«Αν ήταν άντρας, θα ξεπερνούσε όλα όσα είχε πετύχει οποιοσδήποτε άλλος ως  Αμλετ», έγραψε στα απομνημονεύματά του τον 18ο αιώνα ο δημοσιογράφος Τζέιμς Μπόαντεν για την ηθοποιό Σάρα Σίντονς, τελειοποιώντας την τέχνη του κομπλιμέντου, αναφέρει η Κλερ Ολφρι στην Telegraph, με αφορμή τη νέα παραγωγή του «Αμλετ», που ανεβαίνει εντός των ημερών στο Young Vic του Λονδίνου.

Ωστόσο η Σίντονς δεν ήταν η πρώτη γυναίκα ηθοποιός στη Βρετανία που ερμήνευσε τον Αμλετ. Είχε προηγηθεί η Φάνι Φέρνιβαλ στο Θέατρο Smock Alley του Δουβλίνου το 1741, προφανώς με τόσο μεγάλη επιτυχία, ώστε η παράσταση μεταφέρθηκε στη συνέχεια και στο Μπέλφαστ. Η Σίντονς, όμως, ήταν η πρώτη διάσημη ηθοποιός που έπαιξε τον δανό πρίγκιπα, εννέα φορές για την ακρίβεια, σε επαρχιακές παραγωγές (αλλά ποτέ στο Λονδίνο) κατά τη διάρκεια της εξαιρετικά καταξιωμένης καριέρας της, που κράτησε τρεις δεκαετίες.

Από αυτή την εβδομάδα η Κας Τζάμπο, η Λούκα Κουίν του «Good Wife», μια από τις πιο σπουδαίες νέες ηθοποιούς του Ηνωμένου βασιλείου, θα ερμηνεύσει τον ρόλο του Αμλετ στο Young Vic, και χάρη στη φήμη της, αυτή η παράσταση είναι μία από τις πιο αναμενόμενες θεατρικές παραγωγές της χρονιάς.

Γυναίκες ηθοποιοί έχουν κάνει μερικές από τις πιο εμβληματικές ερμηνείες σε παραστάσεις – ορόσημα του «Αμλετ». Η ανεπανάληπτη Σάρα Μπερνάρ, γράφει η Ολφρι, έπαιξε τον δανό πρίγκιπα το 1899 σε θεατρικές σκηνές του Παρισιού και του Λονδίνου, και ένα χρόνο αργότερα στον κινηματογράφο, είναι μάλιστα η πρώτη γυναίκα που ερμήνευσε τον Αμλετ στην οθόνη.

Σημαντικές ήταν επίσης οι παραστάσεις του 19ου αιώνα, με την αμερικανίδα Σάρλοτ Κάσμαν –μια ηθοποιό τόσο περίεργη σε ψυχολογικό επίπεδο, που όταν ήταν παιδί άνοιγε το κεφάλι στις κούκλες της για να δει τι σκέφτονταν– όπως και η ερμηνεία της κορυφαίας γερμανίδας ηθοποιού Ανγκελα Βίνκλερ στη Schaubühne του Βερολίνου το 2000.

Στη Βρετανία, η Φρανσές ντε λα Τουρ  υποδύθηκε τον Αμλετ στο Half Moon Theatre του Στέπνι το 1979, η Μαξίν Πικ στο Manchester Royal Exchange το 2014, η Ρουθ Νέγκα στο Gate Theatre του Δουβλίνου το 2018, και την ίδια χρονιά η Μισέλ Τέρι στο Shakespeare’s Globe.

