Η λογιστική δεν είναι σέξι -είναι μάλλον βαρετή. Εκλαμβάνεται ως κάτι δεδομένο και πολύ τεχνοκρατικό. Οι ιστορικοί δεν της αποδίδουν ιδιαίτερη προσοχή. Ούτε καν τα τελευταία χρόνια της παγκόσμιας οικονομικής και χρηματοπιστωτικής κρίσης δεν βρέθηκε στο προσκήνιο.

Γιατί; Γιατί δεν εξετάσαμε βαθύτερα τον ρόλο της λογιστικής στην κατάρρευση τραπεζικών συστημάτων, στη διαχείριση δημοσίων χρεών, στο ξέσπασμα οικονομικών κρίσεων; Γιατί δεν συζητάμε ποια ακριβώς είναι η σχέση της λογιστικής, της διαφάνειας και της λογοδοσίας κυβερνήσεων;

Ως ιστορικός, ο Τζέικομπ Σολ, καθηγητής Ιστορίας και Λογιστικής στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνια, άρχισε να μελετά αυτά τα ερωτήματα ιστορικά, καταλήγοντας στη συγγραφή του βιβλίου «Λογιστική, Πολιτική και Λογοδοσία. Αναζητώντας τα αίτια της ανόδου και της πτώσης των εθνών» (2014). 

«Στόχος μου ήταν να μελετήσω τα αρχεία των διάσημων πολιτικών της Δύσης, με τον ίδιο τρόπο που κάνει κανείς ανατομία σε έναν οργανισμό», λέει ο ίδιος στο Protagon. «Ηθελα να κατανοήσω τη λειτουργία κάθε πρώιμου κράτους και τους μηχανισμούς που χρησιμοποίησαν προσωπικότητες όπως ο Κόζιμο ο πρεσβύτερος από τον Οίκο των Μεδίκων (παρότι αυτός ήταν καταστροφέας κράτους), ο Κάρολος Ε’ και ο Φίλιππος Β΄ της Ισπανίας, η Ολλανδία τη Χρυσή Εποχή, η Γαλλία υπό τον Λουδοβίκο ΙΔ’ και κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, η Βρετανία και οι ΗΠΑ τον 18^ο και 19ο αιώνα. Αναζήτησα την καταγωγή της σύγχρονης μορφής διακυβέρνησης», εξηγεί.

Για την ακρίβεια, έψαχνε τη στιγμή που για πρώτη φορά έλαβε χώρα δημόσια συζήτηση για τα λογιστικά βιβλία του κράτους, η πρώτη φορά που συνδέθηκε η λογιστική με τη λογοδοσία.

«Δεν αρέσει η λογιστική. Είναι βαρετή, για τους περισσότερους. Είναι τεχνοκρατική. Και το χειρότερο: αναδεικνύει τα σφάλματά σου!»

Γαλλία, 1781. Ο ελβετός γενικός διευθυντής των Οικονομικών, Ζακ Νεκέρ, ήταν ο άνθρωπος που για πρώτη φορά στην ιστορία της γαλλικής μοναρχίας, δημοσίευσε τα ετήσια οικονομικά του βασιλιά, το «Δημόσιο Λογιστικό του Βασιλιά» («Compte Rendu au Roi»).

Ο Νεκέρ αποκάλυψε τους σοκαριστικούς αριθμούς: τα έσοδα του βασιλείου ανέρχονταν στις 264.154.000 λίρες. Από το σύνολο των «συνηθισμένων» δαπανών ύψους 253.954.000 λιρών, ο βασιλιάς ξόδευε 65,2 εκατ. λίρες για τον στρατό, 25,7 εκατ. για την αυλή και το παλάτι του και 8 εκατ. για το παλάτι του κόμη του Αρτουά. Και μόνο 5 εκατ. λίρες για τους δρόμους και τις γέφυρες, 1,5 εκατ. λίρες για την αστυνομία του Παρισιού, τον φωτισμό και τον καθαρισμό της πόλης, 900.000 λίρες για τους άστεγους και 89.000 λίρες για τη βασιλική βιβλιοθήκη.

Εκτός από ένα μεγάλο μπεστέλερ της εποχής (100.000 αντίτυπα σε έναν χρόνο στη Γαλλία, δεκάδες χιλιάδες στην Ευρώπη), το «Δημόσιο Λογιστικό» ήταν «η αποφασιστική στιγμή που οι δημόσια προσβάσιμοι λογαριασμοί έγιναν ένα σημαντικό μέσο αξιολόγησης της αποτελεσματικότητας μιας κυβέρνησης», όπως εξηγεί ο συγγραφέας στο βιβλίο του. «Στο παρελθόν, οι αντιπαραθέσεις σχετικά με την καλή διακυβέρνηση γίνονταν με λέξεις, ακόμα και με εικόνες και τραγούδια. Με το ”Δημόσιο Λογιστικό”, οι αντιπαραθέσεις άρχισαν να γίνονται με τους ψυχρούς αριθμούς της λογιστικής», τονίζει.

