Η Βίλα Αουρόρα είναι μια ιδιωτική κατοικία. Για την ακρίβεια, μια μοναδική κατοικία. «Σίγουρα δεν υπάρχει τίποτε καλύτερο στη Ρώμη, και ίσως τίποτε πιο όμορφο. Μέσα υπάρχουν τα πάντα: σκοτεινές λεωφόροι διαμορφωμένες επί αιώνες με ψαλίδια, κοιλάδες, ξέφωτα, άλση…», είχε γράψει ο Χένρι Τζέιμς στο «Portrait of Places» (1883).

Μεταξύ των πολλών θησαυρών, δε, για τους οποίους μπορεί να υπερηφανεύεται η εκπληκτική ρωμαϊκή βίλα Αουρόρα είναι η μοναδική γνωστή τοιχογραφία στην οροφή μιας αίθουσας του δευτέρου ορόφου, την οποία φιλοτέχνησε ο Μικελάντζελο Μερίζι ντα Καραβάτζο, ο πιο θεατρικά εφευρετικός, τολμηρά προκλητικός, διαβόητα σκανδαλώδης ιταλός μετρ του μπαρόκ.

Για τους επόμενους τρεις μήνες η αίθουσα θα είναι ανοιχτή στο κοινό, ως πρόσθετο bonus προς τους επισκέπτες της έκθεσης «Caravaggio 2025», η οποία εγκαινιάστηκε στις 7 Μαρτίου στο Παλάτσο Μπαρμπερίνι της Ρώμης και θα διαρκέσει έως τις 6 Ιουλίου.

Το εκπληκτικό έργο που φιλοτέχνησε ο Καραβάτζο το 1597, κατόπιν εντολής του καρδιναλίου Φραντσέσκο Μαρία ντελ Μόντε, ενός ισχυρού άνδρα στην Ιταλία του 16ου αιώνα, απεικονίζει τους ολύμπιους θεούς Δία, Ποσειδώνα και Πλούτωνα. Η πολυτελής βίλα με την επίσημη ονομασία Καζίνο ντι Βίλα Μπονκομπάνι Λουντοβίζι ήταν γεμάτη με έργα τέχνης, καθώς ο καρδινάλιος υπήρξε προστάτης σπουδαίων καλλιτεχνών και επιστημόνων, όπως ο Καραβάτζο και ο Γαλιλαίος, και προοριζόταν εξαρχής για κυνηγετικό καταφύγιο, όπου διασκέδαζε τακτικά η αφρόκρεμα της υψηλής κοινωνίας της Ρώμης.

Η τοιχογραφία, δε, με συμβολικές εικόνες που προέρχονται από την κλασική μυθολογία, αντανακλά ένα από τα πολλά ενδιαφέροντα του καρδιναλίου, ο οποίος γοητευόταν από την αλχημεία. Ο Καραβάτζο ζωγράφισε μια αλληγορία της αλχημικής τριάδας του Παράκελσου, που περιβάλλει την ουράνια σφαίρα, στην καρδιά του έργου. Ο Δίας αντιπροσωπεύει το θείο και τον αέρα, ο Ποσειδώνας τον υδράργυρο και το νερό και ο Πλούτωνας το αλάτι και τη γη. Κάθε φιγούρα αναγνωρίζεται από το θηρίο της: ο Δίας από τον αετό, ο Ποσειδώνας από τον ιππόκαμπο και ο Πλούτωνας από τον τρικέφαλο σκύλο Κέρβερο. Ο Δίας, δε, απλώνει τα χέρια του για να  κινήσει την ουράνια σφαίρα μέσα στην οποία ο Ηλιος περιστρέφεται γύρω από τη Γη.

Αλλά εκείνο που χτυπάει αμέσως στο μάτι είναι η τόλμη της σύνθεσης, η τρομερή προοπτική και η ακραία τεχνική απεικόνισης των σωμάτων. Ποιος άλλος εκτός από τον Καραβάτζο, τον πιο θρασύ δραματουργό της εποχής του, θα μας έκανε να κοιτάξουμε προς τα πάνω ανάμεσα στα ανοιχτά πόδια του Ποσειδώνα; Ποιος άλλος θα μας έδειχνε τα οπίσθια του βασιλιά των θεών του Ολύμπου, σκεπασμένα από τα φτερά του αετού, αναρωτιέται στο άρθρο της στους βρετανικούς Times η τεχνοκριτικός Ρέιτσελ Κάμπελ-Τζόνστον, μετά την επίσκεψή της στη Βίλα Αουρόρα. Και προσθέτει ότι η πριγκίπισσα που ζει τώρα στη βίλα είπε κάποτε ότι της άρεσε να κάνει γιόγκα κάτω από αυτή την εικόνα.

