Υπάρχει μια πόλη που αυτή τη στιγμή πρέπει να έχει μια από τις μεγαλύτερες συλλογές με κακή γλυπτική, όχι κλεισμένη σε μουσεία, αλλά στο δρόμο για να την δουν όλοι, να τη θαυμάσουν μερικοί και να απορήσουν (ή να αηδιάσουν) κάποιοι λιγότεροι.

Μπορεί να δει κανένας έφιππους, καθήμενους, μια κολυμβήτρια, διπλωμάτες, λιοντάρια, βασιλιάδες, ανθρώπους του μόχθου, ακόμα και αγάλματα-ελαιοχρωματιστές με τη βούρτσα στα χέρια, χυμώδεις δεσποινίδες, και ακόμα περισσότερους έφιππους. Ολα είναι τεράστια, άτσαλα αγάλματα, τόσα πολλά όσα δεν θα βλέπαμε σε πολύ μεγαλύτερες πόλεις. Σίγουρα δεν θα βλέπαμε τόσο άσχημα.

Την ίδια στιγμή, το κέντρο των Σκοπίων -αυτή είναι η πόλη μας- βρίσκεται, όπως γράφει ο Guardian, σε οικοδομικό οργασμό με μοντέρνα κτίρια και άλλα όχι και τόσο μοντέρνα που τους περνάνε μια γερή στρώση από νεοκλασικού τύπου χαρακτηριστικά. Βλέπεις ανακατασκευές παλιών κτιρίων, καινούρια κυβερνητικά κτίρια, κορινθιακά κιονόκρανα (αυτά με τα άνθη στην κορυφή) και γέφυρες με χρυσά διακοσμητικά στοιχεία.

Οπως είναι αρκετά τυπικό για τις χώρες του ανατολικού μπλοκ, τα Σκόπια έχουν κληρονομήσει και αυτά μερικά σοσιαλρεαλιστικής αισθητικής κτίρια-κουτιά με διαμερίσματα. Μέσα όμως στο γενικότερο κλίμα ανοικοδόμησης της πόλης ανακαινίζονται και αυτά. Η πινελιά που αναδεικνύει την ατμόσφαιρα: προσθέτουν ψεύτικες δωρικές κολώνες πάνω από τις τσιμεντένιες.

Είναι και αυτό το τεράστιο άγαλμα του ανώνυμου καβαλάρη που υπάρχει στο κέντρο των Σκοπίων -ναι, αυτού που όλοι φανταζόμαστε.

Τα Σκόπια καταστράφηκαν από σεισμό και χτίστηκαν σε νέο φουτουριστικό σχέδιο που έμεινε ημιτελές

Μα, τι έχουν πάθει οι γείτονες; Για την απάντηση πρέπει να πάμε πάνω από μισό αιώνα πίσω.

Το 1963 τα Σκόπια ισοπεδώθηκαν από ισχυρό σεισμό 6,9 Ρίχτερ. Σχεδόν τα τρία τέταρτα της πόλης καταστράφηκαν και πάνω από 1.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν. Μέσα στην καταστροφή, λοιπόν, μια χρυσή ευκαιρία για επανασχεδιασμό.

Μετά το πρώτο κύμα συμπαράστασης και αρωγής (βοηθούσε και το ότι η Γιουγκοσλαβία, ως χώρα των Αδεσμεύτων, είχε κάποια απόσταση από το σκληρό σοβιετικό μπλοκ), αρχιτέκτονες και μηχανικοί κλήθηκαν να φτιάξουν από την αρχή την πόλη. Μεταξύ τους και το αρχιτεκτονικό γραφείο Δοξιάδη που ανέλαβε το σχεδιασμό των υποδομών.

Το σχέδιο για το κέντρο της πόλης ανέλαβε ο ιάπωνας αρχιτέκτονας Κένζο Τάνγκε, ο σχεδιαστής του Μουσείου Ειρήνης στη Χιροσίμα. Ο Τάνγκε ήταν επηρεασμένος από τον μεταβολισμό, γράφει η Guardian, ένα ρεύμα για μια ευέλικτη και υπερμοντέρνα αρχιτεκτονική για τις πόλεις. Τα Σκόπια, από την άλλη, ήταν τυπικό παράδειγμα πόλης με ένα παλιό πυρήνα με σοκάκια και γύρω του νεότερα κτίρια. Ο αρχιτέκτονας προσπάθησε να συνδυάσει την παλιά και τη νέα πόλη με ένα -κυριολεκτικό και μεταφορικό- τείχος από μεγάλα μπλοκ διαμερισμάτων. Σχεδίαζε μεγάλους ανοιχτούς χώρους κοντά στο ποτάμι, περιοχή που ήταν και πιο ευπαθής περιοχή σε περίπτωση ενός ισχυρού σεισμού.

Κάποια από τα σχέδια ολοκληρώθηκαν, άλλα έμειναν ημιτελή, άλλα έδωσαν κτίρια… κάπως περίεργα. Τελικά, το τείχος έκλεισε πίσω του την παλιά πόλη, χωρίς να έχει μια δική του ταυτότητα.

