Σε μια ληστεία από ένα μεγάλο μουσείο, αυτό που τις περισσότερες φορές εντυπωσιάζει δεν είναι μόνο η οργάνωση των ληστών, όταν καταφέρουν να φύγουν με σπουδαία έργα τέχνης αλλά περισσότερο ίσως πώς καταφέρνουν να παραμένουν ασύλληπτοι δεκαετίες μετά την πράξη τους.

Τα ξημερώματα της 18ης Μαρτίου 1990 δύο ληστές που παρίσταναν τους αστυνομικούς μπήκαν στο μουσείο Ισαμπέλα Στιούαρτ Γκάρντνερ  στη Βοστώνη και έφυγαν σχεδόν μιάμιση ώρα αργότερα με έργα τέχνης αξίας 500 εκατομμυρίων δολαρίων. Είναι η μεγαλύτερη ληστεία στην ιστορία  σε αξία των έργων που εκλάπησαν, αλλά και ένα μυστήριο που παραμένει άλυτο εδώ και πάνω από τρεις δεκαετίες.

Οι δράστες διέφυγαν με έργα του Ρέμπραντ, του Βερμέερ, του Ντεγκά και του Μανέ – όλα «βαριά» ονόματα της ζωγραφικής που σπάνια -αν όχι ποτέ- βγαίνουν σε δημοπρασίες. Ή. αν συμβαίνει αυτό, αποτιμώνται σε δεκάδες εκατομμύρια δολάρια. Τα έργα ως σήμερα παραμένουν άφαντα, αναφέρει ο Guardian, παρά τις προσπάθειες να βρεθεί λύση σε αυτό το μυστήριο.

Η κλοπή έρχεται ξανά στην επικαιρότητα χάρη σε ένα ντοκιμαντέρ του Netflix. Το «This Is a Robbery: The World’s Biggest Art Heist» («Ληστεία! Η ιστορία της μεγαλύτερης κλοπής έργων τέχνης») του Κόλιν Μπαρνίκλ επιχειρεί να πιάσει το νήμα από την αρχή, χωρίς προκαταλήψεις – και όπου βγάλει η έρευνα.

Το ντοκιμαντέρ χρειάστηκε πάνω από πέντε χρόνια για να ολοκληρωθεί, ενώ απαίτησε πολύ μεγάλο όγκο έρευνας. Ξεκίνησε από το ίδιο το μουσείο και πέρασε από τις συνεντεύξεις, στο αρχειακό υλικό, στα χιλιάδες έγγραφα της αστυνομίας και του FBI και την παρουσίαση των θεωριών που είχαν δει το φως της δημοσιότητας ως σήμερα.

Κατά καιρούς διατυπώθηκαν διάφορες εικασίες σχετικά με την ταυτότητα των δραστών τα κίνητρά τους, αλλά και το πώς κατάφεραν να είναι τόσο επιτυχημένοι. Ολες, από τις παράλογες μέχρι τις τετριμμένες, παραμένουν εικασίες και τα 5 εκατ. δολάρια της αμοιβής για την εξεύρεση των έργων περιμένουν ακόμη αυτόν που θα τα παραλάβει.

Ανάμεσα στα άλλα που βλέπουμε στο ντοκιμαντέρ είναι ότι το μουσείο στεγαζόταν σε ένα κτίριο που χτίστηκε το 1899, μάλλον χωρίς να παρέχει την καλύτερη δυνατή ασφάλεια.

Παρακολουθούμε επίσης την παράδοξη επιλογή που έκαναν οι ληστές οι οποίοι ναι μεν άρπαξαν σπάνια έργα τέχνης όπως την «Καταιγίδα στην Θάλασσα της Γαλιλαίας» του Ρέμπραντ, ωστόσο αγνόησαν άλλα πολύτιμα έργα και έκλεψαν ένα σχετικά μικρής αξίας κινεζικό βάζο.

Ο φρουρός που είχε υπηρεσία εκείνο το βράδυ εντοπίστηκε από την αστυνομία το επόμενο πρωί στα υπόγεια του μουσείου δεμένος,  με κολλητική ταινία πάνω από τα μάτια του.  Οι υποψίες για μια δουλειά στημένη από μέσα γρήγορα έπεσαν πάνω του καθώς ο νεαρός τότε φύλακας συχνά εμφανιζόταν στην εργασία του υπό την επήρεια ναρκωτικών.

Χρόνια αργότερα υποψίες έπεσαν σε δύο συνεργάτες ενός βοστωνέζου μαφιόζου, του Καρμέλο Μερλίνο, οι οποίοι πάντως πέθαναν ένα χρόνο μετά τη ληστεία, ένας από υπερβολική δόση ναρκωτικών και ο άλλος από πυροβολισμό. Ο Μερλίνο πέθανε το 2005 στη φυλακή, άλλος ένας μαφιόζος που ίσως είχε σχέση με την υπόθεση πέθανε το 1991. Πιστεύεται ότι τα έργα κατέληξαν στα χέρια ενός καταδικασμένου ληστή τραπεζών με σχέση με τη μαφία,  ο οποίος επίσης πέθανε το 2004. Ολα αυτά είναι όμως μια εικασία – έστω και αν αυτή η αλυσίδα των θανάτων μοιάζει ύποπτη.

Ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ πιστεύει ότι τα έργα δεν είναι στην κατοχή των ληστών, κάτι δύσκολο να αποδειχθεί και γιατί έχουν πεθάνει πολλοί από τους πρωταγωνιστές (ή τους πιθανούς πρωταγωνιστές) της ιστορίας, αλλά και γιατί είναι πιθανό οι πίνακες να έχουν αλλάξει χέρια πολλές φορές μέσα στις τρεις δεκαετίες που έχουν περάσει. Δεν αποκλείεται μάλιστα τα λιγότερο γνωστά από τα έργα που εκλάπησαν είναι στα χέρια ανθρώπων δεν αναγνωρίζουν την αξία τους και που θεωρούν ίσως ότι είναι απλώς οικογενειακά κειμήλια.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News