Σχεδόν 75 χρόνια έχουν περάσει από τότε που ο ιστορικός τέχνης Ρομπέρτο Λόνγκι διοργάνωσε μια έκθεση-ορόσημο για τον Καραβάτζο, συστήνοντας εκ νέου έναν ζωγράφο που, παρά το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της ζωής του απέκτησε μεγάλη φήμη και πλήθος οπαδών, τους επόμενους αιώνες είχε ξεχαστεί σχεδόν εντελώς, σημειώνει η Κάμπελ-Τζόνστον στους Times.

Τώρα, καθώς η Καθολική Εκκλησία γιορτάζει το Ιωβηλαίο του 2025 στη Ρώμη, το Παλάτσο Μπαρμπερίνι τιμά εκ νέου τον Καραβάτζο συγκεντρώνοντας 24 αριστουργήματα του ζωγράφου –δάνεια από συλλογές σε όλον τον κόσμο– και μερικά από τα πιο εντυπωσιακά, αλλά που έχουν πολύ σπάνια εκτεθεί. Η μοναδική οροφογραφία της Βίλα Αουρόρα, δε, είναι το 25ο έργο του καλλιτέχνη.

Ο Καραβάτζο γεννήθηκε το 1571 στο Μιλάνο. Πέντε χρόνια αργότερα η οικογένειά του μετακόμισε 35 χλμ. μακριά, στην πόλη Καραβάτζο, για να γλιτώσει από την πανούκλα που είχε πλήξει το Μιλάνο. Στα 13 του χρόνια άρχισε η τετραετής μαθητεία του δίπλα σε έναν μιλανέζο ζωγράφο, αλλά στην ουσία ήταν αυτοδίδακτος. Εφτασε στη Ρώμη όταν ήταν 20άρης, ένας δραστήριος πλην όμως άπορος νέος, που πούλαγε μεν τους πίνακές του για πενταροδεκάρες, αλλά ήταν πολύ αποφασισμένος να κάνει όνομα. Και πράγματι, περίπου μέσα στη δεκαετία που πέρασε εκεί πριν τελικά φύγει (αφού σκότωσε έναν άνδρα σε έναν από τους διαβόητους καυγάδες του), άκμασε.

Οπως σημειώνει στους Times η Κάμπελ-Τζόνστον, η έκθεση στο Παλάτσο Μπαρμπερίνι εστιάζει αρχικά σε αυτή τη ριζικά εφευρετική περίοδο, καθώς ο ζωγράφος μετακινείται από τις πρώτες ρωμαϊκές εικόνες του –όπως μια εξαιρετική αυτοπροσωπογραφία του (περίπου του 1595) ως άρρωστος Βάκχος με πράσινο δέρμα, η οποία εκτίθεται για σύγκριση πλάι στο «Αγόρι που καθαρίζει Φρούτα», δανεισμένο από τη Βασιλική Συλλογή του βασιλιά Καρόλου– στη φρενήρη θεατρικότητα της «Μεταστροφής του Σαούλ» (1600-1601). Ηταν η πρώτη μεγάλη παραγγελία που πήρε, και έργο που σφράγισε την επιτυχία του.

Ο επισκέπτης παρακολουθεί την εξέλιξη του Καραβάτζο. Ζωγραφίζει χρησιμοποιώντας μη εξιδανικευμένα μοντέλα με βρώμικα νύχια και βρώμικα πόδια, και κατακτά τη δραματικότητα του φωτισμού και της προοπτικής, μαθαίνοντας να παράγει εικόνες που αρπάζουν τη φαντασία. Συγκρίνοντας το οξυδερκές και ζωντανό πορτρέτο του Μαφέο Μπαρμπερίνι (ενός προκαθήμενου της Εκκλησίας, που αργότερα θα ανακηρυσσόταν πάπας Ουρβανός VIII), το οποίο εκτίθεται για πρώτη φορά στο κοινό, με προηγούμενο πορτρέτο του ίδιου ιεράρχη, καταλαβαίνει κανείς πόσο μακριά και πόσο γρήγορα είχε προχωρήσει ο Καραβάτζο.

