Το βιβλίο πραγματεύεται από την οπτική της πολιτικής κοινωνιολογίας και της πολιτικής ιστορίας τη «μεταπολιτευτική Ελλάδα 1974-2009». Αποτελεί χρονικά διευρυμένη και αναθεωρημένη έκδοση του προηγούμενου που είχε εκδοθεί στις αρχές του 2008 με τίτλο «Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση στην Παγκοσμιοποίηση».

Διανύσαμε, λοιπόν, πορεία μισού περίπου αιώνα. Μισού αιώνα που περιέκλειε όμως τρεις τουλάχιστον εποχές της Ελλάδας. Τη μετεμφυλιακή με τον τραγικό επίλογο της δικτατορίας, την καθαυτή μεταπολιτευτική με τη σταθεροποίηση της δημοκρατίας και την αργή επούλωση των προηγούμενων ιστορικών τραυμάτων, και, τέλος, την αρχική φάση εισαγωγής του ευρώ, κατά την οποία η χώρα εντάχθηκε όλο και πιο σταθερά στα πυκνά δίκτυα της παγκοσμιοποίησης και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Η όλη πορεία κατέληξε στη χρεοκοπία, όταν η Ελλάδα παρασύρθηκε στη δίνη της παγκόσμιας και ευρωπαϊκής κρίσης. Αυτή η δραματική δοκιμασία έδωσε λαβή σε μηδενιστικές αποτιμήσεις της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, ακόμη και σε ευθείες επιθέσεις κατά της Δημοκρατίας. Σαν η «Μεταπολίτευση» να συρρικνώθηκε και να ταυτίστηκε με τη χρεοκοπία. Έτσι, στην περίοδο της κρίσης η αποτίμηση της μεταπολιτευτικής Ελλάδας έγινε επίμαχο πολιτικό διακύβευμα. Γεγονός αναμενόμενο, εξίσου όμως παραπλανητικό. Θα ήταν σαν να κρίναμε μια πλούσια και σύνθετη περίοδο όπως εκείνη του Τρικούπη, ισοπεδώνοντάς την στη χρεοκοπία του 1893-1897. Με άλλα λόγια, η εποχή της μεταπολιτευτικής Ελλάδας 1974-2009 απαιτεί μια σφαιρικότερη προσέγγιση, ώστε να ερμηνευτούν και να αξιολογηθούν ταυτόχρονα οι επιτυχίες και οι αποτυχίες της, η εσωτερική δυναμική της και οι αντιφάσεις της.

Ο Γιάννης Βούλγαρης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1951. Είναι καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου.

Απόσπασμα από το βιβλίο

Πρόλογος στη νέα έκδοση

Οι μεγάλες εθνικές και διεθνείς κρίσεις έχουν μια ιδιότητα που ελάχιστα ενδιαφέρει τους ανθρώπους που τις υφίστανται, βοηθά όμως την ιστοριογραφία και τον δημόσιο λόγο. Εννοώ ότι γίνονται χρονικά σημάδια, ιστορικές τομές, που οριοθετούν την εξέλιξη πριν και μετά από αυτές. Έτσι και η εθνική κρίση του 2009-10 προσφέρει αυτή την ασήμαντη για τους πολλούς βοήθεια. Ως τώρα είχαμε την αδιαμφισβήτητη τομή του 1974 ως έναρξη της μεταπολιτευτικής ιστορίας μας. Τώρα με την κρίση του 2009-10, έχουμε ένα επίσης αναμφισβήτητο τέλος της. Οι δύο ημερομηνίες 1974-2009 σχηματίζουν το ιστορικό και επιστημονικό αντικείμενο που εδώ και πολλά χρόνια έχει καθιερωθεί να λέγεται «Μεταπολιτευτική Ελλάδα». Ως τέτοια θα πάρει τη σειρά της στην αλληλουχία των «εποχών» που διακρίνουμε ώστε να αναλύσουμε και να εμβαθύνουμε στην ιστορία της χώρας μας.

