Το Μπόρνχολμ είναι μικρό νησί της Δανίας στη Βαλτική Θάλασσα με 40.000 κατοίκους, διάσημο για την παρθένα φύση του, τα γραφικά ψαροχώρια και τις παραδοσιακές τέχνες και τα χειροτεχνήματα. Το «Νησί του Ηλιου», όπως είναι επίσης γνωστό, επειδή απολαμβάνει περισσότερες ώρες ηλιοφάνειας από οπουδήποτε αλλού στη Δανία, προσελκύει χιλιάδες τουρίστες κάθε χρόνο.

Ωστόσο είχε και αυτό τα δικά του προβλήματα, γράφει στο BBC Future η Σόφι Ιστάου. Τις δεκαετίες του 1970 και του 1980 η οικονομία του εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την αλιεία, αλλά καθώς τα αποθέματα ιχθύων στη Βαλτική Θάλασσα κατέρρεαν σταδιακά και η Δανία ιδιωτικοποιούσε τις ποσοστώσεις, πολλοί ψαράδες μικρής κλίμακας εξαφανίστηκαν. Το Μπόρνχολμ, λοιπόν, το οποίο θεωρείται φτωχό σε σχέση με τα δανικά πρότυπα –οι ντόπιοι  κερδίζουν περίπου 20% λιγότερα από τον μέσο όρο στη Δανία–, έπρεπε να επανεφεύρει τον εαυτό του.

Και το έκανε το 2018, χάρη στον Γενς Γιουλ-Νίλσεν. Δημόσιος υπάλληλος, επικεφαλής της BOFA, της υπηρεσίας διαχείρισης απορριμμάτων του νησιού, ο Γιουλ-Νίλσεν είχε βαρεθεί το νησί του να είναι πάντα σε μειονεκτική θέση. «Οταν πηγαίναμε στην κεντρική διοίκηση στην Κοπεγχάγη, το μήνυμά μας ήταν σχεδόν πάντα το ίδιο: “Είμαστε από το Μπόρνχολμ, έχουμε δυσκολίες με αυτό, εκείνο ή το άλλο, μπορείτε να μας βοηθήσετε με κάποιο τρόπο;”, πολύ συχνά με χρήματα» λέει στο BBC Future. «Και σκεφτόμουν, αντί να είμαστε πάντα αυτοί που λένε “έχουμε πρόβλημα”, τι θα γινόταν αν ήμασταν εκείνοι που θα λέγαμε “έχουμε μια λύση και για τους υπόλοιπους”;»

Η λύση του είναι τολμηρή, καθώς το νησί έχει δεσμευθεί να μηδενίσει τα απόβλητά του, πράγμα που σημαίνει ότι μέχρι το 2032 κανένα απόβλητο δεν θα καίγεται και δεν θα καταλήγει σε χωματερή. (Ακούστε εδώ πώς στοχεύει το Μπόρνχολμ σε μηδενικά απόβλητα)Η αποτέφρωση δεν είναι βιώσιμη λύση

Το 2032 είναι επίσης η χρονιά που ο αποτεφρωτήρας του Μπόρνχολμ, ο οποίος σήμερα καίει σχεδόν όλα τα σκουπίδια που δεν μπορούν να ανακυκλωθούν, θα φτάσει στο τέλος της ζωής του. Αντί να το αντικαταστήσει, ο Γιολ-Νίλσεν σκέφτηκε, «γιατί να μην καταργηθεί μαζί με όλα τα άλλα;»

Η πρόκληση είναι τεράστια, όχι μόνο επειδή οι Δανοί είναι μεταξύ εκείνων που παράγουν τα περισσότερα απόβλητα ανά άτομο στην Ευρωπαϊκή Ενωση και από τους μεγαλύτερους παραγωγούς απορριμμάτων στον κόσμο. Συμβαίνει, επίσης, επειδή η Δανία είναι «παγιδευμένη από την αποτέφρωση», σύμφωνα με τον Πολ Κονέτ, ειδικό στη διαχείριση απορριμμάτων και πρώην καθηγητή Περιβαλλοντικής Χημείας στο πανεπιστήμιο Σεντ Λόρενς της Νέας Υόρκης. «Νομίζω ότι μάλλον δεν το βλέπουν ως πέταμα σκουπιδιών. Είναι πεπεισμένοι ότι είναι καλή συμπεριφορά» δηλώνει στο BBC Future.

