Κάθε τέσσερα χρόνια, όταν έρχεται η ώρα των Ολυμπιακών και των Παραολυμπιακών Αγώνων, μια παρέλαση αρχιτεκτονικών κτισμάτων προκαλεί εντυπώσεις στα –περισσότερο, ή λιγότερο– γοητευμένα μάτια του κοινού κάθε διοργανώτριας χώρας. Παράλληλα, προκύπτει και το ζήτημα της κληρονομιάς των κτιρίων – ποια θα είναι η χρήση των δομών όταν οι αγώνες ολοκληρωθούν μετά από λίγες εβδομάδες;

Οι απαντήσεις κυμαίνονται από τις εγκαταστάσεις σήψης που άφησε η Αθήνα το 2004, στον συμβιβασμό με τον οποίο το Ολυμπιακό Στάδιο του Λονδίνου έγινε το σπίτι της ποδοσφαιρικής ομάδας της Πρέμιερ Λιγκ, Γουέστ Χαμ. Το Παρίσι, η πόλη υποδοχής των Αγώνων του 2024, υπόσχεται μια διαφορετική κληρονομιά, αναφέρει ρεπορτάζ του Guardian.

Τα περισσότερα από τα αθλητικά γεγονότα θα πραγματοποιηθούν σε υπάρχουσες δομές, όπως το Stade de France, που αρχικά κατασκευάστηκε για το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου που διοργάνωσε η Γαλλία το 1998, ή σε προσωρινούς χώρους στην καρδιά της πόλης. Το μπιτς βόλεϊ και το ποδόσφαιρο τυφλών θα πραγματοποιηθούν μπροστά από τον Πύργο του Αϊφελ, η ποδηλατοδρομία BMX freestyle και το σκέιτμπορντ στην Place de la Concorde.

Η τελετή έναρξης θα είναι μια παραποτάμια παρέλαση μήκους 6 χιλιομέτρων στις όχθες του Σηκουάνα, για να καταλήξει σε αυτό που η επίσημη αναγγελία αποκαλεί έναν «εντυπωσιακό αγωνιστικό χώρο, τον οποίο οι αθλητές θα κάνουν δικό τους μόλις τελειώσει, όπως και την ίδια την Πόλη του Φωτός».

Ο πρώην παίκτης του ράγκμπι, Πιερ Ραμπαντάν, τώρα αντιδήμαρχος του Παρισιού αρμόδιος για τον αθλητισμό και τους Ολυμπιακούς Αγώνες, λέει στον Guardian ότι το «εμβληματικό» πρότζεκτ των Αγώνων δεν είναι κανένα κτίριο, αλλά η «ανάκτηση» του Σηκουάνα. Το ποτάμι καθαρίζεται, ώστε να διεξαχθούν εκεί ο μαραθώνιος κολύμβησης και το τρίαθλο, και το κοινό να μπορεί στη συνέχεια να κολυμπάει σε αυτό στο διηνεκές.

Πρόκειται για τμήμα ενός εθνικού, περιφερειακού και αστικού έργου προϋπολογισμού 1,4 δισ. ευρώ, του «Σχεδίου Baignade», για τον καθαρισμό του ποταμού από την πηγή του έως τη θάλασσα. Ενισχύει επίσης τη φιλοδοξία της δημάρχου, Αν Ινταλγκό, να μετατρέψει το Παρίσι σε αυτό που –σε στιγμές μεγάλης υπερβολής– αποκαλείται «η πιο πράσινη μεγαλούπολη της Ευρώπης».

Θέλει να μετατρέψει τη γαλλική πρωτεύουσα σε έναν παράδεισο χαμηλής ρύπανσης και υγιεινής ζωής, όσο πιο φιλική προς τους πεζούς και τα ποδήλατα μπορεί, με νέες κατασκευές που σχεδιάζονται για την προώθηση της κοινοτικής ζωής. Αυτή είναι μια μακροπρόθεσμη προσπάθεια, που ξεκινά από τον προκάτοχο της Ινταλγκό, Μπερτράν Ντελανοέ, ο οποίος διετέλεσε δήμαρχος από το 2001 έως το 2014 – αλλά οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν επιστρατευτεί για να της δώσουν ώθηση.

Το σχέδιο περιλάμβανε την απομάκρυνση της κυκλοφορίας από την αριστερή και τη δεξιά όχθη του Σηκουάνα, το 2013 και το 2016 αντίστοιχα, που ήταν δρόμοι ταχείας κυκλοφορίας από τη δεκαετία του 1960. Σημαντικοί δημόσιοι χώροι έχουν γίνει σταδιακά πιο φιλικοί για τους πεζούς, όπως η Place de la République το 2014 και η Place de la Bastille το 2020.

Ενα «αστικό δάσος» με 478 δέντρα φυτεύεται αυτή την εποχή στην Place de Catalogne, έναν μεγάλο κυκλοφοριακό κυκλικό κόμβο κοντά στον σιδηροδρομικό κόμβο του Gare Montparnasse. Υπάρχουν σχέδια να μετατραπούν τα Ηλύσια Πεδία σε έναν «εξαιρετικό κήπο», φιλικό προς τους πεζούς.

