Ο Μιχάλης Κακογιάννης ήταν ένας σκηνοθέτης που αγαπούσε πολύ τις γυναίκες και τις αναδείκνυε μέσα από τα κινηματογραφικά κάδρα του. Οταν η Μελίνα Μερκούρη είχε απορριφθεί από το κατεστημένο περιβάλλον της Φίνος Φιλμς -που εκείνη την εποχή ενδιαφερόταν περισσότερο για ευχάριστες ενζενί- επειδή είχε πολύ έντονα χαρακτηριστικά και πολύ μεγάλο στόμα(!), ήρθε ο ευφυής Κακογιάννης: στο πρώτο δοκιμαστικό που της έκανε για την κινηματογραφική του «Στέλλα», έκανε κοντινό στο στόμα της. Αυτό που για τους άλλους έμοιαζε υπερβολικό, για εκείνον ήταν όλη η ουσία μιας γυναίκας που έμελλε να αφήσει το στίγμα της στη μεγάλη οθόνη, και όχι μόνο.

Κάτι αντίστοιχο συνέβη και με την άλλη σπουδαία του μούσα, την Ειρήνη Παππά. «Επέμεινε και την έπεισε να κόψει τα μαλλιά της για να υποδυθεί την “Ηλέκτρα”. Και όχι μόνο αυτό. Ο ίδιος ήταν παρών και παρακολουθούσε το κούρεμα» μας αποκαλύπτει η διευθύντρια του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης, Ξένια Καλδάρα. Θεωρούσε ότι κι αυτό ακόμη, η διαδικασία της μεταμόρφωσης της πρωταγωνίστριάς του, ήταν αναπόσπαστο κομμάτι της δημιουργίας μιας ταινίας που έμελλε να τον δοξάσει παγκοσμίως.

Ο Μιχάλης Κακογιάννης, βάζοντας τη Μελίνα να έχει ως «Στέλλα» τα κοντά της μαλλιά τραβηγμένα πίσω, να φοράει σε πολλές σκηνές παντελόνι και κυρίως, να λέει ένα βροντερό «όχι» σε έναν γάμο-σκάνδαλο για εκείνη και ίσως για κάθε εποχή, πρότεινε στο ελληνικό αλλά και στο παγκόσμιο κοινό ένα νέο, σπάνιο είδος. Εκείνο της χειραφετημένης και ασυμβίβαστης γυναίκας. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και με την εικόνα της Ειρήνης Παππά. Κόβοντας τα πλούσια μαλλιά της σε ένα πολύ κοντό, «αγορίστικο» ύφος, δεν την αποδυνάμωσε. Το ακριβώς αντίθετο. Τη μεταμόρφωσε σε μια ευριπίδεια «Ηλέκτρα» πιο γήινη, πιο δυνατή και κυρίως, πιο ανθεκτική. Για να αντέξει όσα της είχαν συμβεί και όσα επρόκειτο να της συμβούν, έτσι όπως τα όριζε η γραφή του μεγάλου τραγικού ποιητή.

Οπως θυμάται άλλωστε με συγκίνηση και η Ξένια Καλδάρα, «όταν τον ρωτούσα πού θεωρεί ότι οφείλει τη διεθνή καριέρα του, εκείνος πάντα απαντούσε “τα χρωστάω όλα στην Ηλέκτρα”. Εβαζε την “Ηλέκτρα” πιο πάνω κι απ’ τον “Ζορμπά”. Μπορεί στο πιο απομακρυσμένο σημείο του κόσμου να μην ξέρουν πού βρίσκεται η Ελλάδα, αλλά με το που ακούσουν “Ζορμπάς”, τα καταλαβαίνουν όλα. Κι όμως. Ο Κακογιάννης είχε την “Ηλέκτρα” του πάνω απ’ όλα».

Είναι λοιπόν πολύ σημαντική η πρωτοβουλία που πήρε το Athens Open Air Film Festival και έπεισε το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου να παραχωρήσει, πρώτη φορά στα χρονικά, το ατμοσφαιρικό Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου για την προβολή μιας ταινίας. Η Μικρή Επίδαυρος υποδέχεται αύριο, 30 Ιουνίου στις 21.30 μια μεγάλη ταινία και αυτή η ταινία δεν θα μπορούσε να προβληθεί σε ιδανικότερο περιβάλλον. Είναι σαν να βρίσκει, 56 χρόνια μετά την πρώτη προβολή της, το φυσικό της περιβάλλον. Θέατρο μέσα στο σινεμά και σινεμά μέσα στο θέατρο.

