Ο αποτυχημένος εκβιασμός του Πούτιν προς την Ευρώπη με τη στρόφιγγα του φυσικού αερίου, παρότι ξεπεράστηκε και διαψεύστηκαν τα σενάρια καταστροφής, έχει αφυπνίσει τη Γηραιά Ηπειρο.

Οπως γράφει ο Economist, στην τακτική στήλη του Charlemagne (Καρλομάγνος), η οποία ειδικεύεται στις ευρωπαϊκές υποθέσεις, οι παράγοντες της ΕΕ σκέφτονται τώρα «ποιες άλλες δυνάμεις θα μπορούσαν κάποια μέρα να τους ζητήσουν λύτρα». Υποκινούμενη εν πολλοίς από την Αμερική, η Ευρώπη θέλει να διασφαλίσει ότι δεν θα γίνει όμηρος της Κίνας. Γιατί σε διαφορετική περίπτωση, σε τι άραγε ωφελεί η εκτόνωση της κρίσης του ρωσικού αερίου εάν αντικατασταθεί με μια παρόμοια εξάρτηση από τα κινεζικά ηλιακά πάνελ, τα φάρμακα και τις μπαταρίες αυτοκινήτων;

Οντως, λοιπόν, ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντίμιρ Πούτιν έφθασε το 2022 στο σημείο να ενεργοποιήσει ένα όπλο που λίγοι φαντάζονταν ότι θα τολμούσε να χρησιμοποιήσει: τον περιορισμό των παραδόσεων από τα τεράστια κοιτάσματα αερίου της Ρωσίας στους βασικούς πελάτες της στην Ευρώπη. Η απόφαση αυτή αφορούσε ιδιαίτερα τη Γερμανία και άλλες χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, όπου το ρωσικό αέριο διοχετευόταν κατευθείαν στα σπίτια και στα εργοστάσια.

Οι προφήτες της καταστροφής προέβλεψαν τρομερές συνέπειες: διψήφια πτώση του ΑΕΠ, αυξανόμενη ανεργία, κοινωνική αναταραχή, παγωμένα νοικοκυριά. Ωστόσο, το «όπλο μαζικής οικονομικής καταστροφής» του Πούτιν αποδείχτηκε μια ανόητη κίνηση, όπως σημειώνει ο Economist. Η κρίση έχει πλέον παρέλθει και τελικά προκλήθηκε πολύ μικρότερη ζημιά από ό,τι αναμενόταν.

Μόλις οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στην ΕΕ σκέφτηκαν –με έναν αναστεναγμό ανακούφισης– ότι πέρασε και αυτός ο κίνδυνος, ήρθε αμέσως στο προσκήνιο μια νέα ανησυχία: το πώς θα προετοιμαστούν για την επόμενη γεωπολιτική πρόκληση, πώς δηλαδή οι εμπορικοί δεσμοί (βλέπε εξάρτηση) της Ευρώπης με την Κίνα δεν θα μετατραπούν σε ένα όπλο εκβιασμού στα χέρια του προέδρου Σι Τζινπίνγκ εναντίον της Γηραιάς Ηπείρου.

Το ερώτημα λοιπόν είναι τι πρέπει να κάνει η Ευρώπη για να μετριάσει την εξάρτησή της από την Κίνα σε ό,τι αφορά τις εισαγωγές αγαθών, που περιλαμβάνουν σχεδόν τα πάντα: από πολύτιμα μέταλλα μέχρι φάρμακα και κινητά τηλέφωνα.

Εκ των υστέρων, η εξάρτηση που οικοδομήθηκε από νωχελικούς πολιτικούς και κοντόφθαλμες επιχειρήσεις από το ρωσικό αέριο κρίθηκε προφανώς απερίσκεπτη. Ωστόσο, ο αντίκτυπος του κλεισίματος της στρόφιγγας από το Κρεμλίνο (όχι εξ ολοκλήρου, καθώς μέρος του ρωσικού φυσικού αερίου εξακολουθεί να διοχετεύεται μέσω Τουρκίας και Ουκρανίας) απείχε πολύ από την καταστροφή που φοβούνταν ορισμένοι.

Οι τιμές του φυσικού αερίου στην Ευρώπη έχουν πέσει από τα επίπεδα άνω των 300 ευρώ ανά μεγαβατώρα το περασμένο καλοκαίρι, σε μόλις 25-30 ευρώ ανά μεγαβατώρα τις τελευταίες ημέρες. Η τιμή παραμένει μεν σχετικά υψηλή, αλλά επέστρεψε στο κανονικό ιστορικό εύρος της. Ακόμα κι αν οι τιμές ανεβούν όταν οι χαμηλές θερμοκρασίες επανέλθουν τον χειμώνα, λίγοι περιμένουν ότι θα αυξηθούν πολύ, σύμφωνα με τη βρετανική επιθεώρηση.

Τώρα η Ευρώπη, από εκεί που φοβόταν πως θα ξεμείνει από φυσικό αέριο, αναρωτιέται πού θα αποθηκεύσει τις ποσότητες των αποθεμάτων που έχει εξασφαλίσει. Τελικά, ακόμη και η Γερμανία, αντί να βυθιστεί στην οικονομική άβυσσο, υπέστη μόνο μια ήπια τεχνική ύφεση. Κάποιοι απέδωσαν στην τύχη το γεγονός ότι δεν γονάτισε η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης. Είπαν ότι την έσωσε ένας ήπιος χειμώνας, που μείωσε τη ζήτηση για θέρμανση. 