Αλλα σχέδια σε αυτό το πλάνο υπέρ των πεζών, του ποδηλάτου, του πράσινου στους δρόμους και εναντίον των αυτοκινήτων, περιλαμβάνουν 1.000 χιλιόμετρα ποδηλατοδρόμων και 200.000 νέα δέντρα στους δρόμους. Το «Paris Respire» (Το Παρίσι Αναπνέει), το πρόγραμμα σύμφωνα με το οποίο τμήματα της πόλης θα παραμένουν κλειστά για τη μηχανοκίνητη κυκλοφορία μία Κυριακή το μήνα, εφαρμόζεται ήδη από το 2016.

Μια πρόταση για τριπλασιασμό των τελών στάθμευσης για τα SUV θα τεθεί σε δημοψήφισμα τον Φεβρουάριο. Υπάρχουν μικρές και τοπικές αλλαγές, καθώς και μεταμορφώσεις των πιο διάσημων σημείων της πόλης. Εχουν δημιουργηθεί 300 «rues aux écoles» –δρόμοι έξω από τα σχολεία, όπου η κυκλοφορία έχει απομακρυνθεί– ώστε γονείς και παιδιά να μπορούν να συγκεντρώνονται και να ξοδεύουν το χρόνο τους εκεί, ενώ άλλες 100 αναμένονται μέχρι το 2025.

Σε ορισμένους δρόμους, οι θέσεις στάθμευσης έχουν αντικατασταθεί από δέντρα και ζαρντινιέρες. «Ζώνες περιορισμένης κυκλοφορίας», στις οποίες θα μπορούν να οδηγούν μόνο οι κάτοχοι ειδικής άδειας, θα εγκατασταθούν σε χώρους όπου θα διεξαχθούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες – και θα διατηρηθούν μετά τη λήξη τους.

Η επιδίωξη της πολιτισμένης αστικής ζωής εκτείνεται σε 11 έργα που ολοκληρώθηκαν υπό τον τίτλο «Réinventer Paris» (Επανεφεύρεση του Παρισιού), ενώ άλλα 11 είναι καθ’ οδόν. Σε αυτά, οι κοινοπραξίες ανταγωνίστηκαν για την ανάπτυξη δημοσίων χώρων, υπό τον όρο ότι θα επιτύχουν επιθυμητά αποτελέσματα, όπως η βιώσιμη κατασκευή και ο σχεδιασμός, η ενθάρρυνση της αστική γεωργίας και το μείγμα χρήσεων και κοινωνικών ομάδων.

Ενα παράδειγμα είναι το Îlot fertile από την TVK με έδρα το Παρίσι, που χαρακτηρίζεται ως η «πρώτη περιοχή μηδενικών επιπέδων άνθρακα στο Παρίσι». Εκεί, τα σπίτια και οι χώροι εργασίας είναι διατεταγμένα σε τετράγωνα εν μέρει χτισμένα με φιλική προς το περιβάλλον πέτρα, γύρω από κήπους και χωρίσματα.

Ενα άλλο είναι το Morland Mixité, του βρετανού αρχιτέκτονα Ντέιβιντ Τσίπερφιλντ, και το τοπικό ιατρείο BRS, όπου ένα αστικό κτήριο της δεκαετίας του 1950 έχει μετατραπεί σε μια «ζωηρή πανεπιστημιούπολη» – η οποία περιέχει έναν ξενώνα για νέους, διαμερίσματα τόσο σε τιμές αγοράς όσο και σε επιδοτούμενες, μια αγορά τροφίμων, νηπιαγωγείο, συνεργείο ποδηλάτων και ένα πολυτελές ξενοδοχείο και εστιατόριο.

Υπάρχουν στοές, που φέρεται να είναι εμπνευσμένες από την Place des Vosges του 17ου αιώνα, αν και οι παραβολικοί τσιμεντένιοι θόλοι τους έχουν περισσότερο μια αίσθηση διαστημικής εποχής, όπως εκείνη αποτελούσε όραμα στη δεκαετία του ’60.

Υπάρχουν πυκνοφυτεμένες αυλές και κήποι στον τελευταίο όροφο από τον αρχιτέκτονα τοπίου Μισέλ Ντεβίν, με τη χρήση «μεθόδων βιολογικής καλλιέργειας», και μια μόνιμη εγκατάσταση τέχνης από το Olafur Eliasson’s Studio Other Spaces – μια «εμπλουτιστική οπτική κατασκευή» που αντανακλά τη ζωή του Παρισιού στα ταβάνια των δύο τελευταίων ορόφων του κεντρικού πύργου του πρότζεκτ.

Ολες αυτές οι αλλαγές δεν είναι ευρέως δημοφιλείς. Διάφορες μορφές κυκλοφοριακής Αποκάλυψης έχουν προβλεφθεί, τουλάχιστον μετά το κλείσιμο των αυτοκινητόδρομων στις δύο όχθες του Σηκουάνα, χωρίς να έχουν, μέχρι στιγμής, βγει αληθινές.

