Ο γάλλος συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας Πιερ Μπουλέζ πέθανε, σε ηλικία 90 ετών, το βράδυ της Τρίτης στο Μπάντεν-Μπάντεν, στη Γερμανία, όπου κατοικούσε. Τον θεωρούσαν έναν από τους μεγαλύτερους μαέστρους της εποχής. Ενας εμβληματικός συνθέτης. Αυτό αποτελεί ένα τυπικό δελτίο Τύπου, μια είδηση για να γεμίσει ένα μονόστηλο. Χωρά, όμως, μια τέτοια μουσική ιδιοφυία, σε τόσες λίγες λέξεις;

Σίγουρα όχι. Ο γάλλος πρόεδρος Φρασουά Ολάντ προσπάθησε να τον περιγράψει λέγοντας ότι «έκανε τη γαλλική μουσική να λάμψει σε ολόκληρο τον κόσμο. Ηταν ένας συνθέτης και μαέστρος που μπορούσε να απευθυνθεί σε όλες τις εποχές». Προκλητικός, ανατρεπτικός, ανικανοποίητος, ζητούσε να μπαίνουν ημερομηνίες δίπλα στις δηλώσεις τους γιατί δεν ήθελε να είναι «παγωμένες στον χρόνο».  Εκανε πολλούς έξαλλους όταν το 1967 έλεγε «με τεράστια δυσκολία μπορούμε να παρουσιάσουμε μοντέρνες όπερες σε θέατρα που δημιουργήθηκαν για να παίζονται έργα του κλασικού ρεπερτορίου.  Είναι αδιανόητο. Η πιο ακριβή λύση θα ήταν να ανατινάξουμε τις αίθουσες όπερας, τα λυρικά θέατρα».

Το 1971 πρότεινε να καταστραφούν όλα τ έργα τέχνης του παρελθόντος, λέγοντας πως δεν αρκεί να βάλει κάποιος – για παράδειγμα- ένα μουστάκι στη Μόνα Λίζα «διότι αυτό δεν θα την σκοτώσει». Ενα χρόνο μετά πρόσθεσε: «Ηθελα να ωθήσω το κοινό να ωριμάσει και να κόψει μια και καλή τον ομφάλιο λώρο με το παρελθόν. Οι καλλιτέχνες που θαυμάζω -Μπετόβεν, Βάγκνερ, Ντεμπισί- δεν ακολούθησαν την παράδοση, αλλά ανάγκασαν την παράδοση να τους ακολουθήσει. Πρέπει να μπολιάσουμε ξανά τη μουσική με την έννοια της ασέβειας»

Ήταν γιος βιομηχάνου και όταν αποφοίτησε από το γυμνάσιο, το 1941, ξεκίνησε να παρακολουθεί ανώτερα μαθηματικά στο πανεπιστήμιο της Λυών, σπουδάζοντας –παράλληλα- πιάνο. Ποιος είπε ότι η μουσική αποτελεί μια εξίσωση; Το 1942, ο Μπουλέζ σπούδασε με τον συνθέτη και οργανίστα Ολιβιέ Μεσιάν, στο Ωδείο του Παρισιού. Είχε ως πρότυπό του τον Βέμπερν και, αναζητώντας να βρει έναν ανώτατο βαθμό ελέγχου πάνω στις παραμέτρους της μουσικής, οδηγήθηκε στον σειραϊσμό. Για την ακρίβεια πρόκειται για έναν από τους επικεφαλής του ρεύματος του σειραϊσμού (ή δωδεκαφθογγισμού όταν η σειρά αναφέρεται μόνον στα τονικά ύψη) μετά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο. Τη δωδεκάφθογγη σύνθεση τη μελέτησε ενδελεχώς προκειμένου να επιτύχει τους σκοπούς του στη μουσική έκφραση. Έπειτα, το 1945 με 1946, σπούδασε δωδεκάτονη τεχνική με τον Ρενέ Λεϊμποβίτς – που ήταν μαθητής του Άρνολντ Σένμπεργκ. Το 1954 ο Μπουλέζ πραγματοποίησε μια σειρά από avant-garde συναυλίες, τις διάσημες συναυλίες Marigny, οι οποίες αργότερα μετονομάστηκαν σε Domain Musicale.

Μπαίνοντας στη δεκαετία του 1960, ο Μπουλέζ είχε ήδη αποκτήσει διεθνή φήμη –και ως συνθέτης, όσο και ως μαέστρος. Δύο χρόνια νωρίτερα άρχισε να διευθύνει τη Συμφωνική Ορχήστρα στο Μπάντεν-Μπάντεν. Από το 1967 έως το 1972 ήταν κύριος προσκεκλημένος μαέστρος της Ορχήστρας του Κλίβελαντ, στο Οχάιο. Ήταν ο βασικός μαέστρος της Συμφωνικής Ορχήστρας του BBC στο Λονδίνο (1971 – 1974) και της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης (1971-78). Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘60 και του ’70 διηύθυνε έργα του Ρίχαρντ Βάγκνερ στο Μπαϊρόιτ της Δυτικής Γερμανίας.

Ο Μπουλέζ δεν σταμάτησε εκεί: συνεργάστηκε με όλες τις μεγάλες ορχήστρες στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Συμφωνικής του Σικάγο, της Φιλαρμονικής της Βιέννης, της Φιλαρμονικής του Βερολίνου, και του Λος Άντζελες. Στα μέσα της δεκαετίας του ’70, το 1975 (έως το 1991) με την υποστήριξη της γαλλικής κυβέρνησης, ο Μπουλέζ δημιούργησε το φημισμένο Κέντρο-Ινστιτούτο Μουσικής Έρευνας και Συνεργασίας (IRCAM) στο Παρίσι. Την επόμενη χρονιά εξελέγη καθηγητής του Collège de France.