«Ο Αμλετ παλεύει από τη μία πλευρά με την παρόρμηση για δράση, και από την άλλη με την απαγόρευση της δράσης και με το να πάει ενάντια στη φύση του», λέει η δρ Σούζαν Κροφτ, συν-συγγραφέας ενός νέου βιβλίου, με τίτλο «50 Women in Theatre» («50 γυναίκες στο θέατρο»). Και συμπληρώνει: «Ολη αυτή η εσωτερικότητα συχνά κωδικοποιείται ως γυναικεία. Συχνά [ο Αμλετ] θεωρείται ο σπουδαίος μη αρρενωπός σαιξπηρικός χαρακτήρας, οπότε γιατί οι γυναίκες να μην τον αξιοποιήσουν και να μην τον αγκαλιάσουν;»

Σίγουρα, οι γυναίκες είναι ικανές, όσο οποιοσδήποτε άντρας, να αποκαλύψουν νέες πλευρές του Αμλετ. Σχολιάζοντας την ερμηνεία της Γουίνκλερ, ένας κριτικός σημείωσε ότι ανέδειξε την ικανότητα του Αμλετ να αγαπάει «με έναν τρόπο που κανένας άντρας, από εκείνους που έχω δει, δεν έχει κάνει».

Ακόμη και αν ληφθεί υπόψη το πόσο συνηθισμένο είναι στις ημέρες μας να παίζεται ο Σαίξπηρ από άνδρες και γυναίκες, ο τεράστιος αριθμός των γυναικών Αμλετ ανά τους αιώνες μιλά για μια ιδιαίτερα ριζοσπαστική ιστορία, γράφει η Ολφρι στην Telegraph. Στο εμβληματικό βιβλίο του «Women as Hamlet» («Γυναίκες ως Αμλετ»), ο Τόνι Χάουαρντ αφηγείται τις ιστορίες των πιο διακεκριμένων γυναικών ηθοποιών που ερμήνευσαν τον ρόλο του δανού πρίγκιπα, αν και όπως λέει, θα έχουν χαθεί αμέτρητες άλλες, αφού συνήθως οι ιστορικοί του θεάτρου δεν ενδιαφέρονται για την καριέρα των ηθοποιών σε επαρχιακούς περιοδεύοντες θιάσους.

Κατάλληλες για έναν χαρακτήρα τόσο δεσμευμένο στις ιδέες της αντίστασης και της ταυτότητας, τα τελευταία 300 χρόνια και μέχρι πρόσφατα, οι περισσότερες γυναίκες Αμλετ διάλεγαν τον ρόλο για τον εαυτό τους. Μερικές φορές, στην περίπτωση της Φέρνιβαλ, αυτό είχε γίνει από οικονομική ανάγκη. Αλλοτε, πάλι, επειδή οι διαθέσιμοι άντρες ηθοποιοί δεν ήταν ικανοί για το έργο: η Σάρλοτ Κλαρκ, ηθοποιός του 18ου αιώνα, η οποία είχε τον δικό της περιοδεύοντα θίασο, κράτησε για τον εαυτό της τον ρόλο του Αμλετ «επειδή ήθελε τον καλύτερο».

Μερικές φορές το απαιτούσε το ένδοξο εγώ τους. Συχνά ήταν μια πράξη πολιτική. Σαν μια γυναίκα ορειβάτης που είναι ελεύθερη να κατακτήσει τις ψηλότερες κορυφές: «Δεν έχει σχέση τόσο πολύ με αυτό που βρίσκει μια γυναίκα στον ρόλο, αλλά το γεγονός ότι δεν αποκλείεται από αυτόν», λέει η δρ Σούζαν Κροφτ.

Παρ’ όλα αυτά, η σχέση μεταξύ μιας ηθοποιού που υποδυόταν τον Αμλετ και του κοινού που την παρακολουθούσε, ήταν κακή ιστορικά. Ο Χάουαρντ αναγνωρίζει ότι τα κοινά του 18ου αιώνα αποδέχονταν περισσότερο τις γυναίκες Αμλετ, όχι επειδή ήταν πιο προοδευτικά, αλλά επειδή «οι ορισμοί του θεατρικού ρεαλισμού ήταν πολύ λιγότερο περιοριστικοί από ό,τι στην εποχή του Ιψεν».

