Αρχαία πόλη-μουσείο με ιστορία 3.000 χρόνων και ένας από τους σημαντικότερους τουριστικούς προορισμούς της Βουλγαρίας, το Νεσέμπαρ (ή Μεσημβρία) μοιάζει με νησί: ένας βράχος ριγμένος κοντά στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας που συνδέεται με τη στεριά με μια στενή λωρίδα γης και ιστορία χιλιάδων χρόνων χάρη στην οποία το 1983 ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Στα αρχαιολογικά ερείπια της πόλης περιλαμβάνονται μια ακρόπολη, ένας ναός του Απόλλωνα, αρχαία αγορά και ένα τμήμα αρχαίων θρακικών τειχών. Υπάρχουν, όμως, επίσης μεσαιωνικά μνημεία από την περίοδο, που η πόλη αποτελούσε μια από τις σημαντικότερες περιοχές του Βυζαντίου στα δυτικά παράλια της Μαύρης Θάλασσας.

Τα φιδογυριστά δρομάκια της παλιάς πόλης περνούν ανάμεσα από ξύλινα σπίτια ψαράδων με κεραμοσκεπές και τη χαρακτηριστική αρχιτεκτονική του 19ου  αιώνα, και πλάι στον μεσαιωνικό ναό του Αγίου Στεφάνου, που χτίστηκε τον 11ο αιώνα και ξαναχτίστηκε 500 χρόνια αργότερα.

Πλούσια διακοσμημένος με τοιχογραφίες του Ιησού που ηρεμεί την καταιγίδα και 1.000 μορφές από την Καινή Διαθήκη, ο Αγιος Στέφανος είναι μια από τις πολλές παλιές εκκλησίες της πόλης, η πρώτη βασιλική της Αγίας Σοφίας (λέγεται και Stara metropolia), μάλιστα, ερείπια της οποίας βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές χρονολογείται στον 5ο αιώνα, όταν η Μεσημβρία ήταν μια από τις σημαντικότερες πόλεις και εμπορικό κέντρο του Βυζαντίου στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας.

Αρχαιολόγοι και ντόπιοι ψαράδες, όμως, βρήκαν και άλλα ακόμη πιο παλιά λείψανα. Μια ελληνική ακρόπολη και κεραμικά αγγεία χρονολογούνται πριν από την άφιξη των Ρωμαίων ενώ υπάρχουν τείχη που χτίστηκαν από τους ιδρυτές της πόλης, τους Θράκες, πολεμοχαρείς ιππείς που κυριάρχησαν στη Βαλκανική Χερσόνησο πριν από 2.000 χρόνια.

Αλλά τα πιο εκπληκτικά αρχαία αντικείμενα βρίσκονται μέσα στη θάλασσα, που περιβάλλει τη βραχώδη χερσόνησο του Νεσέμπαρ.

Οι πρόσφατες ωκεανογραφικές έρευνες που πραγματοποιήθηκαν στα νερά της Μαύρης Θάλασσας με τη χρήση δύο τηλεκατευθυνόμενων υποβρυχίων οχημάτων (ROV) αποκάλυψαν κομμάτια αρχαίας ιστορίας που δεν έχουμε δει ποτέ σε τόσο ζωντανή ανάλυση. Κατά τη διάρκεια αυτών των υποβρυχίων αποστολών ανακαλύφθηκαν εμπορικά και πολεμικά πλοία από διαφορετικές χιλιετίες, μεταξύ άλλων και το παλαιότερο άθικτο ναυάγιο του κόσμου, ένα ελληνικό εμπορικό πλοίο από το 400 π.Χ. που βρέθηκε άψογα διατηρημένο στον πυθμένα.

Και ανάμεσα στα ναυάγια, υπάρχουν νέα στοιχεία που παρέχουν ενδείξεις για περισσότερα από 7.000 χρόνια πριν, περίοδο κατά την οποία ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι η Μαύρη Θάλασσα ήταν απλά μια μικρή λίμνη με γλυκό νερό. Τα γεωλογικά δείγματα που πάρθηκαν από τον θαλάσσιο βυθό θα μπορούσαν επιτέλους να φωτίσουν του μυστήριο τού κατά πόσο όρμησαν εδώ τεράστιοι όγκοι θαλασσινού νερού από υπερχείλιση του Βοσπόρου όταν υψώθηκαν τα νερά της Μεσογείου, καταστρέφοντας πολιτισμούς και αφήνοντας μας την ιστορία (μύθο;) του βιβλικού Κατακλυσμού του Νώε.

