Η ύλη δεν είναι «βουβή» και αδρανής, υποκείμενη στους νόμους της αιτιότητας. Είναι «ζώσα», είναι ελεύθερη, έχει «φωνή», αυτοοργανώνεται και μπορεί να γίνει ένας απρόσμενος «ενεργός δράστης» στα ανθρώπινα πράγματα. Αυτά μας λέει η θεωρία της πολυπλοκότητας, που από τις θετικές επιστήμες έχει εισβάλει στην κοινωνιολογική σκέψη. Μέχρι πρότινος βάζαμε εντός παρενθέσεων τη Φύση και ο πόλος «κοινωνία» σήκωνε όλο το βάρος της εξήγησης. Σήμερα, οι νέες τάσεις της επιστήμης υπερασπίζονται τις μη ανθρώπινες οντότητες που μαζί με τον άνθρωπο δημιουργούν την πραγματικότητα.
Το ανθρώπινο πεδίο δεν θεωρείται πλέον η αποκλειστική πηγή δημιουργίας˙ η ανθρωποκεντρική αυτή σκέψη φαίνεται να είναι λανθασμένη: Φύση και κοινωνία, ανθρώπινες και μη ανθρώπινες οντότητες αλληλοδιαπλέκονται σε ιδιόμορφα δίκτυα  και συσχετισμούς και δημιουργούν, αλλάζουν τον κόσμο μέσα από το τυχαίο, το ασταθές, το ανορθολογικό και καταλυτικό συγχρόνως για την έκβαση των πραγμάτων. Οι αλήθειες της επιστήμης, ακόμα και οι μαθηματικές προτάσεις, παύουν να κατέχουν προνομιακή θέση σε σχέση με άλλους τύπους γνώσης. Ο κατακερματισμός, η αβεβαιότητα, η ρευστότητα, ο διφορούμενος και πολύπλοκος χαρακτήρας των κοινωνικών διαδικασιών κυριαρχούν σ’ αυτόν τον ενιαίο φυσικό / κοινωνικό χώρο.

Η εγκατάλειψη του ανθρωποκεντρικού δυτικού κοσμοειδώλου, η αποπομπή, τρόπον τινά, του υποκειμένου από το επίκεντρο του κόσμου ίσως να προοιωνίζεται μια νέα μορφή ανθρωπισμού, που θα χαρακτηρίζεται από μετριοφροσύνη και θα διέπεται από ένα κοσμικό δέος.
Αυτά και άλλα σχετικά και ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα για όλους μας στο εξαιρετικά καλογραμμένο βιβλίο της Π. Γεωργοπούλου, Η στροφή της κοινωνικής σκέψης στις επιστήμες της πολυπλοκότητας, Κριτική, Αθήνα 2010.

*Η Άννα Λυδάκη είναι Αν. καθηγήτρια του Παντείου Πανεπιστημίου.

Προηγούμενα άρθρα της Άννας Λυδάκη

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News