Στις παραισθήσεις που την στοιχειώνουν από την εποχή που ήταν παιδί, ο κόσμος της Γιαγιόι Κουσάμα καλύπτεται από κουκκίδες και επαναλαμβανόμενα σχήματα, σαν ένας απέραντος ουρανός γεμάτος αστέρια. Αυτόν τον κόσμο απεικονίζει στα έργα της προσκαλώντας τους ανθρώπους να μοιραστούν τις εμπειρίες της και να «χαθούν» μέσα σε  δίχτυα που δεν έχουν τέλος, δωμάτια με καθρέφτες και χιλιάδες κουκκίδες με τις οποίες καλύπτει τα πάντα.

Η μεγάλη γιαπωνέζα εικαστικός κινείται αβίαστα ανάμεσα στον σουρεαλισμό και τον μινιμαλισμό, την ποπ αρτ και τη ψυχεδέλεια, την Ανατολή και τη Δύση, χωρίς όρια και πολιτιστικές ταυτότητες.

Η Γιαγιόι Κουσάμα είναι η πιο διάσημη εικαστικός της εποχής μας, οι τιμές των έργων της, μάλιστα, φτάνουν σε δυσθεώρητα ύψη που κανείς άλλος σύγχρονός της δεν μπορεί να πιάσει: Το 2014 το White No. 28 (1960) πουλήθηκε 7.109.000 δολάρια σε δημοπρασία των  Christie’s της Νέας Υόρκης και ένα χρόνο αργότερα το NO. RED B (1960) έναντι 7.034.566 δολαρίων από τους Sotheby’s στο Χονγκ Κονγκ.

Απόλυτα αναγνωρίσιμη χάρη στην εκτυφλωτική κόκκινη περούκα της, η Κουσάμα είναι εξαιρετικά δημοφιλής καθώς το κοινό, που πλημμυρίζει μουσεία και αίθουσες τέχνης όταν φιλοξενούν εκθέσεις της, λατρεύει να φωτογραφίζεται μπροστά σε πίνακες της Κουσάμα και μέσα σε εγκαταστάσεις της.

Το ίδιο λοιπόν αναμένεται να γίνει και  κατά τη διάρκεια της έκθεσης «The Moving Moment When I Went to the Universe» που εγκαινιάστηκε στις 3 Οκτωβρίου στο Λονδίνο με νέα και παλιότερα έργα της από τη σειρά «My Eternal Soul», μπρούτζινες κολοκύθες και λουλούδια, καθώς και ένα μεγάλο «Infinity Mirror Room».

Αν και σχεδόν 90 χρονών, η πρωτοπόρος γιαπωνέζα καλλιτέχνις εξακολουθεί να είναι εκπληκτικά παραγωγική. Όμως, πριν φτάσει στην κορυφή της επιτυχίας, υπέστη παιδικά τραύματα, είδε άνδρες καλλιτέχνες να γίνονται διάσημοι κλέβοντας τις δικές της πρωτοποριακές ιδέες, και βιώνοντας την απόρριψη αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει.

Παρόλα αυτά η Γιαγιόι Κουσάμα, όπως και η Λουίζ Μπουρζουά,  κατάφερε να μετατρέψει το προσωπικό της δράμα σε τέχνη, αμφισβητώντας ριζικά τις πατριαρχικές συμβάσεις της καλλιτεχνικής δημιουργίας κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα. Στις δύο αυτές καλλιτέχνιδες άλλωστε ήταν αφιερωμένη η έκθεση «Τραύματα», που διοργάνωσε πέρσι στο Λονδίνο ο οίκος Sotheby’s εστιάζοντας στον ψυχολογικό πόνο και στην επουλωτική δύναμη της τέχνης.

Την εκπληκτική ιστορία της επιβίωσής της αφηγείται τώρα το «Kusama: Infinity», ένα συναρπαστικό ντοκιμαντέρ της Χίδερ Λεντζ, που άρχισε να παρακολουθεί στενά τη ζωή και το έργο της από το 2001.

Η Κουσάμα γεννήθηκε το 1929 στην πόλη Ματσουμότο της Ιαπωνίας. Από νεαρή ηλικία ήταν αποφασισμένη να γίνει ζωγράφος, μάλιστα τα πρώιμα έργα της αποκαλύπτουν ότι οι φυσικές φόρμες και τα πουά ασκούσαν εξαρχής τη γοητεία τους πάνω της. Ωστόσο, δεν είχε καμιά υποστήριξη από την οικογένειά της.

«Η προσδοκία τους ήταν να παντρευτεί και μάλιστα με συνοικέσιο και να κάνει παιδιά», λέει στο BBC Culture η Χίδερ Λεντζ. Η μητέρα της, τής άρπαζε τα σχέδια πριν καν προλάβει να τα τελειώσει, πράγμα που ίσως εξηγεί την εμμονική της βιασύνη να τελειώσει ένα έργο πριν της το πάρουν. Και όχι μόνο αυτό. Θυμωμένη από τις απιστίες του συζύγου της, η μητέρα της την ανάγκαζε να τον κατασκοπεύσει όταν συναντούσε τις ερωμένες του. Η εμπειρία ήταν τόσο τραυματική για την Γιαγόι ώστε σε όλη της τη ζωή ένιωθε αποστροφή για το σεξ.

Δεν αποτελεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι έψαχνε να βρει έναν τρόπο για να ξεφύγει από το πνιγηρό οικογενειακό περιβάλλον της. Θαυμάζοντας απεριόριστα την Τζόρτζια Ο’Κιφ τόλμησε να ζητήσει τη συμβουλή της. Και θα πρέπει να εκστασιάστηκε όταν η αμερικανίδα ζωγράφος τής απάντησε με την παρότρυνση να πάει στις ΗΠΑ και να δείξει τη δουλειά της προειδοποιώντας την ωστόσο ότι στη χώρα της «ένας καλλιτέχνης τα βγάζει πολύ δύσκολα πέρα».