Σε αυτή την έκθεση  ξεδιπλώνεται ένα επαναστατικό ταλέντο, παρατηρεί στους Times η αγγλίδα τεχνοκριτικός. Για παράδειγμα, στο έργο «Ιουδήθ και Ολοφέρνης» (περίπου του 1599), που ανήκει στο Παλάτσο Μπαρμπερίνι (Εθνική Πινακοθήκη Αρχαίας Τέχνης), έχει εξαφανιστεί η κομψή ομορφιά με την οποία προηγούμενοι ζωγράφοι (όπως ο Ντονατέλο ή ο Μποτιτσέλι) είχαν αντιμετωπίσει τη φρικιαστική ιστορία της Παλαιάς Διαθήκης για τον αποκεφαλισμό του Ολοφέρνη από την Ιουδήθ. Ο Καραβάτζο, επιλέγοντας ως μοντέλο του μια γνωστή ρωμαία πόρνη, αναδεικνύει την ενέργεια της στιγμής.

Μπορεί κανείς σχεδόν να ακούσει τη λεπίδα τη στιγμή που διαπερνά τη σάρκα και τα οστά, να ακούσει την κραυγή του σφαγμένου στρατιώτη καθώς αυτή σβήνει στην κομμένη τραχεία του, να νιώσει τον σπασμό του σώματός του καθώς οι φλέβες διογκώνονται και το χέρι του σπρώχνει. Σχεδόν πιάνεις τον εαυτό σου να οπισθοχωρεί, όπως η Ιουδήθ, και να μαζεύεσαι για να αποφύγεις τα ρυάκια του αίματος.

Στο δεύτερο μέρος της έκθεσης περιλαμβάνονται και άλλα σημαντικά έργα μετά τη ρωμαϊκή περίοδο του ζωγράφου. Η εκπληκτική «Μαστίγωση του Χριστού» (1607-1608) είναι μια φωτισμένη δραματοποίηση αφόρητου πόνου και αχαλίνωτης βαρβαρότητας, που ο Καραβάτζο απέδωσε ενώ ήταν εξόριστος στη Νάπολη, περιμένοντας την παπική χάρη. Της ίδιας περιόδου είναι και ο «Δαβίδ με το κεφάλι του Γολιάθ», όπου παρουσιάζει μια τρομακτική και αποκρουστικά προφητική αυτοπροσωπογραφία του (σύντομα θα πέθαινε από πυρετό) ως αποκεφαλισμένος γίγαντας.

Το πρόσφατα ανακαλυφθέν «Ecce Homo» («Ιδού ο άνθρωπος», 1609), δε, που απεικονίζει τον Ιησού με το ακάνθινο στεφάνι  λίγο πριν τη Σταύρωση, επιστρέφει στην Ιταλία από τη Μαδρίτη, όπου πέρυσι εκτέθηκε για πρώτη φορά στο Πράδο, μετά την εκ νέου ανακάλυψή του το 2021, σημειώνει στους Times η Κάμπελ-Τζόνστον. Σύντομα, μάλιστα, θα αρχίσει να προβάλλεται το ντοκιμαντέρ «Sleeper: The Lost Caravaggio», που περιγράφει την ιστορία του. Για μήνες ο πίνακας βρισκόταν στη βιτρίνα ενός ισπανού εμπόρου έργων τέχνης και κανείς δεν τον είχε αντιληφθεί, μέχρι που βγήκε σε δημοπρασία με τιμή εκκίνησης 1.500 ευρώ και τον πρόσεξαν κάποιοι Ιταλοί. Τώρα υπολογίζεται ότι αξίζει πάνω από 30 εκατ. λίρες (35,55 εκατ. ευρώ).

Η έκθεση κλείνει με τον τελευταίο γνωστό πίνακα του Καραβάτζο, ένα κλειστοφοβικό δράμα που ζουμάρει, όπως η κάμερα ενός κινηματογραφιστή, στη στιγμή που το βέλος ενός ειδωλολάτρη Ούννου χτυπάει στο στήθος μια χριστιανή πριγκίπισσα, την αποφασισμένη παρθένα Αγία Ούρσουλα. Το έργο είχε εκτεθεί πέρυσι στην Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου, αλλά τώρα έχει κανείς την επιπλέον ευκαιρία να το δει στο πλαίσιο της σκληρής αίσθησης του σκότους, που διαχέεται στις τελευταίες εικόνες του μεγάλου ζωγράφου.

Θα μπορούσε άραγε αυτή η έκθεση του Μπαρμπερίνι να είναι η μεγαλύτερη και πιο σημαντική που έχει γίνει με έργα του Καραβάτζο; Το σίγουρο είναι –όπως γράφει στους Times η τεχνοκριτικός Ρέιτσελ Κάμπελ-Τζόνστον– ότι διεκδικεί αυτόν τον τίτλο. Και ίσως είναι ο καλύτερος λόγος για μια επίσκεψη στη Ρώμη φέτος.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News