O γερμανός νομπελίστας συγγραφέας Γκίντερ Γκρας, σπινθηροβόλο πνεύμα που δεν φοβήθηκε ποτέ να δει την πραγματικότητα στη σκαιά μορφή της, έλεγε ότι δεν μπορεί κανείς να αποτρέψει το Ιράν να κατασκευάσει πυρηνική βόμβα, όσο το έγκλημα των Αμερικανών στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι δεν έχει αναγνωριστεί επισήμως ως τέτοιο.

Στις 6 Αυγούστου 1945, το αμερικανικό βομβαρδιστικό αεροπλάνο «Ενόλα Γκέι» πέταξε πάνω από τον ουρανό της πόλης Χιροσίμα (στην περιφέρεια Τσουγκόκου στο δυτικό Χονσού) και… άφησε να του φύγει ένα «Αγοράκι». Ηταν μια στιγμή καθοριστική για την ανθρωπότητα. Τίποτα δεν θα ήταν ίδιο από τη στιγμή που το «Little Boy (η ονομασία που έδωσαν οι Αμερικανοί στη βόμβα ουρανίου) έπεσε στην πόλη.

Η πυρηνική ισχύς της σκότωσε ακαριαία περίπου 70.000 ανθρώπους. Σύμφωνα με τις μετέπειτα καταγραφές κατέστρεψε το 69%των οικοδομημάτων της πόλης, ενώ ένα ακόμη 6,6% υπέστη σοβαρές ζημιές. Οι απώλειες απέκτησαν εκθετικό χαρακτήρα κατά τους επόμενους μήνες όταν περίπου 60.000 άνθρωποι υπέκυψαν στα τραύματά τους ή από την έκθεση στη ραδιενέργεια.

Σύμφωνα με την έρευνα που διεξήγαγε η Μελίντα Μιντ και ο Ρόμπερτ Εάρικσον, την οποία και εξέδωσαν το 2000 υπό τον τίτλο «Medical Geography», επί του συνόλου των θανάτων, το 60% προκλήθηκε από την αρχική θερμοκρασία (ήτοι: από ακαριαία ολική εξαέρωση ή τήξη του σώματος), το 20% πέθανε από ραδιενέργεια και άλλο ένα 20% από μηχανικό τραυματισμό από το ωστικό κύμα (καθαυτό έκρηξη).

Οσοι αρχικά επέζησαν απέκτησαν τον χαρακτηρισμό του «χιμπακούσα». Κάτι σαν άνθρωποι που δέχθηκαν ισχυρή επίδραση λόγω της έκρηξης. Οντως, αρκετές χιλιάδες, τα κατοπινά χρόνια, πέθαναν από ασθένειες που προκάλεσε η έκρηξη της βόμβας. Οι βασικές αιτίες ήταν λευχαιμία, λέμφωμα, καρκίνος των πνευμόνων και άλλα είδη καρκίνου.

Γιατί συνέβη;

Ο Χίτλερ είχε ήδη αυτοκτονήσει, οι ναζί είχαν υπογράψει συνθηκολόγηση με την υπογραφή του στρατάρχη Βίλχελμ Κάιτελ, οι Σύμμαχοι έρρεαν άφθονο καμπανίτη για την περιφανή νίκη τους. Ποιος ήταν λοιπόν ο λόγος που ώθησε τους Αμερικανούς να διαβούν τον Ρουβίκωνα των πολεμικών επιχειρήσεων για να καταβάλλουν την Αυτοκρατορική Ιαπωνία; Να ήταν ο φόβος τους ότι οι χερσαίες επιχειρήσεις θα οδηγούνταν σε εκατόμβη, κάτι που θα προκαλούσε θυμό στο εσωτερικό της χώρας; Να ήταν το αίσθημα του ισχυρού που μπορεί να επιβάλλει τη δύναμή του παντί τρόπω; Να ήταν μια βουτιά στα αχαρτογράφητα νερά της πυρηνικής εποχής, όπου ουδείς γνώριζε τι μπορεί να συμβεί; Να ήταν μια κυνική επίδειξη δύναμης προς τους άλλους Συμμάχους, στο πλέγμα των ισορροπιών που διαμορφώνταν μετά τον πόλεμο;

Για πάρα πολλά χρόνια, στις ΗΠΑ (και όχι μόνο) αναπτύχθηκε μια ολόκληρη συζήτηση γύρω από τα κίνητρα, την ηθική επίπτωση, αλλά και τις ευθύνες που αναλογούσαν στις ΗΠΑ έπειτα από τη διπλή επίθεση στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.