Την εποχή εκείνη η Κουσάμα μιλούσε ελάχιστα αγγλικά και η μεταβίβαση χρημάτων από την Ιαπωνία στις ΗΠΑ απαγορευόταν. Απτόητη, έραψε δολάρια στο κιμονό της και διέσχισε τον Ειρηνικό, αποφασισμένη να κατακτήσει τη Νέα Υόρκη και τον κόσμο ολόκληρο.

Στο άπειρο και ακόμα παραπέρα

Δεν ήταν καθόλου  εύκολο. Στη Νέα Υόρκη, ο κόσμος της τέχνης  ήταν τόσο ανδροκρατούμενος ώστε ακόμη και γυναίκες έμποροι δεν ήθελαν να εκθέτουν έργα γυναικών. Παρόλο που η Κουσάμα κέρδισε τον θαυμασμό διάσημων καλλιτεχνών όπως ο Ντόναλντ Τζαντ και ο Φρανκ Στέλα, η πραγματική επιτυχία δεν ήρθε. Το χειρότερο απ’ όλα  όμως ήταν ότι αναγκάστηκε να βλέπει άντρες συναδέλφους της να γίνονται διάσημοι αντιγράφοντας τις ιδέες της.

Ο Κλάες Ολντεμπουργκ εμπνεύστηκε από τον υφασμάτινο καναπέ της με τους φαλλούς και άρχισε να δημιουργεί τα μαλακά γλυπτά που τον έκαναν παγκοσμίως γνωστό, και ο Αντι Γουόρχολ αντέγραψε την πρωτοποριακή ιδέα της με την επαναλαμβανόμενη εικόνα του ίδιου μοτίβου, ενώ ο Λούκας Σάμπρας οικειοποιήθηκε την πρώτη της εγκατάσταση δωματίου με καθρέπτες εκθέτοντας το δικό του έργο σε μια πιο φημισμένη γκαλερί. Ηταν το 1965, μία από τις χρονιές που ανέβαινε ο πυρετός του Διαστήματος καθώς ο άνθρωπος πλησίαζε στο να πατήσει στο φεγγάρι και η Γιαγιόι Κουσάμα είχε συλλάβει με μοναδικό τρόπο το αυξανόμενο ενδιαφέρον του κοινού για το άπειρο.

Βαθιά απογοητευμένη, η Κουσάμα προσπάθησε να αυτοκτονήσει πέφτοντας από το παράθυρο του διαμερίσματός της. Σώθηκε και με την βοήθεια των φίλων της κατάφερε να σταθεί και πάλι στα πόδια της. Ενα χρόνο αργότερα στην 33η Μπιενάλε της Βενετίας, το 1966, παρουσίασε για πρώτη φορά την θρυλική εγκατάσταση «Narcissus Garden» καλύπτοντας έναν χώρο με 1500 σφαίρες από καθρέφτη.

Επιστρέφοντας στις ΗΠΑ, η Κουσάμα άρχισε να διοργανώνει χάπενινγκ άλλοτε για την ειρήνη και άλλοτε κριτικάροντας τον χώρο της τέχνης. Αλλά τα γυμνά σώματα που χρησιμοποιούσε προκάλεσαν σκάνδαλο στην Ιαπωνία και μεγάλη ντροπή στη συντηρητική οικογένειά της, ενώ επικρίθηκε ακόμη και από μια μερίδα του αμερικανικού τύπου που έγραψε ότι έκανε τα πάντα για την δημοσιότητα.

Αντιμετωπίζοντας τους δαίμονές της

Βυθισμένη στην κατάθλιψη, η Κουσάμα επέστρεψε στην Ιαπωνία όπου  προσπάθησε ξανά να αυτοκτονήσει. Σώθηκε όμως και πάλι αποδεικνύοντας ότι η επιθυμία της για δημιουργία ήταν πολύ μεγαλύτερη από την επιθυμία του θανάτου. Κατάφερε, μάλιστα, να βρει μόνη της ένα νοσοκομείο όπου οι γιατροί ενδιαφέρονταν για την εικαστική ψυχοθεραπεία (art therapy) και στο ασφαλές του περιβάλλον άρχισε πάλι να δημιουργεί προκαλώντας τον εαυτό της να αντιμετωπίσει οριστικά αυτή τη φορά τους δαίμονές της.

Εν τω μεταξύ είχε ξεχαστεί. Όμως, μια αναδρομική έκθεσή της στη Νέα Υόρκη το 1989 και το γεγονός ότι ο ιάπωνας ιστορικός τέχνης Ακίρα Τατεχάτα κατάφερε να πείσει την κυβέρνηση ότι η Κουσάμα έπρεπε εκπροσωπήσει μόνη της την Ιαπωνία στην Μπιενάλε της Βενετίας το 1993, την έφεραν και πάλι στο προσκήνιο.

Εύθραυστη ψυχικά και φοβούμενη μήπως καταρρεύσει πάλι, η Γιαγιόι Κουσάμα χρειάστηκε να συνοδεύεται από τον ψυχοθεραπευτή της, η επιτυχία της όμως στην Βενετία ήταν τόσο μεγάλη που προκάλεσε τεράστια αλλαγή. Η ιαπωνική κοινωνία την υποδέχτηκε με ενθουσιασμό και η παγκόσμια αναγνώρισή της στον κόσμο της τέχνης ήταν πλέον γεγονός αναμφισβήτητο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News