Η Δανία διαθέτει 23 υπερσύγχρονα αποτεφρωτήρια που καίνε τα απόβλητα των Δανών ή εισαγόμενα από αλλού και τα μετατρέπουν σε ενέργεια η οποία βοηθά στην τροφοδοσία των συστημάτων τηλεθέρμανσης και του δικτύου ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Αυτή η στρατηγική «μετατροπής αποβλήτων σε ενέργεια» στο παρελθόν έχει επαινεθεί ως μια πιο πράσινη λύση για τα σκουπίδια και ανέδειξε τη Δανία σε παγκόσμιο πρωτοπόρο στην εκτροπή των απορριμμάτων από τους χώρους υγειονομικής ταφής.

Ωστόσο, η καύση σκουπιδιών εξακολουθεί να εκπέμπει αέρια θερμοκηπίου, κάτι που δεν βοηθά τον κλιματικό στόχο της Δανίας να μειώσει τις εκπομπές της κατά 70% έως το 2030. Εξοικονομεί επίσης πολύ λιγότερη ενέργεια και πόρους από ό,τι με την ανακύκλωση, και για όλους αυτούς τους λόγους η κυβέρνηση θέλει να μειώσει την αποτέφρωση στο ένα τρίτο έως το 2030.

Σύμφωνα με τον Γενς Γιουλ-Νίλσεν, επί του παρόντος στο Μπόρνχολμ ανακυκλώνεται περίπου το 70% των 80.000 τόνων απορριμμάτων που δέχεται η BOFA κάθε χρόνο. Περίπου το 25% αποτεφρώνεται και το 5%, κυρίως τοξικά υλικά που δεν μπορούν να καούν, καταλήγουν σε ΧΥΤΑ.

Ωστόσο, ο στόχος μηδενικών αποβλήτων δεν είναι η μοναδική πράσινη υπόσχεση του νησιού: το Μπόρνχολμ στοχεύει να γίνει ουδέτερο ως προς τον άνθρακα στον ενεργειακό του τομέα μόλις το 2025 (ακούστε εδώ πώς σχεδιάζει να απαλλαγεί από τα ορυκτά καύσιμα). Το νησί λαμβάνει ήδη το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας και της θέρμανσής του από έναν συνδυασμό αιολικής ενέργειας, ηλιακής ενέργειας, βιοαερίου και βιώσιμης βιομάζας, με σχέδια για εγκατάσταση περισσότερων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας τους επόμενους 18 μήνες.

Στο κέντρο ανακύκλωσης της BOFA στην πόλη Ρόνε τα απόβλητα ταξινομούνται σε 37 κατηγορίες προς ανακύκλωση, μεταξύ των οποίων κάποιες πιο ασυνήθιστες, όπως παράθυρα, τουαλέτες και τηλεοράσεις.

Βρεφικές πάνες που γίνονται λίπασμα

Μία από τις κύριες στρατηγικές του οράματος μηδενικών αποβλήτων του Μπόρνχολμ είναι να αξιοποιήσει τις δυνατότητες των οργανικών αποβλήτων ή της βιομάζας. Ο Ντέιβιντ Κρίστενσεν, επικεφαλής του zero waste project της BOFA, δοκιμάζει ένα πιλοτικό project παραγωγής κομπόστ από ένα ιδιαίτερα δύσκολο να ανακυκλωθεί αντικείμενο, τις βρεφικές πάνες. Να σημειωθεί ότι οι περισσότερες πάνες μιας χρήσης κατασκευάζονται από μη βιοδιασπώμενα υλικά και καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής, όπου μπορεί να χρειαστούν έως και 500 χρόνια για να διαλυθούν.

