«Να διαχειριστούμε το αναπόφευκτο και να αποφύγουμε το μη διαχειρίσιμο». Αυτός πρέπει να είναι ο στόχος της ανθρωπότητας στο πλαίσιο της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής σύμφωνα με τον Αντονέλο Παζίνι. Ο ιταλός φυσικός με ειδίκευση στο κλίμα, ερευνητής στο Εθνικό Κέντρο Ερευνών της Ιταλίας και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης είναι ιδιαίτερα ανήσυχος. Αρκεί να σημειωθεί ότι ο τίτλος του τελευταίου βιβλίου του είναι «Η Εξίσωση των Καταστροφών».

Ενώπιον του κύματος καύσωνα που πλήττει την Ευρώπη εδώ και αρκετές εβδομάδες, με 40άρια σε Ιταλία, Γαλλία και Ισπανία, αναπόφευκτα εξαλείφεται και η τάση των ειδικών στο κλίμα να μην συνδέουν αυτομάτως την εκδήλωση ακραίων καιρικών φαινομένων με την κλιματική αλλαγή.

«Εμείς οι επιστήμονες του κλίματος είμαστε πάντα πολύ προσεκτικοί όταν αποδίδουμε την ακραία κλιματική μεταβλητότητα σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες, αλλά το πρόβλημα είναι ότι βλέπουμε τόσα πολλά κύματα καύσωνα που η συσχέτιση είναι πλέον αναμφισβήτητη. Αυτό που παρατηρούμε συνάδει με αυτό που είχαν προβλέψει τα μοντέλα», τόνισε, συνομιλώντας με τον Μάσιμο Σιντέρι της Corriere della Sera.

Οσον αφορά το τι ακριβώς συμβαίνει «το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι τις τελευταίες δεκαετίες δεν αυξήθηκαν μόνο οι θερμοκρασίες αλλά και οι καύσωνες, ειδικά στη Μεσόγειο. Πλέον γνωρίζουμε πως η ανθρωπογενής υπερθέρμανση κινείται βόρεια. Τώρα, ενώ πριν το θερινό εξάμηνο επηρεαζόταν από τον αντικυκλώνα των Αζορών, σήμερα έχουμε τον αφρικανικό αντικυκλώνα που προηγουμένως παρέμενε στην έρημο Σαχάρα. Αυτό δημιουργεί αυτά τα κύματα καύσωνα που βλέπουμε εδώ και σχεδόν δύο μήνες και προκαλεί, συγχρόνως, και ξηρασίες γιατί οι αντικυκλώνες δημιουργούν μια ζώνη που δεν βρέχει ποτέ», εξήγησε.

Η διαφορά μεταξύ του κυκλώνα των Αζορών και του αφρικανικού κυκλώνα (το πεδίο δράσης του οποίου έχει διευρυνθεί) έγκειται στην μεγαλύτερη ένταση και διάρκεια. «Η εξίσωση της καταστροφής είναι πολύ περίπλοκη, αλλά τα αποτελέσματα είναι ορατά», αναφέρει χαρακτηριστικά ο ιταλός δημοσιογράφος. Το πρώτο είναι ότι «όταν βρισκόμαστε στο δυτικό άκρο του αντικυκλώνα, όπως συμβαίνει αυτή την περίοδο, αρχίζει να φυσάει ο σιρόκος ο οποίος μπορεί να καταστεί πολύ ισχυρός. Είναι αλήθεια ότι αυτοκαύση δεν υπάρχει αλλά αυτή η κατάσταση ευνοεί την επέκταση των πυρκαγιών ενώ δυσκολεύει και την κατάσβεσή τους», συμπλήρωσε ο Αντονέλο Παζίνι.

