Η Χέρτα Μίλερ είναι σήμερα 68 χρονών ενώ για το έργο της τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας το 2009. Επειτα από μία εξαετία, το 2015, το ίδιο βραβείο απονεμήθηκε στην 73χρονη, σήμερα, Σβετλάνα Αλεξίεβιτς. Οι δύο συγγραφείς είναι δύο από τις μόλις δεκαέξι γυναίκες που έχουν τιμηθεί με την ανώτατη λογοτεχνική διάκριση στον κόσμο σε σύνολο 114 απονομών που έχουν πραγματοποιηθεί από το 1901 έως σήμερα.

Εχοντας μεγαλώσει αμφότερες σε πρώην κομμουνιστικά καθεστώτα – στη Ρουμανία η πρώτη και στην Λευκορωσία η δεύτερη – έχουν αφηγηθεί ιστορίες ανθρώπων οι ζωές των οποίων καταστράφηκαν από τις σοσιαλιστικές δικτατορίες, ανθρώπων που διώχθηκαν με απάνθρωπους τρόπους επειδή επέλεξαν να αντισταθούν.

Επίσης αμφότερες ζουν σήμερα στο Βερολίνο, όπου η Αλεξίεβιτς κατέφυγε το 2020 για να απαλλαγεί από τον τελευταίο δικτάτορα της Ευρώπης, τον Αλεξάντερ Λουκασένκο. Εκεί, οπότε, στην πρωτεύουσα της Γερμανίας, οι δύο λογοτέχνιδες συναντήθηκαν με την Σουζάνε Μπάιερ του Spiegel, για να συζητήσουν για την κρίση στην Ουκρανία.

Με την χώρα που βρίσκεται στο χείλος ενός πολέμου, την Μίλερ και την Αλεξίεβιτς τις συνδέει μια πολιτική, πολιτισμική αλλά και γεωγραφική εγγύτητα, δεδομένου ότι η Ουκρανία βρίσκεται ακριβώς ανάμεσα στη Ρουμανία και τη Λευκορωσία. Και οι δύο ερμηνεύουν τη διπλωματική σύρραξη μεταξύ Μόσχας και Κιέβου (που σύντομα θα μπορούσε να καταστεί και ένοπλη) στο πλαίσιο της κληρονομιάς της σοβιετικής νοοτροπίας. 

O Πούτιν «παραμένει» KGB

«Ούτε ο κόκκινος άνθρωπος ούτε οι δικτατορίες έχουν πεθάνει», υποστηρίζει η Αλεξίεβιτς. «Ο Πούτιν δεν μπορεί να μην σκέφτεται σύμφωνα με παλιά πρότυπα. Προέρχεται από τις σοβιετικές μυστικές υπηρεσίες. Χαρακτηρίζει κατά την προτίμησή του τους πολίτες της ίδιας του της χώρας ξένους πράκτορες. Διαμορφώθηκε με εγκληματικό τρόπο και δεν γνωρίζει άλλες μεθόδους πέρα από το ψέμα, την παραποίηση, τον εκβιασμό», προειδοποιεί η Μίλερ. «Αυτό είναι το πρόβλημα των δικτατόρων. Διαπράττουν τόσα πολλά εγκλήματα που γνωρίζουν ότι εάν έπαυαν να είναι δικτάτορες θα αποδιδόταν δικαιοσύνη», πρόσθεσε η συγγραφέας, εξηγώντας στο Spiegel πως ο Πούτιν, τον οποίο στη Δύση εξακολουθούν να αποκαλούν «πρόεδρο» δεν είναι παρά ένας στυγνός δικτάτορας. «Τι άλλο θα μπορούσε να είναι; Στέλνει τα μέλη της αντιπολίτευσης στη φυλακή ή στα στρατόπεδα. Το σύστημα των στρατοπέδων του Στάλιν λειτουργεί ακόμη σήμερα στη Ρωσία», είπε. 

Ωστόσο το γεγονός ότι ο Βλαντίμιρ Πούτιν κατέχει την εξουσία στην πατρίδα του επί 22 χρόνια οφείλεται και στην ανολοκλήρωτη μετάβαση της Ρωσίας στη δημοκρατία, με την κατάσταση στη χώρα να είναι παρόμοια με την κατάσταση που επικρατεί σε πολλές πρώην σοβιετικές δημοκρατίες, υποστηρίζουν οι δύο διανοούμενες.

«Εκείνοι που, όπως και εμείς οι Ανατολικοευρωπαίοι, ήταν περιορισμένοι τόσο καιρό, δεν γνωρίζουν τι σημαίνει να είσαι ελεύθερος. Τι απομένει μετά από μία δικτατορία; Οχι μόνο μία κατεστραμμένη οικονομία, αλλά και παραπλανημένοι άνθρωποι», ανέφερε η Αλεξίεβιτς. «Οταν έπειτα από μακροχρόνια καταπίεση έρχεται η ελευθερία, είναι κενή. Πονάει. Συνηθίσαμε στην καταπίεση γιατί έπρεπε να ζήσουμε μαζί της για να μην αποκηρύξουμε τον εαυτό μας», εξήγησε η Μίλερ.

Οι ολιγάρχες

«Οι άνθρωποι δεν ήξεραν πώς να γεμίσουν τη δημοκρατία με ζωή. Διαδηλώσαμε φωναχτά υπέρ της, αλλά δεν γνωρίζαμε πώς να παραμείνουμε ελεύθεροι. Δεν είχαμε πολιτική κουλτούρα. Και τότε οι ολιγάρχες ώθησαν τους εαυτούς τους σε αυτό το κενό, πλούτισαν και ξαφνικά βρεθήκαμε να ζούμε σε έναν κόσμο που πραγματικά δεν θέλαμε, σε έναν ληστρικό καπιταλισμό στο πλαίσιο του οποίου λίγοι είναι πλούσιοι και πολλοί πολύ φτωχοί. Στη Μόσχα, ένας άντρας από το Τατζικιστάν μου είπε ότι δεν μπορούσε να μορφωθεί επειδή δεν είχε χρήματα, και τώρα η γυναίκα του πρέπει να καθαρίζει τουαλέτες, αλλά οι παππούδες του είχαν αποφοιτήσει από το Πανεπιστήμιο της Μόσχας. Φυσικά, τέτοιοι άνθρωποι αναρωτιούνται μήπως τα πράγματα ήταν καλύτερα στο παρελθόν», ανέφερε η Αλεξίεβιτς. 

Οσον αφορά την κατάσταση στη Ρωσία, ο Πούτιν με τη σοβιετική του νοοτροπία καλύπτει το κενό που άφησε πίσω της η ανολοκλήρωτη μετάβαση στη δημοκρατία. Και για πολλούς Ρώσους είναι πιο πειστικός από τις ανεκπλήρωτες υποσχέσεις της δημοκρατίας.