Aναζητώντας τη σχέση σουρεαλισμού και μαρξισμού θα πρέπει να «θυμίσουμε» στον Αντρέ Μπρετόν ότι το κίνημα του έθεσε ως αρχές τη θέσπιση μιας «ανελέητης εξουσίας» και μιας δικτατορίας, τον πολιτικό φανατισμό και την άρνηση μιας ελεύθερης συζήτησης. Οι σουρεαλιστές ήθελαν μάλιστα μια οποιαδήποτε επανάσταση, προτιμώντας να έχουν το χειρότερο, επειδή αδυνατούσαν να επιδιώξουν το καλύτερο! Κοινός τόπος ο μηδενισμός.

Η Βαϊμάρη «μηδένισε» τελικά, το όραμα της Γερμανίας και έφερε τον ναζισμό. Το σπάσιμο της ορθολογικής γλώσσας και εικόνας για τον σουρεαλισμό αντικατέστησε την τάξη με τον παραλογισμό. Πολιτική και έκφραση οδήγησαν από κοινού στον ολοκληρωτισμό.

Τώρα, πως μπορεί ο καλλιτεχνικός σουρεαλισμός να δέσει με το σύγχρονο νεοελληνικό «μηδενισμό» είναι ένα θέμα. Πως ταιριάζει αυτή η «άρνηση» της μεσοπολεμικής τέχνης με την άρνηση στη θεσμική αλλαγή του ελληνικού κράτους, είναι ζήτημα που δικαιολογείται από την αίσθηση μιας παντοδυναμίας του ατομικισμού ενάντια στο κοινωνικό και πολιτικό περιβάλλον. Τι σημαίνει αυτό με απλά λόγια; «Θέλω να αλλάξουν τα πάντα γύρω μου αλλά όχι εγώ!», «Θέλω η κοινωνία να υποστεί ολοκληρωτικό μετασχηματισμό αποκλειστικά και μόνο χωρίς να μεταβληθούν τα ατομικά μου συμφέροντα!», «Έχω τεράστια ανάγκη από την αλλαγή του πολιτικού συστήματος αλλά μόνο για να την απολαύσω ως θεατής, επωφελούμενος αν γίνεται, από την κοσμογονία των αλλαγών».

Όπως ο Αραγκόν παλεύει να λυτρωθεί από την ηθική και υποδουλώνεται στην ίδια την απώλεια, έτσι και πολυπόθητη απαλλαγή από το σάπιο παλιό καθεστώς μπορεί να οδηγήσει σε μια επικίνδυνη μετάβαση σε έναν νέο ολοκληρωτισμό.

Γι' αυτό και το αντισυστημικό προβάλλεται αυτή τη στιγμή ως όραμα αντίστασης στο παλιό. Κανείς δεν νιώθει ευχάριστα με τις «οικογένειες» που «σιτίζονται» ακόμα πλουσιοπάροχα από τη ΝΔ. Κανείς δεν εμπιστεύεται τα υπολείμματα του ΠΑΣΟΚ ούτε και ελπίζει σε επαναλαμβανόμενες ρητορείες που έχασαν το νόημα από την αβάσταχτη ελαφρότητα της χρήσης. Μα πόσο πια να γίνει ξεκάθαρο; Βιώνουμε μια περίοδο που όποια λέξη να χρησιμοποιήσεις, όποιο επιχείρημα, όποια πολιτική ρήση, κανείς δεν πρόκειται να σε πιστέψει. Ζούμε το απόλυτο «μηδέν» σαν να ζητάμε με αγωνία, να βρούμε έναν νέο «σουρεαλισμό» να σπάσει τις λέξεις σε «θραύσματα» και να τις ξαναγεννήσει από γονίδια αντισυστημικότητας!

Από Σεπτέμβριο, θα εμφανιστούν περισσότερα κόμματα. Ίσως ακόμα πιο πολλά από όσα μπορεί να καταναλώσει ο ορθολογισμός του συστήματος. Άδικος κόπος. Το νέο κόμμα του Λαφαζάνη (ή της Ζωής;), η ΑΝΤΑΡΣΥΑ, το ΚΚΕ και η Χρυσή Αυγή μπορεί να φτάσουν το 25% της επόμενης Βουλής! Ίσως, πάνω από 1,5 εκατομμύριο Έλληνες ψηφίσουν αντιπροσώπους οι οποίοι θα επικαλούνται, χωρίς απολύτως καμιά σαφή πρόταση, όπως οι σουρεαλιστές του 1930, την «ανθρώπινη τραγωδία» για να εκλεγούν.

Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που επενδύουν στον παραλογισμό του «αντισυστήματος» και άλλοι που αδιαφορούν για την υποκρισία του συστήματος. Σε τέτοιο σημείο που δεν έχει νόημα πια να ξοδεύεις τα λόγια σου για να πείσεις. Οπότε, κάθε εχέφρων «σωτήρας» που θα εμφανίζεται το πιθανότερο είναι πως θα επιστρέφει απότομα στην άχαρη «πραγματικότητα» του. Ίσως ο μόνος «αντισυστημικός» λογικός της επόμενης Βουλής να είναι ο Βασίλης Λεβέντης, από κεκτημένη ταχύτητα μακροχρόνιας έλξης με το περιθωριακό του κοινό.

Θα αυτοκτονήσουμε φτάνοντας στον ολοκληρωτισμό, λόγω μηδενισμού; Είναι πολύ πιθανόν. Ποιος θα μπορέσει να συγκρατήσει την καταστροφική διάθεση του απομονωτισμού, όταν το παλιό αρνείται πεισματικά να φύγει με το καλό; Καταχρεωμένα κόμματα, ξοφλημένες καρικατούρες «βουτυρομπεμπέδων» και παλιά δίκτυα επιμένουν να εμφανίζονται ως αντιπρόσωποι της λογικής. Ε λοιπόν, απέναντι σ' αυτό το συνονθύλευμα σαπίλας και ελαφρότητας οποιοσδήποτε «αντισυστημικός» παράφρων καταξιώνεται ως σωτήρας παραλογισμού.

Επιμένω λοιπόν, να προτείνω ως επίκαιρες αυτές τις δόσεις «ανελέητης εξουσίας» που πόθησαν οι σουρεαλιστές και συνέβαλαν άθελα τους, στον ολοκληρωτισμό. Για να καταλάβουμε πόσο ανήσυχοι πρέπει να είμαστε όταν η κραυγή και η μακρόσυρτη καταγγελία φαντάζει σαν αντιστάθμισμα της προδομένης συνείδησης τόσων ανθρώπων που εγκλωβίστηκαν στον ιδιότυπο αυτισμό τους.

Και για να μην αδικούμε πάντα τον μαρξισμό, θα πρέπει να εστιάσουμε στη ρήξη του με τον σουρεαλισμό. Ο μαρξισμός έτεινε στην κατάκτηση της ολότητας και ο σουρεαλισμός, όπως κάθε πνευματική εμπειρία, στην ενότητα. Από τα δύο, πιο επικίνδυνο είναι το δεύτερο γιατί εξομοιώνει στην ίδια θέση το παράλογο με το λογικό. Κι αυτό ακριβώς ζούμε σήμερα, με τους δικούς μας «μαρξιστές» που μεταλλάχτηκαν σε επικίνδυνους «σουρεαλιστές»…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News