Το ότι η λεκάνη της Μεσογείου αποτελεί ένα από τα «hotspot» της κλιματικής αλλαγής επισημαίνει σε άρθρο του στο Politico, ακόμη ένας ιταλός επιστήμονας με ειδίκευση στο κλίμα. «Η περιοχή θερμαίνεται 20% ταχύτερα από τον υπόλοιπο κόσμο και 250 εκατομμύρια από τους κατοίκους της θα ζουν υπό καθεστώς σοβαρής υδατικής καταπόνησης μέχρι το 2040. Εν τω μεταξύ, η ένταση και η συχνότητα των ακραίων καιρικών φαινομένων συνεχίζουν να αυξάνονται και το ένα τρίτο του παράκτιου πληθυσμού της περιοχής θα επηρεαστεί από την άνοδο της στάθμης της θάλασσας τις επόμενες δεκαετίες», εξηγεί ο Αλέσιο Σάτα.

Σύμφωνα με τον συντονιστή της MedWet, της μεσογειακής πρωτοβουλίας για την προστασία και την αειφόρο ανάπτυξη των μεσογειακών υγροτόπων, η Μεσόγειος κινδυνεύει ολοένα περισσότερο όσο συνεχίζεται η υπερθέρμανση του πλανήτη.

Η κρίση με την οποία είναι αντιμέτωπη η ευρύτερη περιοχή όχι μόνον εντείνεται αλλά είναι και τριπλή καθώς σχετίζεται με το κλίμα, τη βιοποικιλότητα και τα υδάτινα αποθέματα, οπότε είναι σαφές ότι απαιτείται η λήψη άμεσων και τολμηρών μέτρων για τη διαχείριση των πολύ σοβαρών επιπτώσεων (απώλεια υπηρεσιών οικοσυστήματος και εδαφών, αποτυχημένες σοδειές, ρύπανση των υδάτων, θνησιμότητα από υψηλές θερμοκρασίες) που ήδη πλήττουν την περιοχή και τους κατοίκους της. Συγχρόνως απειλείται ολοένα περισσότερο – καθώς η κατάσταση επιδεινώνεται αντί να βελτιώνεται – η κοινωνική, οικονομική και πολιτική σταθερότητα.   

Την προηγούμενη εβδομάδα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε μια νέα πρόταση νόμου για την αποκατάσταση της φύσης που αποτελεί βασικό στοιχείο της ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Βιοποικιλότητα και θα μπορούσε να προσφέρει την απαραίτητη ώθηση για την ανάληψη δράσης σε περιφερειακό επίπεδο.  

Σύμφωνα, όμως, με τον ιταλό περιβαλλοντολόγο στην παρούσα μορφή του το νομοσχέδιο αποτυγχάνει να εκφράσει πόσο επείγουσες είναι οι προκλήσεις που απειλούν τη Μεσόγειο, ειδικά όσον αφορά την αποκατάσταση και την προστασία των υγροτόπων της, οι οποίοι θα μπορούσαν να προσφέρουν μοναδικές λύσεις ενώπιον της τριπλής κρίσης που εξελίσσεται στην περιοχή. 

«Οι υγιείς υγρότοποι φιλοξενούν πλούσια βιοποικιλότητα και παρέχουν πολλαπλά οφέλη στην ανθρωπότητα», εξηγεί ο Αλέσιο Σάτα, αναφέροντας, ενδεικτικά, πως διασφαλίζουν την υδατική και επισιτιστική ασφάλεια μέσω του καθαρισμού των υδάτων από ρύπους, αποτελούν πηγή πόσιμου νερού για ανθρώπους και ζώα και νερού για τις καλλιέργειες, τη βιομηχανία και την παραγωγή ενέργειας και συμβάλλουν σημαντικά στη στήριξη των τοπικών κοινωνιών.  

Οι υγρότοποι είναι επίσης σημαντικές καταβόθρες διοξειδίου του άνθρακα. Συγχρόνως αποθηκεύουν το πλεόνασμα νερού κατά τη διάρκεια πλημμυρών και το απελευθερώνουν κατά τη διάρκεια ξηρασιών ενώ προστατεύουν τις ακτές από τη διάβρωση και τις καταιγίδες. Παρέχουν επίσης ενδιαιτήματα για εκατοντάδες είδη.