«Η Ελλάδα είχε τα χειρότερα πρότυπα λογιστικής στον κόσμο. Πλέον, οι εσωτερικές αναφορές που γίνονται είναι από τις καλύτερες στον κόσμο»

Τελικά, μελετώντας την Ιστορία υπό το πρίσμα της λογιστικής, ο ιστορικός συμπεραίνει ότι τα έθνη που κατάφεραν να εντάξουν τη λογιστική στην κουλτούρα τους και να την ενσωματώσουν στο εκπαιδευτικό τους σύστημα, σημείωσαν ανάπτυξη, οικονομική βιωσιμότητα. Κι όμως, πάντα, από τον 15ο αιώνα που επινοήθηκε η βασική αρχή της λογιστικής (το διπλογραφικό σύστημα), μέχρι σήμερα, επικρατεί το ίδιο πρόβλημα: αδιαφάνεια, διαφθορά, «κακή» λογιστική. Οπως συμπεραίνει ο συγγραφέας, η «φτωχή λογιστική έχει οδηγήσει επανειλημμένα σε χρηματοπιστωτικό χάος, οικονομικά εγκλήματα, κοινωνική αναστάτωση και πολλά χειρότερα». 

Και τότε γιατί στο πέρασμα των αιώνων η λογιστική παραμελήθηκε; 

«Γενικά δεν αρέσει η λογιστική. Είναι βαρετή, για τους περισσότερους. Είναι τεχνοκρατική. Και το χειρότερο: αναδεικνύει τα σφάλματά σου! Δεν υπάρχει χειρότερο πράγμα από το να μην βγαίνει ο ισολογισμός. Ο μόνος τρόπος να τα καταφέρει, είτε ένα άτομο, είτε ένα κράτος είναι να διαχειριστεί σωστά τα λογισμικά βιβλία και να βρει μία βιώσιμη στρατηγική, ώστε να προχωρήσει», απαντάει ο ιστορικός. 

Το μήνυμα του βιβλίου είναι ότι για μία μακρόχρονη οικονομική πολιτική με διαφάνεια, τα κράτη χρειάζονται ανθρώπους με την κατάλληλη μόρφωση, άτομα που να μπορούν να εκτιμήσουν και να κατανοήσουν τη λογιστική, τόσο στα προσωπικά τους οικονομικά όσο και στα οικονομικά του κράτους.

Πώς προσελκύεις ανθρώπους σε αριθμούς;

«Δύσκολη ερώτηση. Στην ολλανδική Χρυσή Εποχή (1500-1800) οι αρχηγοί κυβερνήσεων πίεσαν πολύ για μορφωμένους -στα λογιστικά- πολίτες. Υπήρχαν ακόμη και δημόσιες σχολές Λογιστικής! Το έκαναν αναγκαστικά. Γιατί πολλοί δημόσιοι θεσμοί βρίσκονταν υπό τη διαχείριση πολιτών και γιατί το 40% της χώρας ήταν κάτω από τη στάθμη της θάλασσας και υπό τον έλεγχο δημόσιων υδρευτικών έργων. Πρέπει να διδάξουμε στους ανθρώπους αυτό το γεγονός και όσο είναι νέοι. Οι βασικές αρχές λογιστικής δεν είναι για ανθρώπους του χρηματοπιστωτικού κλάδου. Ηταν, και ακόμη είναι, για όλους».

Επιμένετε ότι πρέπει να χρησιμοποιηθούν οι γνώσεις στη λογιστική για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Πώς μπορεί να συμβάλλουν σε αυτό οι σύγχρονες τεχνολογίες;

«Είμαι βέβαιος ότι μπορούν να δημιουργηθούν προγράμματα για να εντοπίζεται και να αποκαλύπτεται η απάτη. Το πρόβλημα είναι ότι αντίστοιχα προγράμματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο όνομα της διαφθοράς. Γι΄αυτό πρέπει να μπορούν οι ίδιοι οι πολίτες να ελέγχουν τα δημόσια λογιστικά βιβλία. Είναι ο μόνος τρόπος -με ή χωρίς ψηφιακές τεχνολογίες- ώστε να υπάρξει δίκαιη κυβέρνηση και να εξασφαλιστεί ότι οι πολιτικοί εκπληρώνουν τις δεσμεύσεις τους». 

Υπάρχει ένα σύγχρονο παράδειγμα μίας κυβέρνησης που εκτιμά τη σημασία της λογιστικής;

«Αυτό που με εκπλήσσει είναι ότι πριν από τρία χρόνια, η διπλογραφική μέθοδος δεν υπήρχε καν για τους Ελληνες. Τώρα όλα τα κόμματα και αρκετοί ηγέτες έχουν αναγνωρίσει ότι είναι σημαντικό εργαλείο για τη διακυβέρνηση. Εχουν γίνει εντυπωσιακές μεταρρυθμίσεις. Η Ελλάδα κάποτε είχε τα χειρότερα πρότυπα λογιστικής στον κόσμο. Τώρα πια οι εσωτερικές αναφορές που γίνονται είναι από τις καλύτερες στον κόσμο. Αυτή είναι πραγματική πρόοδος. Θα χρειαστεί ακόμη πολλή δουλειά. Γι΄αυτό είμαι εδώ. Γιατί έχει σημειωθεί πρόοδος, αλλά πρέπει να διατηρηθεί και να συνεχιστεί ώστε να δοθεί στη χώρα μία σωστή κυβέρνηση και ένα βιώσιμο οικονομικό μέλλον». 

* Η παρουσίαση της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου «Λογιστική, Πολιτική και Λογοδοσία. Αναζητώντας τα αίτια της ανόδου και της πτώσης των εθνών» (εκδ. Διπλογραφία) πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη, 5 Ιουλίου στις 19.00 στο αμφιθέατρο «Αλκης Αργυριάδης» (Προπύλαια, Πανεπιστημίου 30).

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News