Τα καυτά προβλήματα της ελληνικής κοινωνίας και τις μεγάλες ανισότητες από Περιφέρεια σε Περιφέρεια αναδεικνύει μελέτη του ΙΟΒΕ για τις κοινωνικές και οικονομικές τάσεις ανά περιοχή της Ελλάδας.
Το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα που διαπερνά οριζόντια όλη τη χώρα –και τις 13 Περιφέρειες– είναι η μείωση των γεννήσεων στις ελληνικές οικογένειες και η γήρανση του πληθυσμού. Μόνο στην Κρήτη καταγράφηκε από τους ερευνητές οριακή αύξηση του πληθυσμού λόγω των αυξημένων μεταναστευτικών ροών και της εγκατάστασης μεταναστών με τις οικογένειές τους στο νησί.
Η σκληρή αυτή πραγματικότητα οδηγεί την Ελλάδα ολοταχώς στη συρρίκνωση, ιδίως αν συνδυαστεί με τις μεγάλες οικονομικές ανισότητες από Περιφέρεια σε Περιφέρεια, το επίπεδο της εκπαίδευσης και τον κίνδυνο της απομόνωσης ή της φτώχειας. Ισως, δε, αυτή η συνθήκη να αποτελεί και την εξήγηση για τον κατακερματισμό των κομμάτων και την εμφάνιση και ενδυνάμωση (δυστυχώς) και στη χώρα μας ακραίων τάσεων.
⇒ Διαβάστε: Ο κατήφορος προς την Ελλάδα των 6,3 εκατομμυρίων
Παράλληλα με τις εκθέσεις και τα καμπανάκια κινδύνου που σήμαναν όλη τη χρονιά οι διεθνείς οργανισμοί και η Τράπεζα της Ελλάδος, ήρθε η έκθεση του ΙΟΒΕ, η οποία επισημαίνει αναλυτικά τις τάσεις στα κυριότερα θέματα που άπτονται της ανάπτυξης των Περιφερειών και επηρεάζονται από τις αποφάσεις άσκησης κοινωνικής και οικονομικής πολιτικής:
♦ Δημογραφικές τάσεις: Η μείωση και γήρανση του πληθυσμού της χώρας αποτελούν μείζον εθνικό πρόβλημα. Το φυσικό ισοζύγιο, δηλαδή η διαφορά μεταξύ γεννήσεων και θανάτων, είναι πλέον αρνητικό και στις 13 Περιφέρειες, κυρίως λόγω σημαντικής μείωσης
των γεννήσεων, σε συνδυασμό με την αναβολή των γεννήσεων σε μεγαλύτερη ηλικία.
Το μεταναστευτικό ισοζύγιο μετριάζει την πληθυσμιακή πτώση σε 10 Περιφέρειες, εκτός από την Αττική, τη Δυτική Ελλάδα και τη Δυτική Μακεδονία, όπου είναι αρνητικό. Η Κρήτη είναι η μόνη περιφέρεια στην Ελλάδα που παρουσιάζει οριακά θετικό ρυθμό πληθυσμιακής ανάπτυξης, καθώς το θετικό μεταναστευτικό ισοζύγιο υπερκαλύπτει το οριακά αρνητικό φυσικό ισοζύγιο.
Οι μεταναστευτικές εισροές δεν επαρκούν, ωστόσο, για να αντιστρέψουν την πληθυσμιακή μείωση, που οφείλεται σε μεγάλο ποσοστό στη μεγάλη μείωση των γεννήσεων σε όλες τις Περιφέρειες. Πολιτικές που αφορούν το φυσικό ισοζύγιο έχουν μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα στο δημογραφικό, και εν συνεχεία στην κοινωνική συνοχή και στην οικονομία, ενώ οι πολιτικές ενίσχυσης του μεταναστευτικού ισοζυγίου μπορούν να έχουν πιο άμεσα αποτελέσματα.
♦ Οικονομική δραστηριότητα και επιχειρηματικότητα: Η οικονομική δραστηριότητα συγκεντρώνεται κυρίως στις Περιφέρειες των δύο μεγάλων αστικών κέντρων, με την Αττική να συνεισφέρει σχεδόν το μισό του συνολικού ΑΕΠ, πάνω από το ένα τρίτο των επενδύσεων και πάνω από το μισό των εξαγωγών. Παρά τις σημαντικές αποκλίσεις στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ, έντονη αναπτυξιακή δυναμική καταγράφηκε τόσο στις ηπειρωτικές όσο και στις νησιωτικές περιφέρειες της χώρας, με τη Στερεά Ελλάδα, τη Δυτική Μακεδονία, την Πελοπόννησο, το Νότιο Αιγαίο, την Κρήτη και τα Ιόνια Νησιά να ξεχωρίζουν.
Οι πάγιες επενδύσεις ανακάμπτουν με υψηλό ρυθμό στη νησιωτική Ελλάδα και στην Ηπειρο, ωστόσο το επενδυτικό κενό σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο παραμένει σημαντικό. Προτεραιότητα πολιτικής αποτελεί η στροφή του παραγωγικού υποδείγματος προς παραγωγικές επενδύσεις, καθώς και η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας σε εξωστρεφείς τομείς με υψηλή προστιθέμενη αξία.