Οι πάνες, λέει ο Κρίστενσεν, «αποτελούνται από πετροχημικά και πολυμερή και είναι πολύ δύσκολο να κάνουμε οτιδήποτε άλλο εκτός από την αποτέφρωση ή την υγειονομική ταφή τους. Εδώ δοκιμάζουμε τεχνολογία που θα μπορούσε ενδεχομένως να διαταράξει ολόκληρο το σύστημα».

Ο Ντέιβιντ Κρίστενσεν χρησιμοποιεί έναν ειδικό τύπο πάνας 100% κομποστοποιήσιμης, από κυτταρίνη, μια ένωση που βρίσκεται στα φυτά, και βιοδιασπώμενα πλαστικά φυτικής προέλευσης. Οι πάνες συλλέγονται από τα νηπιαγωγεία και τεμαχίζονται, στη συνέχεια αναμιγνύονται σε ένα μεγάλο μεταλλικό σιλό μαζί με άλλα είδη οργανικών απορριμμάτων, συμπεριλαμβανομένων των απορριμμάτων κήπου και των υπολειμμάτων κόκκων από μια τοπική ζυθοποιία.

Αρχικά, το μείγμα θερμαίνεται στους 70 βαθμούς Κελσίου (158 F) για μία ώρα, προκειμένου να απολυμανθεί. Μετά από μόλις 10 ημέρες στο σιλό, δεν υπάρχει ίχνος πάνας και ό,τι έχει απομείνει είναι ασφαλές να χρησιμοποιηθεί ως κομπόστ στη γεωργία. «Η τακτική κομποστοποίηση που κάνουμε επί τόπου με τα βουνά των απορριμμάτων κήπων διαρκεί περίπου 10 – 12 μήνες» λέει ο Κρίστενσεν. «Αλλά αυτό το επιταχύνει πραγματικά πάρα πολύ. Φυσικά, απαιτεί εισροή ενέργειας. Αλλά είναι “game changer”, αλλάζει τα πάντα» σημειώνει. Καθώς το δίκτυο του Μπόρνχολμ τροφοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η μηχανή κομποστοποίησης έχει χαμηλό αποτύπωμα άνθρακα.

Μετατροπή οργανικών αποβλήτων σε βιοαέριο

Στη μέση καταπράσινων χωραφιών του νησιού, εξάλλου, μπορεί κανείς να δει ένα γιγάντιο, λευκό μπαλόνι, 20 μέτρα ψηλό. Είναι μια μονάδα βιοαερίου, η οποία μετατρέπει ορισμένες από τις τεράστιες ποσότητες απορριμμάτων χοίρων του νησιού σε ανανεώσιμο αέριο, που χρησιμοποιείται για θέρμανση και ηλεκτρισμό. Η χοιροτροφία είναι μια πολύ μεγάλη βιομηχανία στο Μπόρνχολμ, όπου κάθε χρόνο σφάζονται 500.000 χοίροι. Το εργοστάσιο επεξεργάζεται 120.000 τόνους οργανικών αποβλήτων ετησίως, κυρίως κοπριά από αγελάδες και χοίρους, παράγοντας αρκετό αέριο για να τροφοδοτήσει σχεδόν το ένα πέμπτο των σπιτιών του νησιού. «Είναι απόβλητα σφαγείων, αλλά παίρνουμε και κάποια βιομηχανικά απόβλητα, όπως λάδι ή πολτό μήλου»,  λέει στο BBC Future ο διευθυντής του εργοστασίου Γκέοργκ Κοφόντ.