Η Ζντράβκα Γκεοργκίεβα, ενάλια αρχαιολόγος στο Κέντρο Υποβρύχιας Αρχαιολογίας της Βουλγαρίας, στην κοντινή Σωζόπολη, γεννήθηκε στο Νεσέμπαρ και έμαθε να βουτάει στα νερά της Μαύρης Θάλασσας από μικρή: «Ήθελα πραγματικά να μάθω τι υπάρχει κάτω από το νερό», δήλωσε στο BBC η Γκεοργκίεβα, η οποία άκουσε για πρώτη φορά για τα ανεξερεύνητα απομεινάρια παλαιών οικισμών και ναυαγίων στο μικρό Αρχαιολογικό Μουσείο του Νεσέμπαρ, στο οποίο εκτίθενται μερικά αρχαία ευρήματα. «Ήξερα από το μουσείο, και από τους ανθρώπους εδώ, ως έφηβη, ότι υπάρχουν ιστορικά μνημεία εκεί κάτω και ήθελα να τα αγγίξω και να τα παρατηρήσω πραγματικά από κοντά».

Αφού αποφοίτησε από το Κέντρο Μεταπτυχιακών Σπουδών Θαλάσσιας Αρχαιολογίας του πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον στο Ηνωμένο Βασίλειο, η Γκεοργκίεβα άρχισε να κάνει τη «δουλειά των ονείρων» της στο πλαίσιο του Προγράμματος Θαλάσσιας Αρχαιολογίας της Μαύρης Θάλασσας (Black Sea MAP), το οποίο έχει στόχο να εξετάσει το βυθό και να ανακαλύψει πώς άλλαξαν η θάλασσα και τα παράλια από την εποχή των τελευταίων παγετώνων.

Ηδη, οι ερευνητές της αγγλοβουλγαρικής ομάδας με επικεφαλής τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Σαουθάμπτον, Τζον Ανταμς, σε συνεργασία με το Κέντρο Υποβρύχιας Αρχαιολογίας ανακάλυψαν περισσότερα από 60 ναυάγια σε βαθιά νερά αλλά και το 2.400 χρόνων αρχαίο ελληνικό εμπορικό πλοίο. Είναι «το πιο θεαματικό εύρημα μέχρι στιγμής», δήλωσε η Γκεοργκίεβα και συμφωνεί με άλλους ναυτικούς αρχαιολόγους ότι μπαίνουμε σε μια χρυσή εποχή ανακαλύψεων στον Εύξεινο Πόντο.

Οι αρχαιολόγοι γνώριζαν ότι εδώ είχαν αναπτυχθεί αρχαίοι πολιτισμοί και ότι τα πλοία έκαναν εμπόριο κατά μήκος των ακτών της Μαύρης Θάλασσας. Μέχρι πρόσφατα, όμως, η τεχνολογία δεν ήταν αρκετά προχωρημένη ώστε να παρέχει μια πραγματική εικόνα του βυθού της θάλασσας, οπότε οτιδήποτε βρίσκεται εκεί κάτω παρέμενε στο σκοτάδι.

«Γνωρίζαμε από ιστορικές πηγές ότι στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας υπήρχαν αποικίες της Ελλάδας, αλλά δεν είχαμε ανακαλύψει κάτι σχετικό. Γιατί; Πού είναι; Ποιοι ήταν οι λόγοι για τους οποίους δεν τα βρίσκαμε;», αναρωτήθηκε η Γκεοργκίεβα, «Τα τελευταία τέσσερα χρόνια έγινε ένα πολύ μεγάλο βήμα … στο πώς ερευνούμε τα βυθισμένα τοπία και τα ναυάγια», λέει.

Το γεγονός ότι εδώ μπορούν να βρεθούν εντυπωσιακά διατηρημένα πλοία οφείλεται σε ένα μοναδικό υδάτινο φαινόμενο, εξηγεί ο αμερικανός ωκεανογράφος Ρόμπερτ Μπάλαρντ, ο οποίος έγινε διάσημος για ανακαλύψεις ναυαγίων όπως του Τιτανικού το 1985. Στο βάθος της θάλασσας δεν υπάρχει φως και οξυγόνο με αποτέλεσμα την απουσία μικροοργανισμών που διαβρώνουν τις οργανικές ύλες, όπως το ξύλο, πράγμα που είχε παρατηρήσει αρχικά στον Τιτανικό. Εκεί κάτω, λοιπόν, υπάρχει «ένα τεράστιο μουσείο».

Ειδικά στον «ανοξικό» βυθό της Μαύρης Θάλασσας όπου επιβιώνουν ελάχιστοι τύποι βακτηριδίων είναι πιθανό να βρεθούν ακόμη και μουμιοποιημένα ανθρώπινα υπολείμματα, που θα φωτίσουν στιγμές μετά από μια καταστροφή οι οποίες έμειναν σε «άριστη κατάσταση» για χιλιετίες, λέει στο BBC.

