«Δεν μπορείς να εμπιστευθείς τις αναμνήσεις. Μπορείς όμως να εμπιστευθείς τις φωτογραφίες», πιστεύει ο διάσημος τσέχος φωτογράφος Γιόζεφ Κουντέλκα.

Πιστεύει ότι η φωτογραφία είναι σημαντική, διότι ουσιαστικά είναι η μνήμη της ανθρωπότητας. Ακόμη και σε άσπρο – μαύρο.

Αυτό το παιχνίδι με τη μνήμη και τον χρόνο θέλησε να απαθανατίσει με τον φακό του, σε μια σειρά από ταξίδια του σε 200 αρχαιολογικούς χώρους, αρχαιοελληνικούς και ρωμαϊκούς, σε 20 παραμεσόγειες χώρες, μεταξύ 1991 και 2015. Στρέφοντας την κάμερα στα «Ερείπια».

«Οι αρχαίοι Ελληνες και οι Ρωμαίοι ήταν οι μεγαλύτεροι αρχιτέκτονες τοπίου της Ιστορίας. Αυτά τα τοπία είναι ο τόπος καταγωγής των πολιτισμών της Ευρώπης», αιτιολογεί ο ίδιος την επιλογή του.

Ο Γιόζεφ Κουντέλκα, όμως, ως καλλιτέχνης έχει και μια απολύτως προσωπική πλευρά. Πέρα από τη διατήρηση της μνήμης της ανθρωπότητας.

Ο φωτογράφος που απαθανάτισε εμβληματικά και «παγκόσμια» τη ρωσική εισβολή στην Πράγα, το 1968, κρατάει αδημοσίευτο υλικό –και από αυτά τα ταξίδια– τουλάχιστον τεσσάρων δεκαετιών.

Ωστε, όπως έχει πει, όταν πια δεν θα μπορεί λόγω φυσικής κατάστασης να ταξιδέψει ή να φωτογραφίσει, να μπορεί να ξανακοιτάει εκείνο που έχει «φυλακίσει» στις φωτογραφίες του. Κάτι σαν προσωπική μνήμη.

Εκατόν δέκα εικόνες από αυτό το αδημοσίευτο υλικό βγήκαν τώρα από το συρτάρι του και συγκρότησαν την έκθεση «Ερείπια», που θα είναι ανοιχτή μέχρι τις 16 Δεκεμβρίου 2020 στην Αίθουσα Φρανσουά Μιτεράν της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας, στο Παρίσι.

Τον «γάμο της Τέχνης με τον Χρόνο» είδαν οι ειδικοί σε αυτό το υλικό του Κουντέλκα, πολιτογραφημένου γάλλου πολίτη πλέον, μετά τη διαφυγή από την τότε κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία.

Εκείνος στόχευε, όπως έχει πει, να εστιάσει στην τέχνη των μεγάλων αρχιτεκτόνων του τοπίου, των αρχαίων Ελλήνων, ώστε να την επανεντάξει σε έναν κόσμο που θα μπορούσαμε να χάσουμε. «Εναν κόσμο στον οποίο ο νους αιωρείται μεταξύ λογικής και πίστης, εγνωσμένων νόμων και ελευθερίας», όπως σημειώνει η Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας στο σημείωμά της για την έκθεση Κουντέλκα.

Ταξίδια, είπαμε. Θα μπορούσαμε να τα βλέπαμε σαν την επί χρόνια σχέση του Γιόζεφ Κουντέλκα με την Ελλάδα. Η οποία υπερτερεί στο υλικό των «Ερειπίων». Και στην οποία πρωτοήρθε το 1981. Και φωτογράφισε, αρχικά, δίχως πλάνο.

Επειτα, εστίασε το 1991, όταν αρχίζουν και τα ταξίδια των «Ερειπίων», στο δελφικό τοπίο. Φυσικό και αρχιτεκτονημένο από τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, μαζί.

Το 1994 βρέθηκε στην Αθήνα. Και με πρόσκληση του γάλλου παραγωγού της ταινίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου «Το ταξίδι του Οδυσσέα», στη χιονισμένη Φλώρινα.

Εκεί φωτογράφισε, όχι τόσο τα γυρίσματα. Αν και απαθανάτισε και τον σκηνοθέτη και τη Μάγια Μόργκενστεν και τον Χάρβεϊ Καϊτέλ. Κυρίως όμως εστίασε, όπως ο ίδιος έλεγε, στο βαλκάνιο στοιχείο.

Εντυπωσιακό, αλλά φωτογραφίες του από τη Φλώρινα είναι που συχνά πωλούνται σε συλλέκτες, τα τελευταία χρόνια.

Ημασταν όμως στα ταξίδια του. Το 1998 επέστρεψε στους Δελφούς, μαγεύτηκε από την Ελευσίνα των Μυστηρίων, είδε «αλλιώς» την αρχαία Επίδαυρο και την αρχαία Ολυμπία.

Για να επιστρέψει το 2003 στην Ελευσίνα και στις άλλοτε πολύχρυσες Μυκήνες των Ατρειδών. Και κάποιες ακόμη φορές στην Αθήνα, στα χρόνια μετά το 2010. Στο μεταξύ, το 2008 είδαμε και μια μεγάλη αναδρομική του έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη (Πειραιώς).

Συμπληρώνοντας τη φωτογραφική ελεγεία του για το τοπίο που… αρχιτεκτόνησαν οι μάστορες αρχαίοι Ελληνες. Οπως το 1968, με την περίφημη σειρά φωτογραφιών του εστίασε στην «Εισβολή» στην Πράγα και στο «τέλος του ονείρου του σοσιαλισμού» κι έπειτα, με το «Black Triangle» εστίασε στο «τέλος της ομορφιάς του φυσικού τοπίου» στην πατρίδα του.

Κι εδώ, όπως κι εκεί, εμφυσά στα καρέ του «έναν πρωτόγνωρο ρομαντισμό» και καταφέρνει «να υπερβαίνει την πραγματικότητα που απαθανατίζει».

Για τα «Ερείπια», ο Κουντέλκα έστρεψε τον φακό του σε περισσότερους από 200 αρχαιοελληνικούς και ρωμαϊκούς αρχαιολογικούς χώρους, «ερευνώντας αδυσώπητα την ομορφιά του αρχαίου κόσμου», όπως σημειώνουν οι επιμελητές της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας.

«Πριν από τον φωτογράφο του Magnum, κανείς δεν είχε επιχειρήσει τέτοια ολοκληρωμένη φωτογραφική καταγραφή αυτών των τοπίων, με τόση επιμονή και τόσο λίγη βοήθεια».

Οσο για τα «Ερείπια», κυκλοφορούν και σε έκδοση των Thames & Hudson, υπό τον τίτλο «Koudelka Ruins».

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News