Ο Μοχαμάντ Μοχαμάντ, ένας σύρος ταξιτζής, βρίσκεται αυτή τη στιγμή σε έναν προσφυγικό καταυλισμό στη Β. Ελλάδα. Στο χέρι του κρατάει τη φωτογραφία του Αϊλάν Κουρντί. Αυτός τουλάχιστον δεν τον έχει ξεχάσει. Το μικρό παιδί πριν από ένα χρόνο είχε συγκλονίσει την παγκόσμια κοινότητα με τον αδόκητο και σκληρό τρόπο που είχε χάσει τη ζωή του. Πνιγμένο και ξεβρασμένο στα τουρκικά παράλια, συμβόλιζε τη σκληρότητα με την οποία αντιμετώπιζε και συνεχίζει να αντιμετωπίζει η επίσημη πολιτική το προσφυγικό πρόβλημα.

Δώδεκα μήνες έπειτα από εκείνο το συμβάν πολλά έχουν αλλάξει και πολλά περισσότερα έχουν μείνει ίδια. Θα έλεγε κανείς πως εκείνος ο θάνατος είχε μια εκθετική δύναμη με την έννοια ότι κινητοποίησε τα ανθρώπινα αισθήματα με πιο άμεσο τρόπο και πίεσε κάπως τις κυβερνήσεις να προωθήσουν ένα μέρος πολιτικών που θα αντιμετώπιζαν τους πρόσφυγες ως ανθρώπινες οντότητες και όχι ως πρόβλημα.

Κάτι τέτοιο, όμως, δεν κράτησε για πολύ, καθώς το Προσφυγικό παραμένει και σήμερα ένα από τα βασικά σημεία τριβής μεταξύ των χωρών της ΕΕ.

Οπως σημειώνει εύστοχα και η βρετανική εφημερίδα Guardian, ο τραγικός θάνατος του Αϊλάν, άλλαξε άρδην το πολιτικό διακύβευμα ως προς το Προσφυγικό, ενώ ακόμη και ΜΜΕ που μέχρι εκείνη τη στιγμή κρατούσαν μια εχθρική στάση εμφάνισαν μια πιο συμπαθητική εικόνα.

Είχαν περάσει μόλις δύο ημέρες από το θάνατο του Αϊλάν όταν η Γερμανία έδωσε λύση με τους πρόσφυγες που είχαν εγκλωβιστεί στην Ουγγαρία, η Βρετανία δέχθηκε να υποδεχθεί 4.000 μετανάστες έως το 2020, οι χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης συμφώνησαν να προωθήσουν έναν ανθρωπιστικό διάδρομο που θα ξεκινάει από τα βόρεια σύνορα της Ελλάδας, ενώ ακόμη και ο μακρινός Καναδάς υποσχέθηκε να υποδεχθεί 25.000 Σύρους.

Αυτό που έχει, όμως, μεγαλύτερη σημασία είναι το «μετά» του θανάτου του Αϊλάν. Οι ηγέτες της ΕΕ δέχθηκαν ότι οφείλουν να μοιραστούν την ευθύνη –έστω και μερικώς- για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες που φτάνουν καθημερινά στην Ελλάδα και την Ιταλία. Κάπως έτσι συντάχθηκε το σχέδιο της μετεγκατάστασης 120.000 προσφύγων σε διάφορες χώρες. Εκείνη τη στιγμή άπαντες θεωρούσαν τη συμφωνία ως μια προωθητική κίνηση που θα μετρίαζε το υπέρμετρο βάρος που δεχόταν η Ελλάδα και η Ιταλία.  Κι όμως, ένα χρόνο μετά εκείνες οι αλλαγές πολιτικής αποδείχθηκαν προσωρινές και εύθραυστες.

Αίφνης, ο συμβιβασμός έδωσε τη θέση του σε μια αμυντική στάση που οδήγησε σε κλείσιμο των συνόρων σε πολλά σημεία της διαδρομής και ανέδειξε ηγέτες και χώρες που πρωτοστάτησαν στη δημιουργία μιας «καθαρής» από μετανάστες ζώνης. Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Ορμπαν ήταν ένας από αυτούς, αλλά όχι ο μόνος.

Οι αξιωματούχοι της ΕΕ δεν είδαν με καλό μάτι το κλείσιμο των συνόρων και δεν είναι τυχαίο ότι τον Σεπτέμβριο του 2015 ο Ντόναλντ Τουσκ συναντήθηκε με τον Ορμπαν και είπε ότι η διαφορά τους είναι ουσιαστική και εστιάζεται στο χριστιανικό όραμα που έχει ο καθένας. Προφανώς και ο Ορμπαν δεν έχει και πολύ… χριστιανικό όραμα.

Σε αυτή τη δημόσια διελκυστίνδα, ο χρόνος απέδειξε πως νικήτρια ήταν η Ουγγαρία με την έννοια ότι οι προσπάθειες «οχύρωσης» είναι πλέον περισσότερες από εκείνες που προβάλλουν τη λογική των ανοιχτών συνόρων.

