωνιές του κινηματογραφικού σύμπαντος.

Το τηλεφώνημα του «εξωγήινου»

Η επιτυχία της Criterion με την προώθηση όμορφων, παράξενων και περίπλοκων φιλμ –ένας δρόμος που δεν έχει ακολουθήσει το μεγαλύτερο μέρος του Χόλιγουντ– οφείλεται σε μια ακλόνητη πίστη στην αξία της ανθρώπινης δημιουργικότητας, και της συλλογής και της φροντίδας σπουδαίων ταινιών, έναντι της παραγωγής οποιουδήποτε αλγορίθμου, υπογραμμίζει ο Τζόσουα Χαντς στους New York Times. Θέλετε ένα παράδειγμα;

Μια μέρα, την άνοιξη του 1992, έναν χρόνο αφότου ανέλαβε τη θέση του διευθυντή της Criterion, ο Μάικλ Νας δέχτηκε ένα απροσδόκητο τηλεφώνημα. «Κάθεσαι στο γραφείο και εκεί στο γραφείο ενδοεπικοινωνία παλιού τύπου» λέει στους New York Times περιγράφοντας το γεγονός σαν να διαβάζει σενάριο, όπως κάνουν πολλοί άνθρωποι που εργάζονται για χρόνια στο Χόλιγουντ, σχολιάζει ο Τζόσουα Χαντς. «Ο τηλεφωνητής δέχεται μια εισερχόμενη κλήση και μετά λέει: “Μάικλ Νας, ο Ντέιβιντ Μπόουι  στη γραμμή 4”» θυμάται ο Νας.

Ο Μπόουι τηλεφωνούσε για το θρυλικό φιλμ του Νίκολας Ρεγκ «Ο Ανθρωπος που Επεσε στη Γη» («The Man Who Fell to Earth», 1976), στο οποίο πρωταγωνιστούσε ως εξωγήινος που φθάνει στη Γη και μεταμφιέζεται σε άνθρωπο, αναζητώντας τρόπους να σώσει τον ετοιμοθάνατο από λειψυδρία πλανήτη του. Ο Μάικλ Νας θυμήθηκε ότι είχε δει την ταινία πριν από χρόνια και τη βρήκε «καταπληκτική» αλλά δυσκολευόταν να την καταλάβει. «Ημουν εντελώς μπερδεμένος» είπε στον σταρ.

Ο Μπόουι του εξήγησε ότι το κοινό δεν μπορούσε να καταλάβει την ταινία γιατί όταν κυκλοφόρησε έλειπαν 18 λεπτά φιλμ που κόπηκαν από τον διανομέα. «Σφαγιάστηκε» λέει ο Νας στους New York Times. Χρόνια αργότερα, ο σταρ του είπε πως ήλπιζε ότι το Criterion θα μπορούσε να εξετάσει το ενδεχόμενο να κυκλοφορήσει σε LaserDisc η αρχική κόπια της ταινίας του Ρεγκ.

Ο σεβασμός του Criterion στους δημιουργούς ήταν αυτό που τράβηξε την προσοχή του Μπόουι. Μάλιστα, στο τηλεφώνημα με τον Νας, προσφέρθηκε να ηχογραφήσει ένα ηχητικό σχόλιο για την έκδοση του «The Man Who Fell to Earth», που κυκλοφόρησε πράγματι σε LaserDisc τον Μάρτιο του 1993 και γρήγορα έγινε καλτ.

«Το θέμα με το “The Man Who Fell to Earth” και πολλά άλλα έργα είναι ότι είχες ταινίες των οποίων το μεγαλείο συνεθλίβη κατά τη διαδικασία της κυκλοφορίας τους στην αγορά. Οι άνθρωποι που την αναλάμβαναν δεν καταλάβαιναν τα έργα και τα έκοβαν για να τα κάνουν εμπορικά» εξηγεί ο Νας. Η δική του προτεραιότητα ήταν να βοηθήσει ώστε να γίνει η Criterion «μια επιχείρηση που θα αποκαθιστούσε το όραμα του σκηνοθέτη και θα έδινε την ταινία του ολοκληρωμένη στο κοινό».

Δουλειά για ντετέκτιβ

Στο μεταξύ, η εξασφάλιση της καλύτερα σωζόμενης κόπιας μιας ταινίας απαιτούσε συχνά επίπονη «αστυνομική» δουλειά. Παράδειγμα; «Το αρχικό αρνητικό –η μήτρα από την οποία βγαίνουν οι κόπιες– του “S.O.S. Πεντάγωνο Καλεί Μόσχα (Dr. Strangelove)” χάθηκε» λέει στους New York Times ο Μόργκαν Χόλι, που υπήρξε ο παραγωγός του Criterion LaserDisc της σατιρικής ταινίας του Στάνλεϊ Κιούμπρικ από το 1964. «Κάπου στον κόσμο υπήρχε μια κόπια από το αρχικό αρνητικό».

Η Μαρία Παλατζόλα, μία από τους 55 υπαλλήλους της εταιρείας, την εντόπισε στην Ιαπωνία, όπου όμως οι αυστηροί νόμοι κατά της πορνογραφίας ώθησαν τους τελωνειακούς να διατάξουν μια δοκιμαστική προβολή, η οποία ήταν σχεδόν σίγουρο ότι θα έκοβε και, στη χειρότερη περίπτωση, θα κατέστρεφε εντελώς τη μοναδική πλήρη εκδοχή της ταινίας του Κιούμπρικ. Τελικά, οι ιαπωνικές Αρχές πείστηκαν να στείλουν αλώβητη την κόπια στις ΗΠΑ.

Η Criterion προσπάθησε να αποκαθιστά τις ταινίες όχι μόνο στην αρχική τους κατάσταση, αλλά και έχοντας κατά νου την πρόθεση του κινηματογραφιστή. Ακόμη, η εταιρεία έκανε δημοφιλή την πρακτική του letterboxing, δηλαδή την παρουσίαση μιας ταινίας με την αναλογία των αρχικών της διαστάσεων, προσθέτοντας μαύρες γραμμές στα πλάγια ή στο πάνω και στο κάτω μέρος της οθόνης, αντί να περικόψει την εικόνα για να ταιριάζει σε μια τυπική οθόνη τηλεόρασης.

Τα σχόλια του σκηνοθέτη ήταν άλλη μια καινοτομία της πρωτοπόρου εταιρείας. Μάλιστα, από τα πρώτα που ηχογραφήθηκαν ήταν του Μάρτιν Σκορσέζε για τα LaserDiscs «Ταξιτζής» και «Οργισμένο Είδωλο» («Raging Bull»), που βοήθησαν να εδραιωθεί η επιρροή του σπουδαίου αμερικανού σκηνοθέτη σε μια ολόκληρη γενιά νέων συναδέλφων του.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News