Οι συνθέσεις του διδάσκονται σε σχολές και αποτελούν τις δυσκολότερες μαθητείες. Από τις πιο γνωστές συνθέσεις του είναι το «Νυφικό πρόσωπο» (Le Visage Nuptial, 1947-50) για σόλο, χορωδία και ορχήστρα, το «Σφυρί χωρίς αφέντη» (Le Marteau sans Maître, 1953-54) για κοντράλτο και οργανικό συγκρότημα και το «Πτυχή προς πτυχή, πορτρέτο του Μαλαρμέ» (Pli selon Pli, Portrait de Mallarmé, 1957 – 62) για σοπράνο και οργανικό συγκρότημα.

Ο Μπουλέζ ήταν πολυσχιδής προσωπικότητα. Ανάμεσα στα υπόλοιπα είχε γράψει πάρα πολλά άρθρα, από τα οποία κάποια δημοσιεύτηκαν στον διεθνή Τύπο και άλλα εκδόθηκαν ως συλλογή με τον τίτλο «Απολογισμός ενός μαθητευόμενου» (Relevés d’Apprenti, 1966). Επίσης, έγραψε το βιβλίο «Η μουσική, όπως τη σκέφτεται κανείς σήμερα» (Penser La Musique Aujourd’hui, 1963) και τη συλλογή συζητήσεων Par Volonté et par Hasard (1975).

«Για όλους εκείνους που τον γνώρισαν και που μπόρεσαν να εκτιμήσουν τη δημιουργική ενέργειά του, τις καλλιτεχνικές αξιώσεις του, τη διαθεσιμότητα και τη γενναιοδωρία του, η παρουσία του θα παραμείνει ζωντανή και ακατάσβεστη», αναφέρει η οικογένεια του σε ανακοίνωση που έδωσε στη δημοσιότητα η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Παρισιού. Αντίστοιχα, σύμφωνα με τον αμερικανό συνθέτη Τζον Ανταμς, «Η ακρίβεια των παραστάσεων και των ηχογραφήσεών του είχε μια τεράστια επίδραση στις επόμενες γενιές».

Ό,τι και να γράψεις για τον Μπουλέζ, είναι λίγο, αφού ακόμα προσπαθούμε να εντρυφήσουμε στο έργο του. Έτσι κι αλλιώς, κατόρθωσε να ανανεώσει το πρόσωπο της κλασικής μουσικής, βουτώντας βαθιά στο έργο των Ρομαντικών, βλέπε Βάγκνερ και Μάλερ, αλλά και στους νεότερους κλασικούς, με κορυφαίους τους Ντεμπισί και Στραβίνσκι. Το βασικό είναι ότι δίδαξε τη βαθιά γνώση που είχε για τη μουσική. Στο καθαρά… εμπορικό κομμάτι, κατέχει το ρεκόρ στον χώρο της κλασικής μουσικής, όσον αφορά στα βραβεία Grammy: Και με τις δύο ιδιότητές του (μαέστρος και συνθέτης) έχει βραβευθεί 26 φορές.

Κανένα βραβείο, όμως, δεν μπορεί να αποδώσει το μέγεθος της πορείας του στη σειριακή μουσική, στρώνοντας τη βάση με τις νότες για τους σύγχρονους συνθέτες, διεθνώς. Όμως, κανείς δεν μπορεί να είναι σαν εκείνον. Και τώρα πια, ο Πιερ Μπουλέζ, ο εμφατικός αυτός συνθέτης άφησε ορφανές τις σονάτες του. Δείτε εδώ τη δισκογραφία του.

Στον Πιερ Μπουλέζ πάντοτε συνυπήρχαν οι ιδιότητες του ποιητή των ήχων και του τεχνίτη που, αποδεχόµενος µια µεγάλη και µακρά ιστορική παράδοση, ήταν έτοιµος και ικανός να την αμφισβητήσει. Σε πολλές περιόδους της δηµιουργικής του πορείας, µέσα από το γράψιµο, την έκφρασή του µε λέξεις, ανέπτυξε και εξέλιξε τις πιο άμεσες και εμπειρικές του συλλήψεις για να φτάσει, αργότερα, να τις εφαρµόσει σε µια σειρά συνθέσεων. Στο βιβλίο του «Ας σκεφτούμε τη μουσική σήμερα» (Εκδόσεις Πατάκη) περιλαµβάνονται οι περίφηµες διαλέξεις-µαθήµατα που έδωσε ο Μπουλέζ στο Ντάρµστατ, στις αρχές της δεκαετίας του ’60, ενώ βρισκόταν σε µια σηµαντική στροφή της προσωπικής του δηµιουργίας. Και όπως έγραφε ο Μισέλ Φουκό για τον Μπουλέζ, «το ουσιώδες γι’ αυτόν βρίσκεται στο εξής: το να σκέφτεται την πρακτική όσο το δυνατόν πιο κοντά στις εσωτερικές του αναγκαιότητες χωρίς να υποκύπτει σε καμιά από αυτές, σαν να ήταν κυριαρχικές απαιτήσεις. Ποιος είναι λοιπόν ο ρόλος της σκέψης σε αυτό που κάνουμε, όταν αυτή δεν πρέπει να είναι ούτε µια απλή δεξιότητα ούτε µια καθαρή θεωρία; Ο Μπουλέζ το έδειξε: να δίνει τη δύναµη για να σπάσουµε τους κανόνες μέσα στο ίδιο το έργο που τους χρησιμοποιεί».

https://www.youtube.com/watch?v=5XVHLO9k3HI

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News