Εχουν συμβεί πολλά τους τελευταίους μήνες στην Ευρώπη: η άνοδος των λαϊκιστικών κομμάτων και η σύνδεση του Προσφυγικού με τα τρομοκρατικά χτυπήματα στην καρδιά της Ευρώπης, έχουν αλλάξει, επί τα χείρω, την κατάσταση για τους πρόσφυγες. Ακόμη και η Αυστρία που μέχρι πρόσφατα ήταν από τους σταθερότερους συμμάχους της Γερμανίας, πλέον προτείνει μια εξτρεμιστική λύση σύμφωνα με την οποία η Ελλάδα θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα πελώριο «στρατόπεδο συγκέντρωσης μεταναστών». Η Σουηδία που είχε δείξει εμπράκτως το ενδιαφέρον της για τους πρόσφυγες προσφάτως άλλαξε στάση.

Ο βαλκανικός δρόμος έκλεισε, ενώ η μετεγκατάσταση των προσφύγων σε άλλες χώρες αποδείχθηκε αναποτελεσματικός. Ολόκληρη η Ευρώπη έχει δεχθεί μόλις 5.142 ανθρώπους από την Ελλάδα, τη στιγμή που είχε υποσχεθεί ότι ο αριθμός θα έφτανε στους 66.400 ανθρώπους. Η τελευταία προσπάθεια να υπάρξει συμφωνία της ΕΕ με την Τουρκία αποδεικνύεται μια εξόχως δύσκολη υπόθεση. Κάπως έτσι, αρκετές χιλιάδες προσφύγων παραμένουν εγκλωβισμένοι στην Ελλάδα κάτω από δύσκολες συνθήκες και δίχως κάποια ελπίδα για το μέλλον τους.

Μπορεί στα χαρτιά αυτή η συμφωνία να έχει επικυρωθεί, όμως, στην πραγματικότητα η Τουρκία έχει στυλώσει τα πόδια και θέτει το θέμα της βίζας για τους τούρκους πολίτες ως προϋπόθεση για να αναλάβει τις ευθύνες στο Προσφυγικό.

Ακόμη κι έτσι όμως, η συμφωνία της ΕΕ-Τουρκία δεν ήταν ακριβώς αυτό που ήλπιζαν άπαντες αμέσως μετά το θάνατο του Αϊλάν. Υπάρχουν πολλές «γκρίζες» ζώνες έως τη στιγμή που θα μπορούν οι πρόσφυγες να επιστρέψουν ξανά στην Τουρκία. Επί του παρόντος αυτές οι «γκρίζες» ζώνες δεν έχουν αλλάξει… χρώμα. Αρα, δεν έχουν διευθετηθεί.

Τη στιγμή που η επίσημη πολιτική αποδεικνύεται βραδυκίνητη, σημειώνει ο Guardian, ο θάνατος του Αϊλάν ώθησε πολλές προσπάθειες ιδιωτικού χαρακτήρα στη λογική της άμεσης βοήθειας. Οι ΜΚΟ, οι διεθνείς οργανώσεις και η εθελοντική εργασία που έχουν αναπτυχθεί το τελευταίο διάστημα στην Ελλάδα, το Καλαί και τα Βαλκάνια αποδεικνύουν ότι η προσφορά και η ανθρωπιά δεν είναι «κενό γράμμα».

Ακόμη κι έτσι, όμως, το πρόβλημα δεν λύνεται όσο οι επίσημες πολιτικές δεν αλλάζουν. Υπάρχει, όμως, και ένα ζήτημα ακόμη πιο βαθύ και έχει να κάνει με το βαθμό ανθρωπισμού που θέλει να δείξει η Ευρώπη προς τους χιλιάδες «Αϊλάν» που ταξιδεύουν καθημερινά από τα παράλια της Τουρκίας, μόνοι ή με τους γονείς τους, με σκοπό να αναζητήσουν μια νέα πατρίδα.

Κατά τον διακεκριμένο δημοσιογράφο της βρετανικής εφημερίδας Independent, Ρόμπερτ Φισκ, το νεκρό σώμα του Αϊλάν είναι κάτι παραπάνω από ένα σύμβολο. «Εγινε ένα δικό μας παιδί κι ας μην μοιάζει εμφανισιακά με τα δικά μας. Η εικόνα του Αϊλάν μας προσφέρει μια σειρά κρυμμένων μαθημάτων που η Ευρώπη έχει αδιαφορήσει να τα λάβει και συνεχίζει να το κάνει. Ο Αϊλάν αντιπροσωπεύει μια ολόκληρη στρατιά παιδιών που βυθίστηκαν στον πάτο της Μεσογείου. Από την άλλη, αυτό το τρίχρονο παιδάκι θυσιάστηκε και έγινε μάρτυρας πριν γίνει θύμα της προδοσίας και της σκληρότητας των πολιτικών».

Ο Φισκ διερωτάται: «Ο κόσμος έχει ξεχάσει τον Αϊλάν, ένα χρόνο από το θάνατό του;» και η απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι σκληρή, αν θέλει να είναι αληθινή. Αυτό που θα πρέπει να αναρωτηθούμε, σημειώνει, δεν είναι μόνο γιατί έρχονται οι πρόσφυγες στην Ευρώπη, αλλά τι έχει δημιουργήσει αυτούς τους πρόσφυγες. Ποιες πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες έχουν μετατρέψει τη Συρία και τις όμορες χώρες σε «no man’s land» και επ’ αυτού η Ευρώπη, όπως και ο υπόλοιπος δυτικός κόσμος, έχει σημαντικό μερίδιο ευθύνης.

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News