Η μεγάλη διαφορά του κυπριακού, από τα προηγούμενα μνημόνια, είναι ότι περιλαμβάνει σημαντικό κούρεμα των καταθέσεων. Συγκρινόμενο με εναλλακτικές προτάσεις χρηματοδότησης (π.χ. πολύ μεγαλύτερη λιτότητα) το κούρεμα έχει κάποια πλεονεκτήματα για τους Κυπρίους, όπως περιγράψαμε εδώ, αλλά αποτελεί μια εξαιρετικά κακή απόφαση όσον αφορά την προσπάθεια εξόδου της ευρωπαϊκής περιφέρειας από την κρίση και την εξέλιξη της ευρωπαϊκής ενοποίησης.

Η εγγύηση των καταθέσεων είναι ίσως η μόνη πολιτική που ακολουθήθηκε με απόλυτη συνέπεια από όλες τις κυβερνήσεις και τις κεντρικές τράπεζες στην πενταετή (μέχρι σήμερα) οικονομική κρίση. Όλοι οι δρώντες αντιλαμβάνονται πως η απώλεια της εμπιστοσύνης των καταθετών προκαλεί αναλήψεις πανικού, βάζοντας σε κίνδυνο το τραπεζικό σύστημα, με πολύ άσχημα επακόλουθα για το σύνολο της οικονομίας (και όχι μόνο για τους τραπεζίτες). Το τρανταχτό παράδειγμα του κραχ του 1929, όταν η άρνηση των αμερικανικών αρχών να στηρίξουν τις τράπεζές τους μετέτρεψε μια συνηθισμένη ύφεση σε μια δεκαετή οικονομική καταστροφή χωρίς προηγούμενο, έχει οδηγήσει τις κυβερνήσεις ανά τον κόσμο να εγγυώνται τις καταθέσεις των πολιτών τους.

Η αξία όμως αυτής της εγγύησης εξαρτάται από τη δυνατότητα της εκάστοτε κυβέρνησης να αποζημιώσει τους καταθέτες μετά από μια τραπεζική χρεωκοπία και, στην ευρωπαϊκή πτυχή της κρίσης, αυτή ακριβώς η δυνατότητα έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση. Τα δημοσιονομικά προβλήματα των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας σηματοδοτούν την περιορισμένη ικανότητα τήρησης αυτής της υπόσχεσης, οδηγώντας στη μείωση των καταθέσεων. Η συνακόλουθη χειροτέρευση της κατάστασης των τραπεζών έχει αρνητικό αντίκτυπο και στην υπόλοιπη οικονομία, καθώς οδηγεί στην περικοπή της τραπεζικής χρηματοδότησης, το οποίο δυσχεραίνει περαιτέρω τα δημοσιονομικά της χώρας.

Η τραπεζική ενοποίηση της ευρωζώνης, που ανακοινώθηκε με τυμπανοκρουσίες το καλοκαίρι του 2012, είχε σκοπό να σταματήσει αυτόν ακριβώς το φαύλο κύκλο: οι τράπεζες, όλων των χωρών της ευρωζώνης, θα υπόκεινται πλέον σε κοινή ρυθμιστική αρχή υπό την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα με τη δυνατότητα της δημιουργίας, σε βάθος χρόνου, κοινού ευρωπαϊκού ταμείου που να εγγυάται τις καταθέσεις. Ο στόχος αυτής της πολιτικής ήταν ακριβώς να αποσυνδεθεί η ασφάλεια των καταθέσεων από τη φερεγγυότητα του κράτους στο οποίο εδρεύει η τράπεζα.

Το κυπριακό μνημόνιο, όμως, ανατρέπει και τη βασική αρχή της αντιμετώπισης της κρίσης και την πρόσφατη πορεία προς την τραπεζική ενοποίηση. Οι πολίτες των ευρωπαϊκών κρατών, με δημοσιονομικά προβλήματα, θα γνωρίζουν πλέον με βεβαιότητα ότι οι καταθέσεις τους είναι ευάλωτες, κάτι που μέχρι τώρα απλώς το υποπτευόντουσαν. Μένει να δούμε αν θα γίνουν πιστευτές οι διακηρύξεις των Ευρωπαίων αξιωματούχων ότι η Κύπρος είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση ή αν θα υπάρξει άμεσος πανικός και σε άλλες χώρες. Σίγουρα, πάντως, η εμπιστοσύνση προς τις τράπεζες θα μειωθεί, δυσχεραίνοντας την οικονομική ανάκαμψη στην ευρωπαϊκή περιφέρεια.

Πρέπει όμως να αναλογιστούμε ποιες ήταν οι εναλλακτικές για τη χρηματοδότηση της κυβέρνησης της Κύπρου και της ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών της: αν οι καταθέτες δεν συμμετέχουν, τότε ποιος;
Μία επιλογή θα ήταν να πληρώσουν οι Κύπριοι φορολογούμενοι το σύνολο του πακέτου, δηλαδή να προστεθούν και τα 17 δισ. στο δημόσιο χρέος της χώρας. Όμως, το χρέος της Κύπρου ήταν 15,3 δισ. ευρώ στο τέλος του 2012 -ήτοι 85% του ΑΕΠ- και, μαζί με το νέο πακέτο, θα ανέλθει στο μη βιώσιμο 180%.

Η μόνη εναπομένουσα εναλλακτική είναι να αναλάβει η Ευρωπαϊκή Ένωση ένα σημαντικό τμήμα του κόστους, είτε ανακεφαλαιοποιώντας τις τράπεζες άμεσα -μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης- είτε δανείζοντας την Κύπρο με χαριστικούς όρους.
Αυτή η επιλογή θα είχε (περιορισμένο) δημοσιονομικό κόστος για τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες και, ίσως, μεγαλύτερο πολιτικό κόστος, αλλά θα περιόριζε την επέκταση της κρίσης και θα έδειχνε το δρόμο προς την τραπεζική ενοποίηση. Με την απόφαση του Σαββάτου, όμως, φάνηκαν οι περιορισμοί της κοινοτικής αλληλεγγύης, έστω και κάτω από το προπέτασμα της μη διάσωσης των Ρώσων μεγιστάνων. 

Και αυτό ήταν το χειρότερο μήνυμα.

*Ο Μανόλης Γαλενιανός είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Οικονομικό Τμήμα του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Πενσυλβανίας
 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News