Οι δημοπρασίες, ειδικά των έργων των μεγάλων καλλιτεχνών, ήταν ένα παιχνίδι για λίγους. Μόνο όσοι έχουν πολλά εκατομμύρια δολάρια -και μπορούν φυσικά να τα διαθέσουν χωρίς να το σκεφτούν πολύ- μπορούν να δουν στην κατοχή τους ένα από αυτά τα σπουδαία έργα. Και, βέβαια, θέλουν να μείνουν ανώνυμοι.

Αυτά μέχρι πριν από περίπου 20 χρόνια, όταν οι δημοπρασίες μπήκαν σε ένα ασταμάτητο πόλεμο όλο και μεγαλύτερων ποσών που τις έκαναν ένα παιχνίδι για πολύ λίγους.

Η στιγμή που άλλαξε τον κλειστό κόσμο των δημοπρασιών τέχνης ήταν ίσως η πώληση της συλλογής του Βίκτορ και της Σάλι Γκαντς το 1997 από τους Christie’s στη Νέα Υόρκη. Ανάμεσα στα έργα, γράφει η Guardian, ήταν μία παραλλαγή των «Γυναικών από το Αλγέρι» του Πάμπλο Πικάσο (ίσως όχι από τα καλύτερά του) που κατέληξε να αγοραστεί για 31,9 εκατ. δολάρια από ανώνυμο αγοραστή από τη Μέση Ανατολή. Υπολογιζόταν ότι η δημοπρασία θα απέφερε 10-12 εκατ. δολάρια.

Ως εδώ τίποτα περίεργο. Φαινομενικά, τουλάχιστον.

Τα Panama Papers, η μεγάλη διαρροή εκατομμυρίων εγγράφων από νομική εταιρεία του Παναμά η οποία έχει βοηθήσει χιλιάδες άτομα να αποκρύψουν την περιουσία τους, βάζουν στην θέση τους κάποια κομμάτια του παζλ αυτής της καθοριστικής πώλησης.

Ως σήμερα ήταν σε πολλές πτυχές της σκοτεινή, αλλά φαίνεται ότι ήταν η κορυφή του παγόβουνου σε μια σύνθετη παρασκηνιακή διαδικασία που έβγαλε πολλούς κερδισμένους.

Μια μυστική (προ)πώληση

Οι Γκαντς, που δραστηριοποιούνταν στο κόσμημα, είχαν αρχίσει να «χτίζουν» τη συλλογή τους με αφηρημένους καλλιτέχνες του 20ου αιώνα μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και συνέχισαν για μισό αιώνα. Οταν πέθαναν, τα έργα πέρασαν στα παιδιά τους τα οποία δεν μπορούσαν να τη συντηρήσουν λόγω των φόρων της κληρονομιάς.

Εξι μήνες πριν από την δημοπράτηση της συλλογής τον Νοέμβριο του 1997, η συλλογή είχε στην πραγματικότητα προπωληθεί -τουλάχιστον τα πιο καλά κομμάτια της- στην offshore Simsbury International Corporation που έλεγχε αφανώς ένας δισεκατομμυριούχος trader συναλλάγματος, ο Βρετανός Τζο Λιούις.

Πίσω από τις διαδρομές των έργων τέχνης, οι διαδρομές του χρήματος για την απόκτησή τους, που χρόνο με το χρόνο γίνεται όλο και περισσότερο

Η ίδια offshore είχε συμφωνήσει τον Μάιο του 1997, δηλαδή την ημέρα που έγινε η μυστική πώληση αντί 168 εκατ. δολαρίων, να τα δημοπρατήσει στον Christie’s. Αν τα έργα συγκέντρωναν πάνω από αυτό το ποσό, η Simsbury και ένας μικρός οίκος δημοπρασιών, ο Spink & Son, που αργότερα εξαγοράστηκε από τον Christie’s και έκλεισε, θα μοιράζονταν τη διαφορά στη μέση. Πράγματι, η δημοπρασία έκανε νέο ρεκόρ με 206 εκατ. δολάρια.

Ενας διακριτικός trader

Ποιος είναι όμως αυτός ο Λιούις;

Αφησε το σχολείο στα 15 για να βοηθήσει τον πατέρα του και από το 1979, σύμφωνα με τη Guardian, είναι φορολογικός μετανάστης στις Μπαχάμες. Από εκεί, τα εκατομμύρια που ήδη είχε έγιναν δισεκατομμύρια. Το 1992 όταν ο Τζορτζ Σόρος «γονάτισε» τη βρετανική λίρα κερδοσκοπώντας σε βάρος της, δεν ήταν ο μόνος που αποκόμισε κέρδη από το παράτολμο παιχνίδι· ο Λιούις λέγεται ότι κέρδισε περισσότερα.

