Ηταν τέτοιες ημέρες πριν από 34 χρόνια, όταν ο κόσμος μας βρέθηκε πολύ κοντά -πιο κοντά από ποτέ, περισσότερο ίσως και από την κρίση της Κούβας το 1962- σε ένα πυρηνικό πόλεμο. Ηταν τέτοιες ημέρες που ο κόσμος μας σώθηκε κατά τα φαινόμενα από έναν άσημο σοβιετικό αξιωματικό, ο οποίος αποφάσισε να μην ακολουθήσει αυτό που του υπαγόρευαν οι υπολογιστές.

Γιος πιλότου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο αξιωματικός της αεροπορίας Στανισλάβ Πετρόφ ήταν σε υπηρεσία τα ξημερώματα της 26ης Σεπτεμβρίου 1983 στο πόστο του, σε ένα υπόγειο κέντρο ελέγχου κοντά στη Μόσχα. Αν και οι ενδείξεις που είχε μπροστά του έκαναν τον πυρηνικό πόλεμο ένα πολύ κοντινό ενδεχόμενο, αυτός αποφάσισε να μην κάνει τίποτα και έτσι να… σώσει τον κόσμο.

Οι ενδείξεις που είχε στην οθόνη του εκείνο το πρωινό έφεραν το ανησυχητικό μήνυμα ότι οι δορυφόροι προειδοποίησης εντόπισαν εκτόξευση πέντε αμερικανικών πυραύλων με κατεύθυνση τη Σοβιετική Ενωση. Ο Πετρόφ είχε περίπου 20 λεπτά στα διάθεσή του: τόσο χρόνο χρειάζονται οι πύραυλοι για να διανύσουν την απόσταση και μέσα σε αυτά έπρεπε να οργανωθεί η σοβιετική άμυνα. Ο Πετρόφ όμως δεν πάτησε τον συναγερμό που θα έδινε το σήμα για μια αντεπίθεση της ΕΣΣΔ. Και θα οδηγούσε στο πυρηνικό Ολοκαύτωμα. Θα ήταν ένα Ολοκαύτωμα για ένα λάθος, μια αντανάκλαση του ήλιου. Αλλά τι λάθος…

Ο Πετρόφ πέθανε ξεχασμένος εφέτος στις 19 του περασμένου Μαΐου στο σπίτι του κοντά στη Μόσχα, σε ηλικία 77 ετών. Ο θάνατος ενός ανθρώπου που, όπως όλα δείχνουν απέτρεψε εκατομμύρια άλλους, έγινε γνωστός μόλις πριν από λίγες ημέρες.

Η εποχή του τρόμου

Το φθινόπωρο του 1983 τα νεύρα σε ΗΠΑ και Σοβιετική Ενωση για ένα πυρηνικό χτύπημα ήταν τεταμένα. Το κλίμα εκείνης της εποχής έδινε την εντύπωση ότι ο πόλεμος ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις ήταν σχεδόν αναπόφευκτος, οι εξοπλισμοί είχαν φτάσει σε επίπεδα-ρεκόρ, η ρητορική ήταν ακραία, οι αντιπαραθέσεις σε κάθε επίπεδο προπαγάνδας ασταμάτητοι (βλ. μποϊκοτάζ σε Ολυμπιακούς Αγώνες Μόσχας το 1980 και Λος Αντζελες το 1984).

Χαρακτηριστικό της παγκόσμιας ανησυχίας για ένα επαπειλούμενο πυρηνικό όλεθρο, η φιλμογραφία: τον Νοέμβριο εκείνης της χρονιάς, το αμερικανικό δίκτυο ABC πρόβαλε την πολύ ενδιαφέρουσα τηλεταινία «Η Επόμενη Ημέρα» («The Day After», 1983) με τις επιπτώσεις ενός πυρηνικού πολέμου στο Κάνσας, όπου βρίσκονταν τα περισσότερα σιλό των αμερικανικών πυραύλων.

Στο ίδιο μήκος κύματος, έναν χρόνο μετά η τηλεταινία του BBC «Threads» που περιέγραφε τις επιπτώσεις ενός πυρηνικού πολέμου στο εργατικό Σέφιλντ.