Τα ιστορικά δεδομένα

Τα ιστορικά δεδομένα είναι πλέον σαφή: από το 1944, η Ιαπωνία αρχίζει να καταλαβαίνει ότι η ήττα της είναι επί θύραις. Η χώρα ζούσε κάτω από δικτατορικό ζυγό – ακόμη και ο αυτοκράτορας Χιροχίτο δεν ήταν τίποτα παραπάνω από ένα «πιόνι» ενός ασίγαστου μιλιταρισμού.

Οι στρατιωτικοί αποφάσισαν τότε να πολεμήσουν μέχρις εσχάτων. Είναι οι στιγμή που αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους οι «καμικάζι» (πρώτη φορά στη μάχη των Φιλιππίνων). Οι ΗΠΑ έκριναν πως αυτή η κίνηση έδειχνε την ουσιαστική αδυναμία της Ιαπωνίας. Κι όμως, αυτή η μπλαζέ αντιμετώπιση άλλαξε αρκετά μετά τη μάχη στη νήσο Ιβο Τζίμα. Ναι, οι Ιάπωνες έχασαν, αλλά ο φόρος αίματος που πλήρωσαν οι Αμερικανοί ήταν μεγάλος (27.909 νεκροί). Μεγαλύτερος κι από αυτόν που πλήρωσαν στην απόβαση της Νορμανδίας.

Οι απώλειες προκάλεσαν έντονη ανησυχία στις ΗΠΑ και οδήγησαν στην απόφαση να απαντήσουν δυναμικά με τα βομβαρδιστικά Β-29 να «φτύνουν» φωτιά από όπου περνούσαν στην ενδοχώρα της Ιαπωνίας. Οι Ιάπωνες περίμεναν τους Αμερικανούς να κάνουν απόβαση. Ονειρεύονταν ένα «θέατρο» μαχών που θα τους πρόσφερε τη νίκη ή έστω την ηρωική ήττα.

Αυτός ακριβώς ο φόβος συνείχε και τους επιτελείς στην Ουάσιγκτον. Οι Μακ Αρθουρ, Νίμιτς, Λε Μαίη και Αϊζενχάουερ επέμεναν πως δεν έπρεπε να γίνει απόβαση. Ο δυνητικός αριθμός των απωλειών τρόμαζε και τον πλέον αισιόδοξο – οι ΗΠΑ δεν είχαν τους αστείρευτους ανθρώπινους πόρους που διέθετε ο Ιωσήφ Στάλιν ο οποίος δεν είχε πρόβλημα να ρίχνει αφειδώς φαντάρους σε μάχες με μυριάδες απώλειες. Οι εκτιμήσεις έκαναν λόγο ακόμη και για πιθανότητα να υπάρξουν δύο εκατ. νεκροί αμερικανοί στρατιώτες, σε περίπτωση απόβασης στην Ιαπωνία. Ποιος θα μπορούσε να επωμιστεί τέτοιο κόστος; Σίγουρα όχι μια δημοκρατική χώρα όπως οι ΗΠΑ.

Αμέσως μετά την εμπλοκή της ΕΣΣΔ, ο Τρούμαν δέχεται εισήγηση να χρησιμοποιήσει τη βόμβα που ετοιμαζόταν κατά του Χίτλερ. Αρκετοί επιστήμονες αντιτάχθηκαν σε αυτή την προοπτική, αλλά ο Τρούμαν, με το βλέμμα στραμμένο στη Μόσχα, ήθελε να στείλει ένα ηχηρό μήνυμα. Οντως, το έκανε. Οι βόμβες που έπεσαν στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι τον Αύγουστο του 1945 άφησαν άναυδη την παγκόσμια κοινότητα. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1945, η Ιαπωνία υπογράφει επισήμως την άνευ όρων παράδοσή της επάνω στο θωρηκτό «Μιζούρι». Η βόμβες επέσπευσαν το τέλος του πολέμου, είπαν οι υποστηρικτές αυτής της ενέργειας. Αλλά με τι φρικτό τίμημα.