Η επιτυχία, είχε πει σε συνέντευξη, είναι «η ήρεμη απόλαυση όσων κέρδισες» και αυτό δεν γίνεται αν είσαι στα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων. Αν και δεν έχει σταματήσει να εμπλέκεται στη δημόσια ζωή (επενδύει για παράδειγμα σε ποδοσφαιρική ομάδα), περνά μήνες στα γιοτ που έχει και χρησιμεύουν σαν κινητά μουσεία για την δική του μεγάλη συλλογή με Σεζάν, Κλιμτ και Πικάσο.

Μέσα από μια περίπλοκη διαδρομή, μια συλλογή έργων τέχνης προπωλήθηκε κρυφά και στη συνέχεια δημοπρατήθηκε για να αποκομίσουν κάποια από τα εμπλεκόμενα μέρη δεκάδες εκατομμύρια

Τα έγγραφα από την Mossack Fonseca δείχνουν ακόμη ότι ο Λιούς είχε σειρά offshore οι οποίες εμφανίζονται να κατέχουν μέρος της περιουσίας και των επενδύσεών του.

Η διαδρομή ήταν, λοιπόν, η εξής: τα παιδιά των Γκαντς πούλησαν τη συλλογή στον Spink και ο Spink στην offshore, που ήταν από το μικροσκοπικό νησί-κράτος του Ειρηνικού Νίουε· με τη σειρά της αυτή τα μεταπώλησε στον οίκο. Υπάλληλοι της Mossack Fonseca μάλιστα εμφανίζονταν διαχειριστές της εταιρείας, αλλά μόνο στα χαρτιά, γιατί δεν είχαν εκτελεστική εξουσία.

Οι συμφωνίες με μεσάζοντες και τέτοιου είδους συναλλαγές μεταπώλησης και διαμεσολάβησης είναι σήμερα μάλλον κοινές στο χώρο της τέχνης, αλλά είκοσι χρόνια νωρίτερα ήταν πρακτικά άγνωστες (αν και δεν θα ήταν παράνομες). Σήμερα, προσθέτει ο Guardian, κατά κύριο λόγο παίρνουν την μορφή διασφαλίσεων ότι ένα τρίτο μέρος εγγυάται την πώληση και μάλιστα αν δεν υπάρξει αγοραστής ενός έργου σε ελάχιστη τιμή θα μπορεί να το αποκτήσει.

Τέχνη με άρωμα offshore

Υπήρχε, λοιπόν, κάτι πολύ πιο σύνθετο πίσω από την πώληση.

Ο κατάλογος, καταρχάς, έγραφε ότι ο Christie’s έχει «άμεσο οικονομικό ενδιαφέρον από την πώληση», υπονοώντας  ότι παίρνει κάποιο ρίσκο (που εντέλει του βγήκε). Ρίσκο πήρε και η Simsbury. Και στο βάθος όλων ο Λιούις που ήταν γνωστό ότι ήταν τότε ο μεγαλύτερος μέτοχος του Christie’s (αγόραζε μετοχές του ήδη από το 1994) με λίγο πάνω από 28%· αν έφτανε το 30% θα μπορούσε να προχωρήσει σε δημόσια προσφορά.

Το 1997 ήταν, προσθέτει η Guardian, μια καλή χρονιά για τον οίκο χάρη και στην πώληση της συλλογής Γκαντς. Οι μετοχές του οίκου ανέβηκαν – και αυτές στο Χρηματιστήριο και μεταφορικά αυτές στον κόσμο των δημοπρασιών. Τον Μάιο του 1998 εμφανίστηκε γάλλος υποψήφιος αγοραστής που εξαγόρασε το μερίδιο του Λιούις για 200 εκατ. λίρες, τα διπλά από όσα είχε διαθέσει.

Με δυο λόγια, όλοι κερδισμένοι: Ενας πλούσιος trader με την οικονομική του επιφάνεια να αρπάξει ο οίκος από τα χέρια των ανταγωνιστών του καλά πακέτα για δημοπρασία. Ο οίκος κέρδισε έδαφος σε σχέση με τους ανταγωνιστές του. Ο trader πούλησε το μερίδιο που ήδη είχε στον οίκο στα διπλά λεφτά (ίσως και κάποιο έργο τέχνης). Κερδισμένος και ο  Christie’s που κατάφερε να οργανώσει μια δημοπρασία σημαντικών έργων κερδίζοντάς τα από τους Sotheby’s.

Κερδισμένοι και -κάποιοι- υπερ-πλούσιοι.

Πέρυσι, τον Μάιο του 2015 ο άγνωστος αγοραστής των «Γυναικών» του 1997 ξαναπούλησε το έργο, αυτή τη φορά αποκομίζοντας 160 εκατ. δολάρια, το μεγαλύτερο ποσό που έχει δοθεί ποτέ σε δημοπρασία τέχνης.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News