Σήμερα βέβαια, η εποχή μας φαίνεται πολύ μακρινή: η ΕΣΣΔ έχει πια καταρρεύσει, οι ΗΠΑ έχουν αλλάξει και αυτές πολλοί, νέοι πυρηνικοί παίκτες εμφανίστηκαν στο προσκήνιο. Το 1983 όμως ο κόσμος βρισκόταν στο αποκορύφωμα της τελευταίας και πιο σκληρής φάσης του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Ρόναλντ Ρέιγκαν είχε εκλεγεί τρία χρόνια νωρίτερα με επιθετικές διαθέσεις κατά της Σοβιετικής Ενωσης, με σχέδια για ένα τεράστιο εξοπλιστικό πρόγραμμα και εγκατάσταση πυρηνικών στην Ευρώπη.

Μόλις τον Μάρτιο εκείνης της χρονιάς είχε χαρακτηρίσει την Σοβιετική Ενωση «Αυτοκρατορία του Κακού», μια φράση που μας έμεινε από τότε. Δύο εβδομάδες αργότερα ανακοίνωσε το στρατιωτικό πρόγραμμα που επέκτεινε την αντιπαράθεση στο Διάστημα, τον «Πόλεμο των Αστρων».

Μερικές ημέρες πριν από το περιστατικό με ήρωα τον Πετρόφ, ΗΠΑ και ΕΣΣΔ είχαν έλθει σε αντιπαράθεση με αφορμή την κατάρριψη του νοτιοκορεατικού αεροσκάφους στη Σαχαλίνη κατά την οποία σκοτώθηκαν και οι 269 επιβαίνοντες.

Παρά την εικόνα ισχύος που πρόβαλλε προς τα έξω, η ΕΣΣΔ είχε μπει κιόλας από τη δεκαετία του ’70 σε μια πορεία οικονομικής κατάρρευσης, ενώ και οι ένοπλες δυνάμεις της εκ των πραγμάτων αδυνατούσαν να καλύψουν τη διαφορά από τις ΗΠΑ.

Ολα αυτά είχαν ανησυχήσει τη Σοβιετική Ενωση και τον γηραιό ηγέτη Γιούρι Αντρόποφ σφοδρά: Πράγματι τα εννοεί ο Ρέιγκαν ή είναι απλώς λεκτικά πυροτεχνήματα;

Απλώς ένα λάθος

Αν και η περίσταση δεν σήκωνε λάθη και αυτοσχεδιασμούς, ο Πετρόφ αποφάσισε τελικά ότι οι υπολογιστές του έδιναν λανθασμένο σήμα και αποφάσισε να μην το αναφέρει πιο ψηλά στην ιεραρχία.

Γνώριζε ότι οι ανώτεροι θα βασίζονταν στην δική του κρίση και θα έπαιρναν αποφάσεις με βάση αυτά που τους είπε. Η απόφαση θα ήταν να εξαπολύσουν πυρηνικό χτύπημα σε απάντηση στο υποτιθέμενο χτύπημα των ΗΠΑ -που θα απαντούσαν με δεύτερο κύμα μέχρι τελικής πτώσης.

Αποφάσισε απλά να αναφέρει σε ένα ανώτερο αξιωματικό υπηρεσίας ότι το σύστημα παρουσίασε δυσλειτουργία. Οταν μετά από 23 λεπτά αντιλήφθηκε ότι δεν είχε συμβεί κάτι, το αίσθημα που είχε ο Πετρόφ ότι «καίγεται σε ένα τηγάνι» έφυγε.

Εκ των υστέρων αποδείχτηκε ότι το σήμα προειδοποίησης επίθεσης οφειλόταν σε αντανάκλαση του ήλιου σε σύννεφα! Για τον Πετρόφ, όπως είπε το 2010, μας έσωσε το ότι «είμαστε πιο έξυπνοι από τους υπολογιστές, εμείς τους φτιάξαμε».

Το περιστατικό έμεινε κρυφό για χρόνια -οι εποχές και η βαριά μυστικοπάθεια της ΕΣΣΔ δεν επέτρεπαν τέτοιες αποκαλύψεις. Ο Πετρόφ δεν διεκδίκησε δάφνες. Περίπου τυπικό για την νοοτροπία της Σοβιετικής Ενωσης ήταν και ότι ο Πετρόφ όχι μόνο δεν τιμήθηκε, αλλά τον επέπληξαν γιατί δεν ανέφερε σωστά το περιστατικό στο βιβλίο συμβάντων.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News