Ολη η ανακατασκευή των Σκοπίων χρειάστηκε σχεδόν 20 χρόνια, έπεσε όμως θύμα της κρίσης της χώρας: ύφεση και χρέη άρχισαν να πνίγουν την γιουγκοσλαβική οικονομία και η εξτραβαγκάντζα των υπερμοντέρνων Σκοπίων πήρε άδοξο τέλος. Η διάσπαση της Γιουγκοσλαβίας και η ανεξαρτητοποίηση της ΠΓΔΜ άφησε μια φτωχή χώρα με υψηλή ανεργία που δεν είχε σκοπό να πιάσει το νήμα των σχεδίων από την αρχή.

Μετά ήρθε το σχέδιο «Σκόπια 2014», ένα σχέδιο τόσο οπισθοδρομικό όσο φουτουριστικό ήταν το σχέδιο του Τάνγκε, που θέλει κιόλας να θάψει το παλιό για χάρη του καινούριου.

Εξαρχαϊσμός, το ανώτατο στάδιο του αστικού εξευγενισμού

Μπροστά στο Κοινοβούλιο, ένα ωραίο κτίριο κατασκευής και αισθητικής της δεκαετίας του ‘30, υπάρχει το άγαλμα ενός έφιππου άνδρα, που σε μια κλασική πόζα δείχνει μπροστά του. (Είναι ο Νίκολα Κάρεφ, εθνικός ήρωας της ΠΓΔΜ). Απέναντι σε ένα παρκάκι είναι πάνω-κάτω άλλα δέκα αγάλματα σε διάφορες στάσεις, κάποια καθισμένα, κάποια έφιππα, ακόμα και επίχρυσα.

Λίγο πιο κάτω, ούτε δύο λεπτά με τα πόδια, μια λευκή αψίδα, μικρότερη από την Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι, αλλά μάλλον πλουσιότερα διακοσμημένη, γράφει με μεγάλα γράμματα «МАКЕДОНИЈА» έχει στα αριστερά και τα δεξιά της άλλα δύο καθήμενα αγάλματα.

Τι έχουν πάθει, λοιπόν, στα Σκόπια; Γιατί σπέρνουν όπου βρουν αγάλματα στην πόλη;

Επαθαν λαϊκισμό και περνάνε την αρρώστια βαριά.

Το «Σκόπια 2014» κόστισε γύρω στα 200 εκατομμύρια δολάρια τα οποία καλύφθηκαν –τι έκπληξη!- με δανεισμό. (Οταν ο συντάκτης της Guardian ρώτησε έναν εργαζόμενο στο θέατρο ποιος πληρώνει για όλα αυτά, είπε ότι είναι απλήρωτος εδώ και εννιά μήνες, «άρα εγώ»).

Εχει μεταφορικά, αλλά ίσως και κυριολεκτικά,  την υπογραφή του πρωθυπουργού Νικολάι Γκούεφσκι και στόχο να ωραιοποιήσει το κέντρο της πόλης. Αυτή είναι η λέξη-παγίδα στις πολλές περιπτώσεις–αν όχι σε όλες. Τι είναι πιο ωραίο; Και ποιος το θεωρεί έτσι; Και πώς θα το κάνει πιο ωραίο; Θα αρέσει;

Λίγο απασχόλησαν αυτά τα ερωτήματα. Μέρος του «Σκόπια 2014» ήταν και ένα κάλεσμα για «ερασιτέχνες γλύπτες», μια «επιλογή του λαού». Ενα άλλο μέρος είναι ο «εξαρχαϊσμός» των κτιρίων με κιονόκρανα για να δεθούν με το «μακεδονικό» παρελθόν της χώρας και τους επαναστάτες κατά των Οθωμανών το 1900.

Ολα αυτό η κυβέρνηση της ΠΓΔΜ το βλέπει σαν μια διαδικασία που θα κάνει την πόλη πραγματικά ευρωπαϊκή. Ο δρόμος για την Ευρώπη και την ΕΕ περνά μέσα το «μακεδονικό» παρελθόν.

Η Guardian το λέει ανοιχτά: είναι μια εκδήλωση κιτς στο οποίο επιδίδεται η κυβέρνηση Γκρούεφσκι, ενός κιτς του είδους που βλέπουμε μόνο από απολυταρχικές κυβερνήσεις. Είναι μια «Βόρεια Κορέα χωρίς τον κεντρικό προγραμματισμό».

Δεν υπάρχει ούτε καν αρχιτεκτονικός προγραμματισμός, το εθνικιστικό κομμάτι είναι «στάχτη στα μάτια, όλα γίνονται για το κέρδος» λένε όσοι έχουν δείξει μια κάποια αντίθεση στα σχέδια. Ολα γίνονται τόσο γρήγορα που οι πολίτες δεν έχουν το χρόνο να διαμαρτυρηθούν· η πόλη μέσα σε τέσσερα χρόνια έχει μεταμορφωθεί προς το τρομακτικότερο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News