Για αιώνες, το ερώτημα αν μια γυναίκα θα γινόταν αποδεκτή ως Aμλετ κατέληγε συχνά στα παντελόνια. Ωστόσο, μια γυναίκα, που έπαιζε τον Αμλετ ντυμένη αντρικά, ήταν ένα πράγμα, αλλά μια γυναίκα ντυμένη όχι προφανώς σαν άντρας, αλλά σαν κάτι άλλο, ήταν εντελώς άλλο πράγμα γράφει η Ολφρι. Το 1899, η Σάρα Μπερνάρ αποφάσισε να φορέσει παντελόνια.

Εναν αιώνα νωρίτερα, μας πληροφορεί η δημοσιογράφος της Telegraph, η Σίντονς επέλεξε να μην το κάνει, απορρίπτοντας την παράδοση του travesti και προτιμώντας αντ’ αυτού να μηδενίσει εντελώς ή τουλάχιστον να προσπαθήσει, το ζήτημα του φύλου της. Οταν εμφανίστηκε στο Δουβλίνο το 1802, γράφει ο Χάουαρντ, τυλιγμένη σε ένα μαύρο μανδύα που έκρυβε το σώμα της, το κοινό από κάτω την γιουχάισε. Το 1979, η Ντε Λα Τουρ μιμήθηκε τη Σίντονς.

Ωστόσο, το ζήτημα δεν αφορά μόνο τα κοστούμια. Το φύλο του Αμλετ ήταν πράγματι αντικείμενο συζήτησης για αιώνες. Οι βικτωριανοί κριτικοί δυσφορούσαν για τη «μη ανδρική θλίψη» του και την έλλειψη χαρακτηριστικών πολεμιστή, και τον αποκαλούσαν «θηλυπρεπή». Το 1881, στο βιβλίο του «Το μυστήριο του Αμλετ», ο κριτικός Εντουαρντ Βάινινγκ έγραφε ότι ο Αμλετ «δεν έχει την ενέργεια, τη δύναμη της συνείδησης, την ετοιμότητα για δράση, που υπάρχουν εκ φύσεως στον τέλειο ανδρικό χαρακτήρα», θα πρέπει επομένως να είναι «μεταμφιεσμένη πριγκίπισσα»…

Για διαφορετικούς λόγους, η Μπερνάρ συμφώνησε μαζί του. «Δεν μπορώ να δω τον Αμλετ σαν άντρα», είπε. «Τα πράγματα που λέει, οι παρορμήσεις του, οι πράξεις του, μου δείχνουν εντελώς ότι ήταν γυναίκα». Η δανή σταρ Αστα Νίλσεν είχε την ίδια άποψη: Το 1920, εμφανίστηκε σε μια βουβή ταινία, παίζοντας τον πρίγκιπα σαν μια γυναίκα, που η μητέρα της τη μεγάλωσε σαν αγόρι για να εξασφαλίσει τη διαδοχή.

Η Σούζαν Κροφτ, εν τω μεταξύ, πιστεύει ότι το φύλο του Αμλετ δεν έχει σημασία. Είναι απλώς κάποιος του οποίου ο ουσιαστικός εαυτός μπορεί να ανήκει είτε σε άντρα είτε σε γυναίκα. Στις παραστάσεις του «Αμλετ» παραμένει πάντοτε «αυτός» (στις παραγωγές με τις Πικ, Νέγκα και Τέρι διατηρήθηκε η αντωνυμία αρσενικού γένους και η παραγωγή με την Κας Τζάμπο θα κάνει το ίδιο), αλλά, τσιτάροντας τον Σαίξπηρ, η Ολφρι γράφει ότι είναι ένας χαρακτήρας «με απεριόριστες ικανότητες», που περιέχει μέσα του «την ομορφιά του κόσμου».

Ή, όπως είπε ο κριτικός Γουίλιαμ Χάζλιτ, «Είμαστε όλοι Αμλετ»…

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News