Οπως αναφέρουν, ωστόσο, μελετητές και οικονομολόγοι που επικαλείται ο Economist, ο καιρός τον χειμώνα που μας πέρασε ήταν σύμφωνος με τα θερμοκρασιακά επίπεδα που παρατηρήθηκαν τα τελευταία χρόνια. Αν μη τι άλλο, άλλοι παράγοντες επέτειναν την αρνητική επίδραση της έλλειψης ρωσικού αερίου. Για παράδειγμα, τα γαλλικά πυρηνικά εργοστάσια αποδείχθηκε ότι χρειάζονταν μια μη προγραμματισμένη συντήρηση τη χειρότερη δυνατή στιγμή. 

Παράλληλα, εκατομμύρια εταιρείες και νοικοκυριά στην Ευρώπη έδειξαν αξιοθαύμαστες ικανότητες προσαρμογής στις μεταβαλλόμενες συνθήκες. Τα νοικοκυριά μείωσαν τη χρήση της θέρμανσης, ιδίως στις χώρες όπου οι τιμές της ενέργειας δεν επιδοτήθηκαν. Τα εργοστάσια που κάποτε παρέμεναν εξαρτημένα από το φυσικό αέριο βρήκαν τον τρόπο να στραφούν σε άλλα καύσιμα. Ενώ οι πιο ενεργοβόρες βιομηχανίες, όπως αυτές που παράγουν χαρτί, τσιμέντο, αλουμίνιο και ορισμένες χημικές ουσίες, διέκοψαν σε ορισμένες περιπτώσεις τη λειτουργία τους. Τα προϊόντα αυτά εισήχθησαν τελικά από μέρη του κόσμου εκτός της Ευρώπης, και έτσι βρέθηκε στην ουσία ένας εναλλακτικός τρόπος μεταφοράς ενέργειας προς τη Γηραιά Ηπειρο.

Προσαρμόστηκαν παράλληλα και οι ροές της ενέργειας. Προκρίθηκε η μεταφορά αερίου μέσω αγωγών από η Νορβηγία, την Αλγερία ή το Αζερμπαϊτζάν, ενώ πλοία φορτωμένα με υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) συνέρρευσαν στην Ευρώπη. Το στήσιμο μιας νέας εγκατάστασης για την εκφόρτωση του LNG θεωρήθηκε ότι θα χρειαζόταν χρόνια, ωστόσο η Γερμανία τα κατάφερε σε μόλις δέκα μήνες. Οι μονάδες με καύση άνθρακα –και οι λιγνιτικές στην Ελλάδα– πήραν και πάλι μπροστά, ενώ παράλληλα πλήθυναν οι εγκαταστάσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Προτάσεις για… απεξάρτηση

Τι γίνεται όμως με την εξάρτηση της Ευρώπης από την Κίνα; Σύμφωνα με τον Economist, ένας μηχανισμός αντιμετώπισης που δρομολογείται (κυρίως από τη Γαλλία) είναι η αντικατάσταση των εισαγωγών με προϊόντα που παράγονται στην Ευρώπη. Αυτή η ιδέα κέρδισε έδαφος κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν η ΕΕ έψαχνε χειρουργικές μάσκες προσώπου και παρακεταμόλη. Εμφανίστηκαν έτσι εργοστάσια μασκών στη Γαλλία, ενώ μια μονάδα παραγωγής παρακεταμόλης βρίσκεται στα σκαριά με την υποστήριξη εκατομμυρίων ευρώ με τη μορφή κρατικών ενισχύσεων. Το συμβάν με το ρωσικό αέριο έχει διευρύνει τη λίστα των προϊόντων που θα πρέπει να κατασκευάζει στο εσωτερικό της η Ευρώπη, ώστε να είναι ασφαλής αν προκύψουν απρόβλεπτες καταστάσεις.

Μάλιστα, έχουν τεθεί σοβιετικού τύπου στόχοι σε διάφορους τομείς: το εύρος των επενδύσεων σε νέες εγκαταστάσεις για μικροτσίπ και μπαταρίες μπορεί ήδη να μετρηθεί σε δισεκατομμύρια.

Μια άλλη προσέγγιση (όχι γαλλικής προέλευσης) λέει πως η ΕΕ θα πρέπει να συνεχίζει να εισάγει αλλά να διαφοροποιεί παράλληλα τους προμηθευτές της. Διατυπώνονται π.χ. σκέψεις όπως το να απαιτείται στους δημόσιους διαγωνισμούς για έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας να υπάρχει διαφοροποίηση για τις χώρες προμήθειας των υλικών εκτός της αγοράς της ΕΕ. Αυτό εκτιμάται ότι θα ωθήσει τις αναδόχους εταιρείες να κοιτάξουν πέρα ​​από τα συνηθισμένα κινεζικά εργοστάσια. Επειδή μια τέτοια τακτική αξιοποιεί υπάρχουσες δυνάμεις της αγοράς, εκτιμάται από τους υποστηρικτές της ότι θα είναι πολύ λιγότερο δαπανηρή από το μοντέλο των μεγάλων επενδύσεων εντός ΕΕ, που στηρίζει κυρίως η Γαλλία.

Το ρωσικό εμπάργκο φυσικού αερίου αποτέλεσε ομολογουμένως μια χρήσιμη υπενθύμιση ότι οι οικονομίες είναι τελικά πιο προσαρμόσιμες από ό,τι πίστευαν πολλοί πολιτικοί και διάφοροι προφήτες του ολέθρου. Ωστόσο, η νέα πρόκληση για την ΕΕ είναι να αξιοποιηθούν τα μαθήματα της κρίσης. Και γι’ αυτό, μέσα από μια ευρύτερη οπτική που θα απαντά στο ερώτημα «από πού προέρχονται τα αγαθά που χρειαζόμαστε», οικοδομείται ένα προληπτικό σχέδιο για το μέλλον. 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News