Το βιβλίο λοιπόν πραγματεύεται από την οπτική της πολιτικής κοινωνιολογίας και της πολιτικής ιστορίας τη «μεταπολιτευτική Ελλάδα 1974-2009». Αποτελεί χρονικά διευρυμένη και διάστικτα αναθεωρημένη έκδοση του προηγούμενου που είχε εκδοθεί στις αρχές του 2008 με τίτλο «Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση στην Παγκοσμιοποίηση». Γραμμένη ουσιαστικά ως τα τέλη του 2007, η προηγούμενη έκδοση έφτανε ως το τέλος της διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ με πρωθυπουργό τον Κ. Σημίτη και την άνοδο της ΝΔ του Κ. Καραμανλή στις αρχές του 2004. Η παρούσα έκδοση ακολουθώντας τη δομή της προηγούμενης επεκτείνει τις πολιτικές, θεσμικές, κομματικές, κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις ως το 2009.

Πέρα από τη χρονική επέκταση, η παρούσα έκδοση περιέχει διάσπαρτες παρεμβάσεις, συμπληρώσεις και αναδιατυπώσεις, και υπό αυτή την έννοια την ονόμασα «διάστικτη αναθεώρηση». Αυτό σημαίνει ότι δεν άλλαξε η «αφήγηση» της μεταπολιτευτικής περιόδου. Το επιχείρημα ακούγεται σχεδόν προκλητικό, δεδομένου ότι στην Ελλάδα μετά το 2009-10 ήρθαν τα πάνω-κάτω. Θέλω όμως απλώς να πω δύο πράγματα. Πρώτον, ότι η σφοδρότητα με την οποία εκδηλώθηκε η διεθνής κρίση στην Ελλάδα δεν ήταν νομοτελειακή. Η χώρα μας θα συμπαρασυρόταν έτσι κι αλλιώς στην κρίση της ευρωζώνης όπως συνέβη και με τις άλλες χώρες του Νότου. Οι επιπτώσεις όμως θα ήταν πιο περιορισμένες και το κόστος μικρότερο, αν είχαν πραγματοποιηθεί οι αναγκαίες αναπροσαρμογές και μεταρρυθμίσεις πριν, αλλά κυρίως μετά, την υιοθέτηση του ευρώ. Αυτό ήταν το καταληκτικό συμπέρασμα της προηγούμενης έκδοσης «Η Ελλάδα από τη Μεταπολίτευση στην Παγκοσμιοποίηση», πολύ πριν εκδηλωθεί η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση. Δεύτερον, ότι τα στοιχεία που οδήγησαν στη συγκεκριμένη μορφή της εθνικής κρίσης είχαν εκτεθεί με τρόπο σαφή ώστε να μη χρειάζεται ουσιώδη αναθεώρηση η προηγούμενη έκδοση. Επισημαίναμε πράγματι ότι το μεταπολιτευτικό κοινωνικοπολιτικό μοντέλο έτεινε δομικά στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό και στην απώλεια ανταγωνιστικότητας στον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Αν το παγκόσμιο και ευρωπαϊκό πλαίσιο παρέμενε σταθερό, η μεταπολιτευτική Ελλάδα θα υποχρεωνόταν και πάλι να πραγματοποιήσει ουσιαστικές και επώδυνες αναπροσαρμογές προκειμένου να σταθεί στον διεθνή ανταγωνισμό και να εξορθολογίσει τα δημόσια οικονομικά. Άλλο τόσο σαφές ήταν ότι αν το διεθνές πλαίσιο αποσταθεροποιούνταν (όπως σημειώναμε στον επίλογο της προηγούμενης έκδοσης) τότε η Ελλάδα θα δοκιμαζόταν σκληρά. Δεν επρόκειτο βεβαίως για πρόβλεψη της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, αλλά για απλή επίγνωση της περιοδικότητας των κρίσεων του διεθνούς καπιταλισμού. Σε κάθε περίπτωση, υπήρχαν από τότε τα στοιχεία ώστε να διατυπώσουμε εύλογα «σενάρια» είτε για το αναπόφευκτο μιας μεμονωμένης εθνικής αναπροσαρμογής του μεταπολιτευτικού μοντέλου είτε για τον δραματικό χαρακτήρα που θα λάμβανε η εθνική κρίση σε περίπτωση αποσταθεροποίησης του παγκόσμιου και ευρωπαϊκού σκηνικού. Τελικά, παίχτηκε το δεύτερο σενάριο και η ελληνική κρίση εκδηλώθηκε στο πεδίο επικάλυψης της παγκόσμιας κρίσης του νεοφιλελεύθερου καπιταλιστικού κύκλου 1980-2008, της στρεβλής αρχιτεκτονικής του ευρώ και των εθνικών παθογενειών του μεταπολιτευτικού μοντέλου. Η «αφήγηση» της μεταπολιτευτικής Ελλάδας που είχα προτείνει τόνιζε περισσότερο τις ασυνέχειες παρά τις συνέχειες. Κεντρικός μάλιστα άξονας της ερμηνείας ήταν η διάκριση μεταξύ της «Ελλάδας της μεταπολίτευσης» (1974-1989) και της «Ελλάδας της παγκοσμιοποίησης» από το 1990 και έπειτα. Θεωρώ ότι η κρίση του 2009-2012 επιβεβαιώνει αναδρομικά αυτή την «τομή» η οποία αναδείκνυε τη νέα σύμπλεξη εθνικού υπερεθνικού που είχε πραγματοποιηθεί και προδιέγραφε τις πιθανές τροπές της κρίσης του μεταπολιτευτικού μοντέλου.

