Τον περασμένο Αύγουστο, κάνοντας μαζί με έναν Φινλανδό δημοσιογράφο ρεπορτάζ στον Ελαιώνα, γνώρισα τον Χάσιμ και τη Ζάχρα. Αφγανοί, λίγο πάνω από τα είκοσι και οι δυο τους, γονείς ενός μικρού κοριτσιού, ήταν αποφασισμένοι να φτάσουν στη Γερμανία. Ο Χάσιμ, που είχε μάθει αγγλικά παρακολουθώντας αμερικάνικες ταινίες, μας είπε ότι έτρεμε στην ιδέα τού τι μπορεί να συνέβαινε στην κόρη του σε περίπτωση που δεν κατάφερνε να τη φέρει στην Ευρώπη. Ο ίδιος έκανε τον διερμηνέα στη γυναίκα του, που βρισκόταν σε προχωρημένη εγκυμοσύνη. Δύο μήνες αργότερα, ο Χέικι -ο Φινλανδός δημοσιογράφος που είχε κρατήσει επαφή με τον Χάσιμ μέσω του whatsapp- έτυχε να βρίσκεται στη Γερμανία και τους αναζήτησε. Τα είχαν καταφέρει. Και η Ζάχρα είχε μόλις φέρει στον κόσμο τη Νίνα, τη δεύτερη κόρη τους. Την περασμένη Παρασκευή, λίγα μόνο λεπτά πριν ακούσω για το τρομοκρατικό χτύπημα στο Παρίσι, συζητούσα με τον Χέικι. Είχε ρωτήσει τη Ζάχρα πώς τα είχε καταφέρει να κάνει ένα τόσο επίπονο, επικίνδυνο ταξίδι στην κατάστασή της. «Σκεφτόμουν τους Ταλιμπάν», του είπε.

Έχουν δίκιο όσοι -και είναι πολλοί, παντού στην Ευρώπη- συνδέουν το θέμα της μαζικής εισροής προσφύγων με τον εξτρεμισμό και την τρομοκρατία; Δίκαιο ή όχι είναι δευτερεύον, εφόσον η συζήτηση γίνεται. Μπορεί κανείς να αμφισβητήσει ότι ανάμεσα στους πρόσφυγες θα υπάρχουν και φανατικοί; Ωστόσο η Ζάχρα, αυτή η νεαρή γυναίκα που ονειρεύεται να ζήσει και να μεγαλώσει τα παιδιά της σε ένα κοσμικό δυτικό κράτος, δεν μπορεί να αποτελεί εξαίρεση. Η Ζάχρα και ο άνδρας της είναι μουσουλμάνοι, αλλά αδιαφορούν για τις περισσότερες θρησκευτικές παραδόσεις. Θεωρούν πως αυτός είναι ο λόγος που -όπως έλεγαν στον Φινλανδό δημοσιογράφο- τους αντιμετωπίζουν εχθρικά οι επίσης μουσουλμάνοι διερμηνείς τους στο κέντρο φιλοξενίας προσφύγων όπου διαμένουν. Οι διερμηνείς τους δεν είναι πρόσφυγες, αλλά Γερμανοί πολίτες.

Το νεαρό ζευγάρι δεν έχει εμπειρία ζωής σε καθεστώς θρησκευτικής ελευθερίας. Και θα ήταν ίσως δικαιολογημένοι εάν χρειάζονταν χρόνο για να εξοικειωθούν με τους κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς σε ένα κοσμικό, ευρωπαϊκό κράτος. Περισσότερο προσκολλημένοι στις επιταγές της θρησκείας μοιάζουν οι Γερμανοί που έχουν αναλάβει να τους συνδράμουν στη διαδικασία προσαρμογής. Χωρίς να επιχειρεί κανείς γενικεύσεις ή να διεκδικεί δάφνες ειδικού, έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσει τις συγκρούσεις που μαίνονται εδώ και χρόνια στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών μουσουλμανικών κοινοτήτων και τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται από τις ευρύτερες κοινωνίες στις οποίες αυτές ανήκουν.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Γερμανίδα, τουρκικής καταγωγής, κοινωνιολόγος Νέκλα Κέλεκ. Η Κέλεκ ασκεί συστηματικά οξεία κριτική στις τουρκικές κοινότητες της Γερμανίας, καταλογίζοντάς τους ότι μένοντας προσκολλημένες στην πατριαρχία και σε ένα υπερσυντηρητικό ισλαμικό σύστημα αξιών επιτρέπουν -όταν δεν ενθαρρύνουν- την παραβίαση των δικαιωμάτων των γυναικών και των παιδιών, παρεμποδίζοντας την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς τους. Με την ίδια οξύτητα ασκεί κριτική στον τρόπο που διδάσκεται το Ισλάμ στα τζαμιά λέγοντας ότι εμποδίζει την ενσωμάτωση. Παράλληλα, επιμένει στην επιτακτική ανάγκη να ιστορικοποιηθεί η ερμηνεία του Κορανίου αντί να θεωρείται κείμενο εξ ουρανού και μιλάει για ανοχή της γερμανικής κοινωνίας απέναντι σε αυτά τα φαινόμενα που επιτρέπουν τη δημιουργία παράλληλων κοινωνιών.