Ωστόσο, λόγω της ανάπτυξης, της αρδευόμενης γεωργίας και της ρύπανσης, η υποβάθμιση των υγροτόπων πλέον αποτελεί σοβαρό πρόβλημα για ολόκληρη την περιοχή της Μεσογείου: «τα δύο τρίτα των υγροτόπων της περιοχής αποξηράθηκαν τον περασμένο αιώνα ενώ σήμερα το 36% των ειδών που εξαρτώνται από τους υγροτόπους απειλείται με εξαφάνιση. Στην πραγματικότητα, παρά τα ζωτικά αγαθά και υπηρεσίες που θα μπορούσαν να παρέχουν, τα οικοσυστήματα των υγροτόπων της Μεσογείου είναι από τα πιο ευάλωτα στον κόσμο», αναφέρει ο ιταλός επιστήμονας.

Ομως το ότι οι υγρότοποι της Μεσογείου είναι τόσο ευάλωτοι δεν αλλάζει το γεγονός πως μπορούν να αποτελέσουν σημαντικό κομμάτι της λύσης. Για αυτό ο Αλέσιο Σάτα επιμένει πως στην πρόταση νόμου για την αποκατάσταση της φύσης πρέπει να καθοριστούν ξεκάθαροι στόχοι κυρίως για την αποκατάσταση των υγροτόπων της Μεσογείου.  

Ο ίδιος θεωρεί πως αφετηρία της όλης προσπάθειας πρέπει να αποτελέσει η βελτίωση της συνδεσιμότητας των υγροτόπων της μέσω της αξιοποίησης των εργαλείων που ήδη διαθέτει η ΕΕ, όπως το συντονισμένο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000, και της υφιστάμενης νομοθεσίας, όπως το Πλαίσιο για τα Νερά, το Πλαίσιο για τη Θαλάσσια Στρατηγική και οι οδηγίες για τους Οικοτόπους.  

Ο νόμος πρέπει καταρχάς να ενθαρρύνει την αναζήτηση ολιστικών λύσεων για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και για τον μετριασμό της και σε αυτό το πλαίσιο οι υγρότοποι μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο, δεδομένου ότι αποκατεστημένοι συνδράμουν σημαντικά στην προστασία από πλημμύρες, ξηρασίες και την άνοδο της θάλασσας.

Ιδιαίτερα σημαντική είναι και βελτίωση της κατάστασης των περιοχών που περιβάλλουν τους υγρότοπους, καθώς η ευρύτερη χρησιμότητά τους εξαρτάται από την υγεία των οικοσυστημάτων τους. Οπότε εκτός από τη σύνδεση των ενδιαιτημάτων, ο νόμος πρέπει να προωθεί την αποκατάσταση των φυσικών οικολογικών λειτουργιών και δυναμικών, εστιάζοντας στις υπηρεσίες οικοσυστήματος που σχετίζονται με την κλιματική προσαρμογή, τη ρύθμιση των υδάτων και τη διατήρηση των ιχθυαποθεμάτων. Και κανένα από αυτά τα ζητήματα δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί χωρίς μεγάλης κλίμακας παρεμβάσεις σε πολλές από τις υγροτοπικές περιοχές της Μεσογείου. 

Εξίσου σημαντικό είναι τα σχέδια διαχείρισης που θα καταρτιστούν βάσει του νέου νόμου να είναι ανθρωποκεντρικά και να προσφέρουν οικονομικά κίνητρα με στόχο τη στήριξη των προσπαθειών των όποιων ενδιαφερομένων, είτε πρόκειται για τοπικές αρχές είτε για την κοινωνία των πολιτών ή τον ιδιωτικό τομέα.  

«Η αποκατάσταση των υγροτόπων της Μεσογείου για το καλό των λαών της είναι ένας κρίσιμος στόχος που πρέπει να υποστηριχθεί με πολυμερή, διμερή, εθνική, περιφερειακή και τοπική δράση και χρηματοδότηση. Και ο νέος νόμος θα πρέπει να προσφέρει περισσότερα, βελτιστοποιώντας τη χρήση των υφιστάμενων κονδυλίων της ΕΕ και συστήνοντας ένα ειδικό ταμείο αποκατάστασης για τους υγροτόπους της περιοχής μας», καταλήγει ο Αλέσιο Σάτα.