Από την άλλη όμως, οι διάστικτες παρεμβάσεις και αναθεωρήσεις της νέας έκδοσης είναι μάλλον ομόρροπες και η συνισταμένη τους τονίζει περισσότερο αρνητικές δυναμικές που περικλείονταν στο μεταπολιτευτικό κοινωνικοπολιτικό μοντέλο. Ειδικότερα, τη συμπαγή δομή που απέκτησε με τον χρόνο το κρατικιστικό-πελατειακό μοντέλο πολιτικής και η αντοχή που έδειξε έναντι των διεθνών πιέσεων για εκσυγχρονισμό· την αυξανόμενη αναποτελεσματικότητα του πολιτικοκομματικού συστήματος· την υπόσκαψη της δημοκρατικής κουλτούρας από τον εθνικολαϊκισμό ή τον «κοινωνικό λαϊκισμό» των πολιτικών, μιντιακών και συνδικαλιστικών ηγεσιών· την εμβάθυνση του χάσματος insiders-outsiders και του γενεαλογικού χάσματος που εκδηλώθηκε με την αυξανόμενη δυσκολία ομαλής ένταξης των νέων στην αγορά εργασίας και στα συστήματα κοινωνικής προστασίας. Οι αρνητικές αυτές δυναμικές ερμηνεύουν την εθνική μορφή που πήρε στην Ελλάδα η παγκόσμια και ευρωπαϊκή κρίση (υπέρογκο δημόσιο και όχι ιδιωτικό χρέος) όπως επίσης και τη σφοδρότητα με την οποία εκδηλώθηκε. Ας επαναλάβουμε όμως ότι η εξέλιξη δεν ήταν νομοτελειακή, και η αφήγηση της μεταπολιτευτικής Ελλάδας δεν μπορεί να ισοπεδωθεί σε μια προαναγγελμένη πορεία στη χρεοκοπία, όπως ο δημόσιος λόγος και οι ανταγωνισμοί των κομμάτων συνήθισαν να κάνουν μετά το ξέσπασμα της εθνικής κρίσης.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News