Οταν ο Στάλιν έδωσε στον Τρούμαν συγχαρητήρια για τη βόμβα

Για την Ιστορία: η Σοβιετική Ενωση είχε δεσμευτεί απέναντι στους συμμάχους της να μπει στον πόλεμο εναντίον της Ιαπωνίας από τη Διάσκεψη της Τεχεράνης το 1943. Στη Διάσκεψη της Κριμαίας το 1945 ο Στάλιν επαναβεβαίωσε και συγκεκριμενοποίησε τη δέσμευση. Συμφώνησε να μπει η ΕΣΣΔ στον πόλεμο κατά της Ιαπωνίας δύο-τρεις μήνες μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας και τη λήξη του πολέμου στην Ευρώπη. Την ίδια στάση κράτησε η ΕΣΣΔ και στη Διάσκεψη του Πότσδαμ τον Ιούλιο του 1945.

Το τι συζητήθηκε στο Πότσδαμ έχει την δική του ιστορική αξία στο (ηθικό) ζήτημα της ατομικής βόμβας. Στις 16 Ιουλίου, ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ Χάρι Τρούμαν έφτανε στο Πότσδαμ για τη διάσκεψη, που επρόκειτο να αρχίσει την επομένη. Το συνθηματικό τηλεγράφημα που τον περίμενε, τον πληροφορούσε πως «το πείραμα πέτυχε». Τίποτα άλλο. Πέρασε και η 17η του μήνα, με την έναρξη της διάσκεψης αλλά ο Τρούμαν για άλλα αγωνιούσε. Επιτέλους, στις 18 Ιουλίου του 1945, πήρε στα χέρια του μια μακροσκελή έκθεση, που τον ενημέρωνε με λεπτομέρειες για το τι έγινε. Κάλεσε μυστικά και επειγόντως τον Τσόρτσιλ και του έδειξε την έκθεση. Τι θα έκαναν με τον Στάλιν; Θα του το έλεγαν ή όχι; Ηταν σύμμαχος αλλά και μελλοντικός εχθρός. Αποφάσισαν μια μέση λύση. Στις 24 Ιουλίου του 1945, ο Τρούμαν είπε στον Στάλιν: «Οι Ηνωμένες Πολιτείες μόλις πέτυχαν να δοκιμάσουν ένα νέο όπλο με τρομακτική καταστροφική δυνατότητα».

Ο Στάλιν απάντησε: «Συγχαρητήρια. Ελπίζω να το χρησιμοποιήσετε κατά της Ιαπωνίας». Καμιά ερώτηση, καμιά περιέργεια. Ο Τρούμαν και ο Τσόρτσιλ τα έχασαν. Αναρωτήθηκαν, αν ο Στάλιν ήξερε ή όχι. Δεν έμαθαν ποτέ…

«Ηταν ένα λάθος»

Στις 27 Μαΐου, ο Μπαράκ Ομπάμα αναμένεται να επισκεφθεί τη Χιροσίμα και να επισκεφθεί το Μουσείο «Peace Memorial» της πόλης. Θα είναι πρώτος εν ενεργεία πρόεδρος των ΗΠΑ που θα πραγματοποιήσει τέτοιο ταξίδι. Οπως θυμίζει το αμερικανικό περιοδικό New Yorker, ο Ρίτσαρντ Νίξον έκανε το ίδιο ταξίδι το 1964, προτού όμως αναλάβει τα καθήκοντά του. Το ίδιο έπραξε και ο Τζίμι Κάρτερ το 1984, μετά δηλαδή τη λήξη της προεδρικής θητείας του.

Θα έλεγε κανείς ότι η πρόσφατη επίσκεψη του αμερικανού προέδρου στην Κούβα, ανέδειξε το ταλέντο του να κερδίζει τις εντυπώσεις (ακόμη και όταν δεν συνοδεύονται από ουσία) και να αντιπαρέρχεται τις δυσκολίες. Μόνο που αυτή η αποστολή είναι απείρως πιο δύσκολη.

Σύμφωνα με την αμερικανική εφημερίδα Washington Post, τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ιαπωνία, ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι παραδέχονται πως οι βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι ήταν ολότελα λάθος.

