Η ιταλική όπερα και η συνεισφορά της στην παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά για περισσότερα από 400 χρόνια απέκτησε, επιτέλους, το ίδιο καθεστώς με την ναπολιτάνικη πίτσα, αναφέρουν οι Times του Λονδίνου.

Η UNESCO, η πολιτιστική υπηρεσία του ΟΗΕ, δημοσίευσε την τελευταία λίστα της την περασμένη Τετάρτη, συμπεριλαμβάνοντας την όπερα στην πολυπόθητη κατηγορία της «άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς» – η οποία περιλαμβάνει ήδη άλλες διάσημες ιταλικές πρακτικές, όπως η παρασκευή πίτσας.

Η έγκριση των Ηνωμένων Εθνών ήρθε μετά από μια δεκαετή μάχη, η οποία ξεκίνησε μετά την απόρριψη της όπερας το 2014, και πέρασε μέσα από μια άτυπη κόντρα επικράτησης με τον καφέ εσπρέσο. Την είδηση καλωσόρισε ο τενόρος Φραντσέσκο Μέλι, που πρωταγωνιστεί ως Don Carlo στην ομώνυμη όπερα, η οποία ανοίγει τη νέα σεζόν στη Σκάλα του Μιλάνου το βράδυ της Πέμπτης.

«Είναι μια σημαντική αναγνώριση, που επιτέλους έφτασε μετά από πολλά χρόνια προσπάθειας. Καιρός ήταν» είπε ο Μέλι. «Ας ελπίσουμε ότι θα δώσει επιπλέον προβολή στον κόσμο μας και θα μας βοηθήσει να προσεγγίσουμε ένα πιο “κανονικό” κοινό. Η όπερα είναι σε πολύ καλύτερη κατάσταση από ό,τι νομίζουν οι άνθρωποι. Παράγεται με πολλή δουλειά και φθάνει σε ένα πολύ ευρύ κοινό».

Το τραγούδι της όπερας όπως το γνωρίζουμε σήμερα γεννήθηκε στα τέλη του 17ου αιώνα στη Φλωρεντία, πριν επεκταθεί σε όλη τη σύγχρονη Ιταλία. Η συνάφειά της με τα τεκταινόμενα της σύγχρονης εποχής τονίστηκε πέρυσι όταν, αμέσως μετά τη ρωσική εισβολή, η χορωδία της Οπερας της Οδησσού τραγούδησε το «Va, pensiero» από το «Ναμπούκο» του Τζουζέπε Βέρντι σε υπαίθριο χώρο, κάτω από την ουκρανική σημαία.

Ο τότε υπουργός Πολιτισμού της Ιταλίας, Ντάριο Φραντσεσκίνι, είχε πει: «Είναι απόδειξη ότι η ιταλική όπερα είναι αυθεντικά αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας, η οποία στρέφεται σε αυτήν στις πιο σκοτεινές στιγμές της αναζητώντας φως, δύναμη και ομορφιά».

Κάθε άλλο παρά ρόδινη είναι η κατάσταση της ιταλικής όπερας τα τελευταία χρόνια, καθώς επλήγη –όπως και όλες οι μορφές τέχνης– από τις συνέπειες των περιορισμών της πανδημίας. «Η κατάσταση είναι ευμετάβλητη. Η κρίση στην όπερα είναι αναμφισβήτητη, αλλά είναι λιγότερο σοβαρή από εκείνη της ορχηστρικής μουσικής» επισημαίνει ο Νίκολα Κάτο, κριτικός όπερας και γενικός γραμματέας των Διεθνών Βραβείων Κλασικής Μουσικής.

«Είναι η αναγνώριση ενός βασικού στοιχείου της ιταλικής ταυτότητας, αν και ίσως να εκτιμάται περισσότερο στο εξωτερικό παρά από εμάς αυτές τις μέρες» συνεχίζει ο Κάτο. Οι Αρχές αντιμετωπίζουν ένα δίλημμα σχετικά με τη χρηματοδότηση που αξίζει μια ελιτίστικη παράδοση η οποία κινδυνεύει να χάσει την επαφή της με το ευρύτερο σύγχρονο κοινό, προσθέτει.

Οι όπερες, που κάποτε εξιστόρησαν τις πολιτικές μάχες της Ιταλίας για εθνική ενότητα και ελευθερία, κινδυνεύουν πλέον να διατηρηθούν αποκλειστικά για την απόλαυση ξένων επισκεπτών. «Νέα έργα δημιουργούνται αλλά σπανιώς οδηγούνται σε δεύτερη παράσταση. Η πρόκληση της σύνδεσης των ιστοριών τους με τη σύγχρονη ζωή βαραίνει τους σκηνοθέτες» εξηγεί ο Κατό. «Αλλά οι ξένοι τουρίστες θέλουν να δουν παραδοσιακή όπερα όταν επισκέπτονται την Ιταλία».