Το πρώτο μέρος της διαδικασίας είναι παρόμοιο με τις πάνες που κομποστοποιούνται∙ τα απόβλητα πρέπει να απολυμανθούν στους 70^ο C. Στη συνέχεια τρώγονται από βακτήρια, που παράγουν αέριο στην κορυφή, το οποίο μετατρέπεται σε ηλεκτρική ενέργεια μέσω μιας γεννήτριας. Η υπόλοιπη λάσπη (χωνεμένη κοπριά) πηγαίνει στους αγρότες για να χρησιμοποιηθεί ως λίπασμα. Το εργοστάσιο μπορεί να επεξεργάζεται μόνο το 20%, περίπου, των απορριμμάτων χοίρων του νησιού, και έχει υποβάλει αίτηση στην τοπική αυτοδιοίκηση να επεκταθεί στο τετραπλάσιο του σημερινού του μεγέθους.

Ωστόσο, ορισμένοι κάτοικοι του Μπόρνχολμ, που συνειδητοποιούν το πρόβλημα της κλιματικής κρίσης, ανησυχούν ότι η επέκταση θα μπορούσε να «κλειδώσει» το νησί στην κτηνοτροφία για τα επόμενα χρόνια, πράγμα ανησυχητικό, τη στιγμή που η παραγωγή κρέατος θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους υπεύθυνους της κλιματικής αλλαγής παγκοσμίως.

«Σωστά, αυτό είναι άλλο ένα επιχείρημα», λέει ο Κόφοντ, «Αλλά έχουμε πάρα πολλά απόβλητα στο Μπόρνχολμ, όπως και στην υπόλοιπη Δανία. Και στο μέλλον, θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε αυτό το αέριο για βαριές μεταφορές. Πολλές εταιρείες αναζητούν εναλλακτικά καύσιμα για πλοία και πτήσεις. Θα υπάρξει τεράστια ζήτηση». Ο Κόφοντ υποστηρίζει επίσης ότι εάν οι άνθρωποι έτρωγαν λιγότερο κρέας, το εργοστάσιο θα μπορούσε εύκολα να στραφεί στη χρήση φυτικών απορριμμάτων, για παράδειγμα από βιομηχανικά θερμοκήπια, «Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε όλη την οργανική μάζα. Νομίζω ότι πρέπει να τα εντάξουμε στα σχέδιά μας στο μέλλον», λέει.

Η μετατροπή των οργανικών αποβλήτων σε βιοαέριο γίνεται όλο και πιο  δημοφιλής σε όλο τον κόσμο. Στην ινδική πόλη Χαϊντεραμπάντ, περίπου 10 μετρικοί τόνοι απορριμμάτων φρούτων και λαχανικών την ημέρα από την αγορά Bowenpally μετατρέπονται σε ηλεκτρική ενέργεια και τα επόμενα χρόνια πρόκειται να γίνουν μεγάλες επενδύσεις στον τομέα βιοαερίου της χώρας.

Δεν είναι τέλεια λύση, γράφει η Σόφι Ιστάου στο BBC Future, καθώς το αέριο αποτελείται από μεθάνιο και διοξείδιο του άνθρακα, δύο αέρια που θερμαίνουν τον πλανήτη. Δεδομένου, όμως, ότι αυτά τα αέρια του θερμοκηπίου θα εκπέμπονταν ούτως ή άλλως,καθώς τα απόβλητα διασπώνται στους χώρους υγειονομικής ταφής, η δημιουργία βιοαερίου μειώνει αυτές τις εκπομπές, ενώ ταυτόχρονα αντικαθιστά την ανάγκη για ορυκτά καύσιμα υψηλής έντασης άνθρακα.