Σύμφωνα με πληροφορίες, ο Ομπάμα αναμένεται να μιλήσει κατά των ατομικών όπλων, κάτι που το συνηθίζει, αλλά δεν αναμένεται να ζητήσει συγγνώμη από τα θύματα και τους συγγενείς τους. Κι όμως, κάτι τέτοιο θα απηχούσε τις απόψεις μεγάλης μερίδας των αμερικανών πολιτών που με τα χρόνια άλλαξαν τελείως την άποψή τους για τα γεγονότα.

Το 1945 διενεργήθηκε γκάλοπ στις ΗΠΑ, το οποίο έδειξε ότι το 85% των πολιτών ενέκριναν την απόφαση του Τρούμαν. Εξήντα χρόνια μετά, το ίδιο γκάλοπ εμφάνισε μια σημαντικότατη μείωση των οπαδών εκείνης της ακραίας λύσης (μόλις το 57%). Eνα άλλο γκάλοπ που διενήργησε το 1991 η Detroit Free Press, έδειξε ότι το 63% των Αμερικανών δικαίωνε τους βομβαρδισμούς καθώς εξαιτίας τους τέλειωσε ο πόλεμος. Αντιστοίχως, μόλις το 29% των Ιαπώνων αποδέχονταν αυτή την ερμηνεία.

Το ίδιο ερώτημα τέθηκε και το 2015, και οι άνθρωποι που τάχθηκαν υπέρ των βομβαρδισμών έπεσε κι άλλο τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ιαπωνία. Βέβαια, η διαφορά στην αντιμετώπιση είναι δεδομένη μεταξύ των δύο χώρων από τη στιγμή που η μια ήταν ο θύτης και η άλλη το θύμα.

Το 2015, το WorldViews εξέτασε πώς μεταφέρονται οι πληροφορίες για τους βομβαρδισμούς στα νέα παιδιά. Στις ΗΠΑ, τα τελευταία χρόνια δίδεται μεγαλύτερη έμφαση στις ανθρώπινες ζωές και λιγότερο στη στρατηγική αξία της απόφασης του Τρούμαν.

Ο Κρίστοφερ Χάμνερ, καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο George Mason, εξήγησε: «Τα βιβλία έχουν ξεφύγει από την ιδέα ότι γνωρίζουν τα πάντα και περιορίζονται στα γεγονότα προσφέροντας μάλιστα στοιχεία και από τις δύο πλευρές».

Σε μια άλλη έρευνα του Pew, μόλις το 47% των Αμερικανών μεταξύ 18-29 ετών πίστευε ότι ήταν δικαιολογημένη η χρήσιμη των πυρηνικών όπλων, σε αντίθεση με τους μεγαλύτερους σε ηλικία (65 ετών και άνω) που σε ποσοστό 70% επιμένουν πως καλώς έπραξαν οι ΗΠΑ.

Διαρκής αμηχανία

Το γεγονός ότι η πλειοψηφία των Αμερικανών εξακολουθεί να πιστεύει στο δίκαιο της απόφασης του Τρούμαν, έκανε πολλούς μετέπειτα προέδρους των ΗΠΑ να αρνηθούν κάποια επίσκεψη στη Χιροσίμα. Φοβούνταν ότι η παρουσία τους θα εκλαμβανόταν ως μια απολογία εκ μέρους της Ουάσιγκτον. Ο Ομπάμα θα προσπαθήσει να δείξει ότι υπάρχει μια γενικότερη άρνηση στη χρήση πυρηνικών όπλων δίχως να χρειαστεί να απολογηθεί για τη χώρα.

Oπως σημειώνει ο New Yorker, η συγκυρία ζητάει μια πιο ευγενή προσέγγιση. Πέρυσι, ο Ομπάμα οδήγησε τις έξι μεγάλες χώρες του κόσμου σε μια ιστορική συμφωνία για τον περιορισμό της ικανότητα του Ιράν να αποκτήσει πυρηνικά όπλα. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, η Τεχεράνη να παραδώσει μεγάλο μέρος των πυρηνικών υλικών και του εξοπλισμού που διέθετε. Η νέα συμφωνία με τη Ρωσία, η οποία επικυρώθηκε το 2010, περιορίζει τις δύο υπερδυνάμεις στο πόσες πυρηνικές κεφαλές θα διαθέτουν. Γενικώς, υπάρχει η αίσθηση ότι ο φόβος για επικείμενο πυρηνικό πόλεμο δεν βρίσκεται ψηλά στο εγχειρίδιο κρίσεων των κρατών. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα πυρηνικά όπλα εξαφανίστηκαν από προσώπου γης.