Η Κέλεκ είναι κόκκινο πανί όχι μόνο για αρκετές μουσουλμανικές οργανώσεις στη Γερμανία, αλλά και για μια ευρύτερη μερίδα της κοινής γνώμης που στέκεται καχύποπτα απέναντι σε όποιον αμφισβητήσει τον πολιτισμικό σχετικισμό που φτάνει να υποτάσσει τα ατομικά στα κοινοτικά δικαιώματα. Έχει, μάλιστα, επανειλημμένα κατηγορηθεί ότι αυτό που την κινητοποιεί είναι το μίσος της για το Ισλάμ. Η δίκη προθέσεων, ωστόσο, είναι γνωστή τακτική που δεν κάνει τίποτε παραπάνω από το να επιχειρεί να απαξιώσει μια ισχυρή κριτική φωνή – ακόμη και αν η Κέλεκ απεχθάνεται το σύστημα αξιών μέσα στο οποίο μεγάλωσε, αυτό με ποιον τρόπο ακυρώνει τα επιχειρήματά της; Κι έπειτα, μιλάει εκ πείρας: όχι μόνο είναι η ίδια μουσουλμάνα, αλλά έχει επί χρόνια εργαστεί εθελοντικά σε προγράμματα στήριξης κοριτσιών μουσουλμανικών οικογενειών.

Σύμφωνα με την Κέλεκ ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος βρίσκεται στην επιρροή που έχουν οι συντηρητικές, θρησκευτικές μουσουλμανικές οργανώσεις, που αρνούνται να παραδεχτούν ότι υπάρχει πρόβλημα. «Ακούμε διάφορους ειδικούς να διακηρύσσουν ότι η τρομοκρατία δεν έχει καμία σχέση με το Ισλάμ», αναφέρει σε χθεσινό άρθρο της στην ελβετική Neue Zürcher Zeitung. «Έχει τόσο μικρή σχέση με το Ισλάμ, όσο θα μπορούσαν να έχουν και οι λιθοβολισμοί σε ισλαμικά καθεστώτα όπως το Ιράν ή η μαστίγωση στη Σαουδική Αραβία» αναφέρει προβοκατόρικα, για να συμπληρώσει ότι: «Μουσουλμάνοι σε όλο τον κόσμο έχουν μείνει άναυδοι με όλα αυτά που συμβαίνουν στο όνομά τους. Αλλά δεν κάνουν και κάτι για να απελευθερώσουν την πίστη τους από την πολιτική ιδεολογία [του Ισλάμ]. Δεν παίρνουν αποστάσεις από τους στίχους του Κορανίου που τους καλούν να δολοφονήσουν τους αλλόθρησκους. Δεν υπάρχει κάποια θεολογία που να εξετάζει τον ρόλο του Προφήτη ως ηγεμόνα που διεξάγει πολέμους. Επειδή το Ισλάμ μπορεί να είναι τα πάντα, είναι αυτό που κάθε φορά συμβαίνει στο όνομά του.».

Είτε συμφωνεί, είτε διαφωνεί κανείς με τις θέσεις της, πρόκειται για μια τολμηρή διανοούμενη που επίμονα αποζητά τον δημόσιο διάλογο. Η Νέκλα Κέλεκ δεν είναι μόνη. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα φιλελεύθερων μουσουλμάνων Ευρωπαίων, οι οποίοι δεν ανήκουν σε θρησκευτικές οργανώσεις -στη Γαλλία, τη Γερμανία, τη Μεγάλη Βρετανία- αλλά δεν απολαμβάνουν την ίδια προβολή με τους πιο συντηρητικούς ομόθρησκούς τους, όπως για παράδειγμα ο περίφημος καθηγητής της Οξφόρδης Ταρίκ Ραμαντάν, ο οποίος αναπτύσσει θεωρίες περί παραδοξοτήτων όπως αυτό που ονομάζει «ισλαμικός φεμινισμός».

Γιατί συμβαίνει αυτό; Μήπως εκεί απαντά ενός είδους ρατσισμού; Μήπως δεν θέλουμε να αναδείξουμε τις φιλελεύθερες φωνές, επειδή προτιμάμε να βλέπουμε τους μουσουλμάνους συμπολίτες μας σαν μια ομοιογενή, συμπαγή ομάδα πληθυσμού, ώστε να επιβεβαιώνουμε τις προκαταλήψεις μας; Ή μήπως οι λόγοι έχουν να κάνουν με το ότι είναι ενδεχομένως πιο ισχυρά τα λόμπι των συντηρητικών μουσουλμανικών οργανώσεων;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News