Μια καμπάνια στο X (πρώην Twitter), με το meme #saccageparis –που μεταφράζεται ελεύθερα ως «Σκουπιδο-Παρίσι»– τονίζει πράγματα όπως οι ξεχειλισμένοι κάδοι απορριμμάτων, οι ανεξέλεγκτοι πλανόδιοι έμποροι και η απώλεια ιστορικών σιδηροκατασκευών, τα οποία οι ανώνυμοι χρήστες ισχυρίζονται ότι είναι πιο πιεστικά ζητήματα από τις πράσινες φιλοδοξίες της Ινταλγκό.

Για να είμαστε ειλικρινείς, μάλλον δικαίως επισημαίνεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ότι τα προάστια του Παρισιού χρειάζονται περισσότερο τις επενδύσεις και τη δημιουργικότητα από ότι τα ευλογημένα πολεοδομικά διαμερίσματα στη δικαιοδοσία της δημάρχου.

Ισως το χειρότερο πράγμα που μπορεί κανείς να πει για τα έργα της Ινταλγκό, είναι ότι η ρητορική έχει έναν τρόπο να ξεπερνά την πραγματικότητα. Μερικά από τα «αστικά δάση» που υποσχέθηκε για μεγάλους χώρους δεν πρόκειται να πραγματοποιηθούν, ενώ το πρόγραμμα «Réinventer Paris», που ξεκίνησε το 2014, παίρνει το χρόνο του για να εφαρμοστεί.

Η «πόλη των 15 λεπτών» –η ιδέα που προωθείται από τον Γαλλο-Κολομβιανό πολεοδόμο και σύμβουλο της δημάρχου, Κάρλος Μορένο– φαίνεται επίσης υπερβολική. Προτείνει οι πόλεις να σχεδιάζονται έτσι ώστε όλα όσα μπορεί να χρειαστεί κανείς για την καθημερινή του ζωή –χώρος εργασίας, καταστήματα, σχολεία, χώροι αναψυχής και αθλητισμού– να βρίσκονται σε απόσταση ενός τετάρτου από το σπίτι με τα πόδια ή με ποδήλατο, προκειμένου να ενισχυθούν οι τοπικές κοινότητες και να μειωθεί η χρήση του αυτοκινήτου.

Το σχέδιο έχει αποκτήσει κάποια διεθνή φήμη, κυρίως χάρη στις ακροδεξιές θεωρίες συνωμοσίας που το θεωρούν ως μια ύπουλη προσπάθεια των παγκόσμιων ελίτ να αφαιρέσουν τις προσωπικές ελευθερίες των πολιτών. Στο Παρίσι, όμως, η πόλη των 15 λεπτών είναι παντού και πουθενά.

Από τη μία, η ιστορική πόλη είναι ήδη μια σχεδόν τέλεια ενσάρκωση της ιδέας, δεδομένου ότι μια ακτίνα ενός τετάρτου της ώρας από σχεδόν οποιοδήποτε σημείο θα καλύπτει μια πλούσια σειρά εκφράσεων ζωής και πολιτισμού. Από την άλλη, είναι δύσκολο να βρεθούν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι η σημερινή εφαρμογή του στην πολιτική σχεδιασμού κάνει μεγάλη διαφορά στη ζωή των Παριζιάνων.

Η «πόλη των 15 λεπτών» είναι λιγότερο μια μορφή συνωμοσίας και περισσότερο μια ουτοπική ιδέα. Αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στόχοι όπως η αύξηση κατά 1.000% της ποδηλασίας και το άνοιγμα των όχθων του Σηκουάνα στους πεζούς και τους κολυμβητές θα είναι σημαντικά επιτεύγματα.

Η ολυμπιακή προσπάθεια, όπως και στον δρόμο σχεδόν κάθε διοργάνωσης των αγώνων, έρχεται με κάποια νευρικότητα για το αν όλα θα είναι έτοιμα στην ώρα τους – αλλά η ιδέα πίσω από την απόφαση να αξιοποιηθούν στο έπακρο τα σημαντικά αστικά πλεονεκτήματα της πόλης, αντί να προστεθούν νέα αρχιτεκτονικά τρόπαια, είναι κάθε άλλο παρά αβάσιμη.

Στις δεκαετίες του 1980 και του 1990, συγγραφείς αρχιτεκτονικής διοργάνωναν «προσκυνήματα» στο Παρίσι για να δουν τα φιλόδοξα έργα του –την Πυραμίδα του Λούβρου, τη γιγάντια κυβική «καμάρα» στην εμπορική ζώνη της La Défense, την ελαφρώς κακόγουστη Οπερα της Βαστίλης– που αποτελούσαν κληρονομιά του Κέντρου Πομπιντού και του Πύργου του Αϊφελ.

Τώρα, οι επισκέπτες της Πόλης του Φωτός χαζεύουν ποδηλατόδρομους και φρεσκοφυτεμένους θάμνους. Δεδομένου ότι το Παρίσι είναι ήδη γεμάτο με μνημεία, η τρέχουσα επιθυμία να γίνει πιο ευχάριστο και υγιές για τους πολίτες και τους τουρίστες του φαίνεται απολύτως κατανοητή.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News