Οταν ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ πήγε στη Χιροσίμα

Ο δημοσιογράφος του New Yorker, Ρόμπιν Ράιτ θυμάται όταν κάλυψε την επίσκεψη του Πάπα Ιωάννη Παύλου ΙΙ στη Χιροσίμα, το 1981. Ηταν η περίοδος που ο προκαθήμενος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας είχε αναπτύξει μια έντονα ακτιβιστική δράση. Ετσι, η απόφασή του να ταξιδεύσει ως την Ιαπωνία συνδυαζόταν με την πρόθεσή του να θυμίσει στον κόσμο την ανάγκη να σταματήσει η χρήση της πυρηνικής ενέργειας.

Σε όλη τη διάρκεια, εκείνου του ταξιδιού, ο Πάπας έδειχνε θλιμμένος και συγκινημένος. Μετένξ στο Peace Park της Χιροσίμα εκεί όπου υπάρχει και το μνημείο με τα ονόματα των θυμάτων και έβγαλε έναν έντονα αντιπολεμικό λόγο που έχει μείνει στην ιστορία. «Ο πόλεμος είναι η καταστροφή της ανθρώπινης ζωής. Ο πόλεμος είναι θάνατος. Πουθενά αλλού αυτές οι αλήθειες δεν πέφτουν πάνω μας με τόσο σφοδρότητα από αυτή την πόλη. Σε όλο το πρόσωπο της Ευρώπης υπάρχουν πόλεις που έχουν μείνει στη θύμησή μας επειδή έγιναν οι μάρτυρες του πόνου που προκάλεσε ο πόλεμος. Η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι είναι οι πρώτες πόλεις που έπεσαν θύματα ενός πυρηνικού πολέμου».

«Δεν θέλουμε συγγνώμη»

Το ερώτημα είναι αν και ο λόγος του Μπαράκ Ομπάμα θα είναι ωσαύτως συγκινητικός με εκείνον του Πάπα Ιωάννη Παύλου ΙΙ. Οι επιζώντες της τραγωδίας, αλλά και οι συγγενείς του θα δέχονταν με ικανοποίηση για κάποια συγγνώμη από την πλευρά του αμερικανού προέδρου, ωστόσο για τους περισσότερους πιο σημαντικός είναι ο καθημερινός αγώνας για να αποτραπεί τυχόν νέα επίθεση με πυρηνικά όπλα.

Σύμφωνα με άρθρο του πρακτορείου Reuters, μπορεί οι Ιάπωνες ακόμη και σήμερα να θεωρούν πως δεν υπήρχε λόγος να προχωρήσουν τόσο μακριά οι ΗΠΑ, ωστόσο το ζητούμενό τους δεν είναι μια συγγνώμη έπειτα από τόσες δεκαετίες.

Ο Τερούμι Τανάκα, κάτοικος του Ναγκασάκι, ήταν 13 χρονών όταν έπεσε η βόμβα, λέει για την επικείμενη επίσκεψη του Ομπάμα: «Φυσικά, και θα θέλαμε μια απολογία για τους ανθρώπους που έχασαν τη ζωή τους ή για εκείνους που έχασαν δικούς τους ανθρώπους, όμως ο βασικός μας στόχος είναι ο πυρηνικός αφοπλισμός.

O Τοσίκι Φουτζιμόρι, ήταν μωρό στην αγκαλιά της μάνας του, όταν συνέβη η έκρηξη. Τώρα λέει πως γίνονται προσπάθειες να λειανθούν οι γωνίες έτσι ώστε να μην πιεστεί ο Ομπάμα να ζητήσει συγγνώμη.

Ο κυβερνήτης της Χιροσίμα, Χιντεχίκο Γιουζάκι, σημείωσε για την επικείμενη επίσκεψη του Ομπάμα: «Ο κόσμος εύχεται περισσότερο να μην το ξαναζήσει όλο αυτό. Ετσι, μπορούν επί του παρόντος να ξεχάσουν το θέμα της απολογίας».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News