Μεταξύ του 1999 και του 2014, ο Μπάλαρντ ηγήθηκε μιας αποστολής στη Μαύρη Θάλασσα και στη Μεσόγειο, η οποία ήταν η πρώτη που διερεύνησε διεξοδικά αυτό το βασίλειο του βυθού. Με την ομάδα του, ανακάλυψε δεκάδες άριστα διατηρημένα πλοία, μεταξύ άλλων και ένα οθωμανικό εμπορικό πλοίο που περιείχε ανθρώπινα υπολείμματα.

«Ήταν μια προσπάθεια 15 χρόνων με πολλαπλές αποστολές, με στόχο να αποδείξει ότι οι αρχαίοι ναυτικοί ήταν πολύ πιο τολμηροί από ότι πίστευαν οι ιστορικοί, ότι ακολουθούσαν εμπορικές διαδρομές σε βαθιά νερά, ότι δεν έπλεαν κοντά την ακτογραμμή, αλλά επέλεγαν να διασχίσουν τον ανοιχτό ωκεανό», λέει. Και τόσο η Γκεοργκίεβα όσο και ο Μπάλαρντ δήλωσαν ότι η εξερεύνηση του βυθού της θάλασσας παρέχει νέες ενδείξεις και για ένα άλλο, ίσως ακόμα μεγαλύτερο, μυστήριο.

Στο «Noah’s Flood», το best seller του 2000, οι Γουίλιαμ Ράιαν και Γουόλτερ Πίτμαν αναφέρονται σε ενάλιους γεωλόγους οι οποίοι πιστεύουν ότι βρήκαν την ιστορική προέλευση των θρύλων για έναν μεγάλο κατακλυσμό που κατέστρεψε τους αρχαίους πολιτισμούς στη Μεσόγειο και τον Εύξεινο Πόντο πριν από 7.600 χρόνια.

Ο θρύλος του καταστροφικού κατακλυσμού που αναφέρεται στο βαβυλωνιακό κοσμογονικό ποίημα Ενούμα Ελίς, και στο Επος του Γκιλγκαμές, διαδόθηκε στη συνέχεια  σε ολόκληρο τον κόσμο με τη μορφή της βιβλικής ιστορίας για την Κιβωτό του Νώε.

Σύμφωνα με τους Ράιαν και Πίτμαν, αυτό που είναι σήμερα η Μαύρη Θάλασσα είχε αποκοπεί από ένα ορεινό τοπίο πριν από περίπου  20.000 χρόνια όταν πλημμύρισε από τα νερά της Μεσογείου. Η θεωρία για τον Κατακλυσμό του Νώε υποστηρίζει ότι, κατά την τελευταία εποχή των παγετώνων, η τήξη των πολικών πάγων προκάλεσε την άνοδο των υδάτων της Μεσογείου, γεγονός που ώθησε ένα κανάλι μέσα από τα βουνά να σχηματίσει αυτό που είναι σήμερα ο Βόσπορος, καταλήγοντας σε έναν καταστροφικό καταρράκτη θαλασσινού νερού 200 φορές ισχυρότερο από το σύμπλεγμα των καταρρακτών του ποταμού Νιαγάρα. Πλημμυρίζοντας ένα μίλι την ημέρα, υπολογίζεται ότι μέσα σε μερικούς μήνες τα νερά γέμισαν τη Μαύρη Θάλασσα,  σε έκταση 436.400 τ.χλμ.

Το 2000, ο Ρόμπερτ Μπάλαρντ ήλπιζε να ρίξει φως στη θεωρία των Ράιαν και Πίτμαν, όταν ανακάλυψε την ακτή πριν από τον κατακλυσμό και κτίρια από ανθρώπινους πολιτισμούς που έζησαν κατά μήκος της, σε απόσταση 12 μιλίων από την τουρκική ακτή της Μαύρης Θάλασσας. Και πίστευε ότι αυτά τα ευρήματα θα μπορούσαν να υποστηρίξουν την υπόθεση του κατακλυσμού.

Το Black Sea MAP, όμως, στρέφει την προσοχή του προς μια διαφορετική κατεύθυνση: «Οι γεωφυσικοί και άλλοι ειδικοί επιστήμονες από το ωκεανογραφικό κέντρο του Σαουθάμπτον λένε ότι δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτή τη θεωρία», λέει η Γκεοργκίεβα. «Αυτά που συλλέξαμε δεν αποδεικνύουν την ύπαρξη καταστροφικού κατακλυσμού. Τα δεδομένα δείχνουν ότι το επίπεδο της στάθμης της θάλασσας αυξήθηκε μάλλον σταδιακά». Με περισσότερα δεδομένα που πρέπει να αναλυθούν, το Black Sea MAP υποστηρίζει την άποψη ότι τα νερά ανέβηκαν απαρατήρητα, μέτρα μέσα σε αιώνες, ακόμη και χιλιετίες.