Μείωση καταναλωτικών αγαθών και ανακύκλωση

Η επίτευξη μηδενικών απορριμμάτων δεν αφορά μόνο την ανακύκλωση και την επαναχρησιμοποίηση αντικειμένων, αλλά και τη μείωση της ποσότητας των πραγμάτων που αγοράζουμε γενικά.  Οι κάτοικοι του Μπόρνχολμ μπορούν να ενοικιάσουν ένα ράφι στο παλαιοπωλείο της Λίνε Γκριν Ολσεν, στο κέντρο του Ρόνε, και να τοποθετήσουν εκεί αντικείμενα που δεν χρειάζονται πια, τα οποία η Γκριν Ολσεν πουλάει έναντι μικρής προμήθειας. Μάλιστα, η επιχείρηση -ειδικά τα μεταχειρισμένα ρούχα- ανθεί τόσο πολύ ώστε αναγκάστηκε να μετακομίσει σε μεγαλύτερο κτίριο.

Η Γκριν Ολσεν έφτιαξε επίσης μια ομάδα στο Facebook για τη δωρεάν παροχή ανεπιθύμητων αντικειμένων, την οποία ονόμασε «Τελευταία στάση πριν από τη BOFA», (από το όνομα του κέντρου ανακύκλωσης του νησιού). Σε πέντε χρόνια έχει φτάσει τα 12.800 μέλη, που είναι περίπου οι μισοί ενήλικες στο νησί. Οι άνθρωποι δημοσιεύουν οτιδήποτε, από παιχνίδια και ποδήλατα μέχρι τρόφιμα, που θα πήγαιναν χαμένα: «Σκέφτηκα ότι ίσως είναι για ανθρώπους που δεν έχουν πολλά χρήματα, αλλά ήταν λάθος. Είναι όλοι, και αυτό ζεσταίνει την καρδιά μου», λέει η Γκριν Ολσεν, και δηλώνει «περήφανη» για τους συμπατριώτες της.

Ενας από τους περιορισμούς της στρατηγικής μηδενικών αποβλήτων του Μπόρνχολμ είναι ότι με μόνο 40.000 κατοίκους, το νησί δεν έχει την κλίμακα των απορριμμάτων για την ανακύκλωση υλικών σε τοπικό επίπεδο, εκτός από το μέταλλο. Οι διάφορες κατηγορίες ανακύκλωσης πρέπει να αποστέλλονται σε εταιρείες στη Δανία, τη Γερμανία και τη Σουηδία, κάτι που συνεπάγεται κόστος άνθρακα.

Ο Γιουλ-Νίλσεν λέει ότι μια άλλη πρόκληση προκύπτει από αντικείμενα, που αποτελούνται από πολλά διαφορετικά υλικά, γεγονός που καθιστά δύσκολη την ανακύκλωσή τους. Για παράδειγμα, «ένα μπουκάλι σαμπουάν μπορεί να αποτελείται από τέσσερα ή πέντε διαφορετικά είδη πλαστικού», λέει, «Χρειαζόμαστε βοήθεια από τους παραγωγούς. Και αν δεν θέλουν, τότε από τους νομοθέτες. Μια λύση θα ήταν απλά να μην επιτρέπεται να βγει καν αυτό το προϊόν στην αγορά».

Τα πράγματα δεν είναι εύκολα. Σε σχέση με την μετατροπή των βρεφικών πανών σε λίπασμα, ο Κρίστενσεν αναγνωρίζει ότι για να μην υπάρχουν πραγματικά απόβλητα υγιεινής, όλα τα μωρά στο νησί θα πρέπει να χρησιμοποιούν τις ειδικές βιοδιασπώμενες πάνες, οι οποίες είναι πιο ακριβές. Επειτα, υπάρχουν τοξικά υλικά που δεν μπορούν ακόμη να  ανακυκλωθούν, όπως τα απόβλητα κατασκευών και κατεδαφίσεων ή ο αμίαντος. Ο δήμαρχος του Μπόρνχολμ, Γιάκομπ Τροστ, ελπίζει ότι θα αναδυθούν τεχνολογίες που θα βοηθήσουν το νησί να επιτύχει τον στόχο του∙ αλλά, είναι ρεαλιστής ως προς το τεράστιο μέγεθος της πρόκλησης.