Η «Ηλέκτρα» πήρε από πολύ νωρίς τη θέση που της αξίζει στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου, ως υπόδειγμα μεταφοράς μιας αρχαίας τραγωδίας στη μεγάλη οθόνη. Ο Κακογιάννης, ο οποίος υπογράφει και τη μετάφραση της τραγωδίας, επέλεξε να μεταφέρει τη δράση έξω στη φύση, στην αγροτική και απλοϊκή επαρχία, απαλλάσσοντας με αυτόν τον τρόπο τον κινηματογραφικό φακό από τα βαριά σκηνικά και κοστούμια μιας θεατρικής παράστασης. «Διάλεξε μια βασίλισσα, η οποία δεν ήταν βασίλισσα και έχει παντρευτεί έναν αγρότη. Εκείνη την εποχή, η “Ηλέκτρα” του Κακογιάννη μετέφερε τους πάντες στην αρχαία Ελλάδα απλά ντυμένη. Γι’ αυτό ήταν και τόσο αφοπλιστική. Αυτό ήταν μια πραγματική πρωτοπορία, πολύ προτού αρχίσει η τέχνη να ασχολείται τόσο πολύ με την έννοια “πρωτοπορία”» εξηγεί η Ξένια Καλδάρα.

«Δεν δοκίμασα να αναδημιουργήσω την Ηλέκτρα μέσα στον χρόνο, αλλά να τη γυμνώσω από τον χρόνο. Δεν αναζήτησα δεσμούς ανάμεσα στην αρχαία και στη σύγχρονη Ελλάδα με βάση την ομοιότητα, αλλά την ουσιώδη ταυτότητα – περισσότερο τη συνέχεια της ζωής παρά την απλή επιβίωση. Με αυτή την έννοια, η ταινία οφείλει σχεδόν τα πάντα σ’ αυτό το κομμάτι της σημερινής Ελλάδας που μοιάζει διαχρονικό» είχε πει ο σκηνοθέτης.

Μετά το τέλος της προβολής της στο Φεστιβάλ των Καννών το 1962, το κοινό χειροκροτούσε επί δέκα λεπτά! Και επινοήθηκε ειδικά για τον Κακογιάννη το βραβείο καλύτερης μεταφοράς-διασκευής. Η πορεία της «Ηλέκτρας» ήταν εντυπωσιακή στο εξωτερικό και κορυφώθηκε με την υποψηφιότητα για το Οσκαρ Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας.

Σε μια εποχή κατά την οποία στην Ελλάδα μεσουρανούσαν οι εύπεπτες κωμικές και αισθηματικές ταινίες της Φίνος Φιλμς, ο Κακογιάννης άνοιξε έναν διαφορετικό, διεθνή κινηματογραφικό δρόμο. Η ταινία ήταν ένας πραγματικός καλλιτεχνικός αλλά και τεχνικός άθλος, αν αναλογιστούμε τα λιγοστά μέσα που διέθεταν τότε τα κινηματογραφικά συνεργεία και τις αντίξοες συνθήκες κάτω από τις οποίες δούλευαν λόγω των εξωτερικών γυρισμάτων. Κατάφεραν όμως να αξιοποιήσουν ακόμα και τα καιρικά φαινόμενα, τα οποία πρωταγωνιστούν με τον τρόπο τους στην ταινία, προσφέροντας ένα ενδιαφέρον φόντο, που συνεχώς αλλάζει. Η μέρα, η νύχτα, τα σύννεφα, ο αέρας, είναι όλα εκεί, αγκαλιάζοντας την τραγικότητα των ηρώων και αναδεικνύοντας την αφτιασίδωτη ομορφιά της ελληνικής υπαίθρου.

Και φυσικά, η παρουσία της Ειρήνης Παππά στον ομώνυμο ρόλο. Η απόλυτη κυριαρχία του προσώπου της, με εκείνα τα αριστοτεχνικά κοντινά που της κάνει ο Κακογιάννης. Ο τρόπος που σπάει και κλαίει, ή που αγριεύει και αντέχει, η μεταμόρφωσή της από μια κατατρεγμένη πριγκίπισσα που μοιάζει με αγόρι σε ένα εκδικητικό πλάσμα καταχθόνιας ορμής και ενέργειας. Πολύ σημαντικές επίσης και οι ερμηνείες των Γιάννη Φέρτη, Αλέκας Κατσέλη, Μάνου Κατράκη, Νότη Περγιάλη και Τάκη Εμμανουήλ. Τη μουσική υπογράφει ο Μίκης Θεοδωράκης.

Οι «New York Times» και η γαλλική «Le Monde» αποθέωσαν την ταινία, ενώ ο σημαντικός θεατρικός συγγραφέας Ευγένιος Ιονέσκο έγραψε στη «Le Figaro» ότι είναι η ωραιότερη ταινία που είχε δει ποτέ. Οι τιμητικές διακρίσεις που απέσπασε η «Ηλέκτρα» φτάνουν τις 24 και τώρα, ήρθε ξανά η ώρα να μας πάρει από το χέρι και να μας μεταφέρει στο δικό της σύμπαν, έτσι απλά ντυμένη, με κοντά μαλλιά και με τεράστια, εκφραστικά μάτια.

Πώς θα ένιωθε άραγε ο Μιχάλης Κακογιάννης αν ζούσε σήμερα και μπορούσε να είναι παρών σε αυτή τη «θεατρική» προβολή της κινηματογραφικής «Ηλέκτρας» του; Η διευθύντρια του Ιδρύματος Μιχάλης Κακογιάννης μας απαντά με απόλυτη βεβαιότητα: «θα ήταν ευτυχής. Και με έναν μαγικό τρόπο, θα βρίσκεται εκεί».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News