Η αναγνώριση της UNESCO σφραγίζει μια θετική στιγμή για την όπερα στην Ιταλία, σύμφωνα με τον Τζουλιάνο Πόλο, επιθεωρητή της όπερας «Τζουζέπε Βέρντι» στην Τεργέστη, ο οποίος συμμετείχε στις επιτυχημένες διαπραγματεύσεις με τα συνδικάτα για την ανανέωση μιας εθνικής σύμβασης για τους εργαζομένους στην όπερα, η οποία δεν είχε ενημερωθεί εδώ και 20 χρόνια.

Η διάκριση του ΟΗΕ έρχεται μετά από μια δύσκολη δεκαετία για τους 30.000 ανθρώπους που εργάζονται στον τομέα της όπερας στην Ιταλία και οι οποίοι θα δυσκολεύονταν να επιβιώσουν χωρίς δημόσια χρηματοδότηση, λέει ο Πόλο. «Η αναγνώριση της UNESCO είναι ένα άυλο όφελος για όλους εμάς».

Είναι πραγματικά εντυπωσιακό το γεγονός ότι η ιταλική όπερα, σημαντικό κομμάτι της ψυχαγωγίας σε κάθε χώρα του Δυτικού κόσμου αλλά και στις περισσότερες εκτός αυτού, δεν περιλαμβανόταν μέχρι σήμερα στον κατάλογο των Ηνωμένων Εθνών για την άυλη πολιτιστική κληρονομιά της ανθρωπότητας.

Οι πρόσφατες προσθήκες σε αυτόν τον εξαντλητικό κατάλογο περιλαμβάνουν τη ζωγραφική με δίτροχα αμαξίδια από το Μπαγκλαντές, τη διακόσμηση αλόγων του Τουρκμενιστάν, την αρμενική σιδηρουργία και την υφαντουργία στην Ακτή του Ελεφαντοστού. Ολα αναμφιβόλως πολύτιμα λαϊκά έθιμα, αλλά ίσως όχι τόσο εξέχοντα παγκοσμίως όσο η «La boheme» του Πουτσίνι ή ο αριστουργηματικός «Rigoletto» του Βέρντι.

Ακόμη πιο περίεργο είναι το γεγονός ότι οι ίδιοι οι Ιταλοί περίμεναν 430 χρόνια –από τότε που «εφηύραν» την όπερα– για να την προτείνουν για το βραβείο της UNESCO. Για να θέσουμε τη συγκεκριμένη παράβλεψη σε προοπτική, η ίδια χώρα έθεσε με επιτυχία την υποψηφιότητα της αρχαίας παράδοσής της στο κυνήγι τρούφας πριν από μόλις δύο χρόνια – κάτι που υποδηλώνει ότι οι πολιτιστικές προτεραιότητες της Ιταλίας είναι ελαφρώς συγκεχυμένες.

Ωστόσο, το γεγονός εγείρει ένα σοβαρό ζήτημα. Χωρίς ίχνος πεσιμισμού απέναντι στις μελλοντικές προοπτικές των αρμενίων σιδηρουργών, μπορεί κανείς να δει ξεκάθαρα ότι η συντριπτική πλειονότητα των εγγραφών στη λίστα άυλης κληρονομιάς των Ηνωμένων Εθνών είναι, αν όχι κοντά στην εξαφάνιση, τουλάχιστον σε ανάγκη επείγουσας ανανέωσης.

Πράγματι, όταν μια χώρα ορίζει κάτι ως «άυλη πολιτιστική της κληρονομιά» της, δεσμεύεται παράλληλα να φροντίζει για τη διατήρησή του  σε μια εποχή όπου όλο και περισσότερος κόσμος υποκύπτει σε μια ομογενοποιημένη κουλτούρα προερχόμενη κατά μεγάλο βαθμό από τα κινηματογραφικά στούντιο και τους τεχνολογικούς γίγαντες της Δυτικής ακτής των ΗΠΑ.

Πιστεύουν τώρα οι Ιταλοί ότι η όπερα κινδυνεύει με τον ίδιο τρόπο; Είναι αλήθεια ότι η ιταλική όπερα έχει να αντιμετωπίσει τις κρατικά χρηματοδοτούμενες γαλλικές και γερμανικές μητροπολιτικές όπερες, αλλά ποιος μπορεί να φανταστεί έναν μελλοντικό κόσμο όπου το διεθνές κοινό δεν θα σιγομουρμουρίζει τις δημιουργίες του Βέρντι, του Πουτσίνι και του Ροσίνι;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News