Για την επίτευξη του στόχου της, η BOFA εστιάζει στο να επεκτείνει την υπηρεσία οικιακής συλλογής, έτσι ώστε περισσότερες κατηγορίες ανακύκλωσης να συλλέγονται από τα σπίτια, αντί να βασίζεται σε ανθρώπους που θα έρχονται στα κέντρα της. Δίνει επίσης προτεραιότητα στην εκπαίδευση των νέων, με τα παιδιά σχολικής ηλικίας να κάνουν μαθήματα για την κυκλική οικονομία και αυτό που ο Ντέιβιντ Κρίστενσεν περιγράφει ως εκπαίδευση «πράσινης νοοτροπίας». Το νησί έχει, επίσης, εγκαινιάσει μια πλατφόρμα καινοτομιών και συνεργασιών για μηδενικά απόβλητα, η οποία ενθαρρύνει εταιρείες με σχεδιαστικές ή τεχνολογικές λύσεις, όπως το project της πάνας, να εμφανιστούν και να συνεργαστούν μαζί τους.

«Η καλή πρόοδος ξεκινά» λέει ο Κόνετ, ο οποίος έγραψε επίσης το βιβλίο «The Zero Waste Solution: Untrashing the Planet One Community at a Time». «Θα έλεγα ότι το νησί θα πρέπει να έχει μεγάλη αυτοπεποίθηση για το ποσοστό ανακύκλωσης έως και 80%, χρησιμοποιώντας όλες τις τυπικές τεχνικές. Το υπόλοιπο 20% αφορά τον βιομηχανικό επανασχεδιασμό. Μια κοινότητα δεν μπορεί να φτάσει στα μηδέν απόβλητα από μόνη της», επισημαίνει.

Ο Κόνετ έχει επισκεφθεί περισσότερες από 69 χώρες για να μιλήσει κατά της αποτέφρωσης και να προωθήσει στρατηγικές μηδενικών αποβλήτων. Βοήθησε το Καπάνορι,  την πρώτη πόλη της Ευρώπης στην καρδιά της Τοσκάνης, που έβαλε στόχο μηδενικών αποβλήτων, και την ιαπωνική πόλη Καμικατσού, που τώρα έχουν και οι δύο ποσοστά ανακύκλωσης άνω του 80%. Από τότε που ξεκίνησαν αυτές οι προσπάθειες, εκατοντάδες πρωτοβουλίες μηδενικών αποβλήτων έχουν υιοθετηθεί σε μικρότερες και μεγαλύτερες πόλεις σε όλη την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της νήσου της Σαρδηνίας. Ορισμένοι ορίζουν το zero waste με τον πιο κυριολεκτικό τρόπο, ο Κόνετ, ωστόσο, λέει ότι είναι μια προσέγγιση, που θα πρέπει να εξετάζεται με ευρύτερη έννοια.

«Σημαίνει προθυμία να κινηθούμε προς τη σωστή κατεύθυνση, και όχι μόνο μείωση, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση και κομποστοποίηση, και όλα αυτά τα καλά πράγματα. Σημαίνει έρευνα, για να πείσουμε τη βιομηχανία να παίξει τον ρόλο της», λέει στο BBC Future. «Και φυσικά, πρέπει να αναγνωρίσει κανείς ότι ένα μικρό νησί στη Βαλτική δεν μπορεί να κινητοποιήσει πολύ εύκολα μεγάλες εταιρίες, που παράγουν σκουπίδια για πέταμα. Αλλά συνεργαζόμενοι, μπορούμε να ασκήσουμε τεράστια πίεση στη βιομηχανία».

«Περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, είναι η προθυμία να κινηθούμε προς τη σωστή κατεύθυνση. Και η προθυμία να αναγνωρίσουμε μια ηθική επιταγή εδώ, να οδηγήσουμε την κοινωνία μας προς τη βιωσιμότητα» τονίζει.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News