Παρόλα αυτά, ο Μπάλαρντ αποκαλεί τη Μαύρη Θάλασσα «μαγικό τόπο», μια περιοχή με «εκπληκτική ιστορία», που έχει να προσφέρει στους αρχαιολόγους και στους οπαδούς του ιστορικού θρύλου πολύ περισσότερα, από τη σχέση με τον Νώε. «Η Μαύρη Θάλασσα έχει αυτή [τη βιβλική σχέση]. Ηταν επίσης το μέρος όπου ο Ιάσονας και οι Αργοναύτες πήγαν να αναζητήσουν το Χρυσόμαλλο Δέρας», πρόσθεσε ο αμερικανός ωκεανογράφος. «Υπάρχουν πολλά άλλα που θα πρέπει να ανακαλυφθούν. Νομίζω ότι θα δούμε τη Μαύρη Θάλασσα να αποφέρει και άλλα πολλά κεφάλαια της ανθρώπινης ιστορίας τώρα που ξέρουμε πού να κοιτάξουμε και πώς να κοιτάξουμε».

Για τους ντόπιους και τους επισκέπτες, ο ενθουσιασμός που προκαλούν οι ανακαλύψεις στην ανοικτή θάλασσα δεν είναι άγνωστος. Η Βουλγαρία φιλοξενεί έναν πλούτο αρχαιολογικής ιστορίας από τις ρωμαϊκές, ελληνικές και άλλες αρχαίες κοινωνίες, που όμοιές τους οι τουρίστες συχνά αναζητούν στους μεσογειακούς γείτονες της Βουλγαρίας, την Ιταλία και την Ελλάδα. Αλλά εδώ, τα ευρήματα ανακαλύπτονται πολύ πιο γρήγορα, ειδικά από το 2007 και μετά όταν ξεκίνησε η χρηματοδότηση της Βουλγαρίας με την ένταξή της στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Το Νεσέμπαρ απέχει περίπου 100 χλμ  από τη Βάρνα και περίπου 70 χλμ από τη χερσόνησο της Σωζόπολης, όπου η πυκνή ιστορία θέτει τα θεμέλια για ένα αναδυόμενο βουλγαρικό αρχαιολογικό μονοπάτι. Το 2012, η γειτονική Σολνιτσάτα, όπως ονομάστηκε η παλαιότερη προϊστορική πόλη της Ευρώπης (αν και αμφιλεγόμενη), εντάχθηκε στα ήδη ανακαλυφθέντα θαύματα κοντά στο Νεσέμπαρ, όπως η Νεκρόπολη της Βάρνας, όπου βρέθηκε ο παλαιότερος θησαυρός με χρυσαφικά στον κόσμο, που χρονολογείται περίπου στο 4.500 π.Χ. , δηλαδή πολλά χρόνια πριν από τις πυραμίδες της Αιγύπτου.

Ενώ οι ανακαλύψεις του Black Sea MAP βρίσκονται πολύ βαθιά για να μπορέσουν να τις επισκεφθούν οι τουρίστες,  καταδυτικές εκδρομές πραγματοποιούνται στα πρώτα αμυντικά τείχη του Νεσέμπαρ από την εποχή των Θρακών και σε θωρηκτά από τον Πρώτο και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως και στο αεροπλάνο του κομμουνιστή ηγέτη Τόντορ Ζίβκοφ, το οποίο βυθίστηκε σκόπιμα στον κόλπο της Βάρνας το 2011 για να δημιουργηθεί ένας τεχνητός ύφαλος.

Για να καταλάβει κανείς τι υπάρχει στη θάλασσα, η Γκεοργκίεβα συνιστά σε όσους κάνουν καταδύσεις να επισκέπτονται αυτό που αποκαλεί το «ανοιχτό μουσείο» των οχυρώσεων του Νεσέμπαρ, και τα τείχη που μπορούν να δουν με έναν σύντομο περίπατο στην άκρη του νησιού, όπως και παρόμοια ερείπια στη Σωζόπολη.

Οι ανακαλύψεις της ομάδας Black Sea MAP παρουσιάζονται στην έκθεση Lost Worlds, που ξεκίνησε από το Σαουθάμπτον και τώρα περιοδεύει στη Βουλγαρία. Ετσι, το καλοκαίρι οι επισκέπτες του Park Center στη Σόφια είχαν την ευκαιρία μεταξύ άλλων να εξερευνήσουν ψηφιακά, ναυάγια χιλιάδων ετών και να δουν τα τριασδιάστατα μοντέλα τους σε φυσικές διαστάσεις.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News