Οπως τονίζει το ΙΟΒΕ, παρά την έντονη διαπεριφερειακή ετερογένεια και τη συστηματική απόσταση από την Ευρώπη σε ό,τι αφορά το ποσοστό του εργατικού δυναμικού που απασχολείται σε τομείς επιστήμης και τεχνολογίας, ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι ο αριθμός των απασχολουμένων σε θέσεις Ερευνας και Ανάπτυξης αυξήθηκε την περίοδο 2019-21 στις περισσότερες ελληνικές Περιφέρειες, ακολουθώντας την ευρωπαϊκή τάση.
♦ Αγορά εργασίας: Η υψηλότερη ανεργία καταγράφεται στο Ιόνιο και στην Ηπειρο. Οπως διαπιστώθηκε, το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε περαιτέρω αλλά παραμένει υψηλή η διασπορά του. Ισχυρότερη πτώση το 2023 –τη χρονιά που εξετάζει στο σύνολό της το ΙΟΒΕ– καταγράφηκε στη Δυτική Ελλάδα, στο Νότιο Αιγαίο και στη Στερεά Ελλάδα, ενώ η Δυτική Μακεδονία καταγράφει το οξύτερο πρόβλημα. Το ποσοστό αυτοαπασχόλησης είναι υπερδιπλάσιο στην ελληνική περιφέρεια σε σχέση με την Αττική, ενώ η συμμετοχή στην αγορά εργασίας παραμένει χαμηλότερη του μέσου ευρωπαϊκού όρου σε 12 από τις 13 ελληνικές Περιφέρειες.
Η κατανομή της απασχόλησης μεταξύ πρωτογενούς, δευτερογενούς και τριτογενούς τομέα διαφέρει σημαντικά μεταξύ των περιφερειών. Ως κοινή μακροχρόνια τάση αναδεικνύεται η αύξηση του μεριδίου απασχόλησης στον τριτογενή τομέα, δηλαδή στις υπηρεσίες.
Οι ερευνητές του ΙΟΒΕ υπογραμμίζουν την ανάγκη να δοθεί έμφαση σε πολιτικές που θα ενισχύσουν τη συμμετοχή στην επίσημη αγορά εργασίας, θα αμβλύνουν τη διαπεριφερειακή διασπορά του ποσοστού ανεργίας, θα τονώσουν την ανάπτυξη της μισθωτής απασχόλησης στην περιφέρεια και θα αναβαθμίσουν τις δεξιότητες του εργατικού δυναμικού.
♦ Ο κίνδυνος της φτώχειας και οι κοινωνικές υπηρεσίες: Η ένταση της ανισότητας εισοδήματος και φύλου αμβλύνθηκε οριακά το 2023, ενώ παραμένει ανομοιογενής μεταξύ των περιφερειών. Το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών ανακάμπτει, ωστόσο από χαμηλή βάση, ενώ ο κίνδυνος φτώχειας συνεχίζει να αποτελεί σημαντική πρόκληση. Το ελληνικό σύστημα κοινωνικής πρόνοιας αμβλύνει μόνο μερικώς τον κίνδυνο φτώχειας, ο οποίος καταγράφει υψηλή διασπορά και μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις, από 11,1% (Κρήτη) έως και 26,9% (Βόρειο Αιγαίο) του τοπικού πληθυσμού.
Οι γυναίκες απασχολούνται λιγότερο από τους άνδρες. Η απόκλιση, αν και παραμένει σε όλες τις περιφέρειες μεγαλύτερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (10,2%), αμβλύνθηκε το 2023 και κυμάνθηκε μεταξύ 15,6% (Αττική) και 29,3% (Στερεά Ελλάδα) επί του συνόλου της απασχόλησης. Κρίνεται σκόπιμο οι περιφερειακές πολιτικές να δώσουν έμφαση στην άμβλυνση του κινδύνου φτώχειας και της διασποράς αυτού, μέσα από βελτίωση της αποδοτικότητας του συστήματος κοινωνικών μεταβιβάσεων, καθώς και στοχευμένων μέτρων για μείωση της ανισότητας εισοδήματος και φύλου στην απασχόληση.
Στον τομέα της Υγείας παρατηρούνται σημαντικές διαφορές στις υποδομές ανά Περιφέρεια, που εν μέρει αντανακλώνται στη διασπορά των μη εξυπηρετούμενων ιατρικών αναγκών, οι οποίες καταγράφουν αύξηση την περίοδο 2018-2023 σε όλες τις Περιφέρειες, ενώ είναι πολύ υψηλότερες του μέσου όρου στην ΕΕ.
♦ Ευρωπαϊκό επίπεδο σπουδών μόνο σε Αττική και Hπειρο: Στον τομέα της Εκπαίδευσης, οι περισσότερες ελληνικές Περιφέρειες (με εξαίρεση την Ηπειρο και την Αττική) υπολείπονται του μέσου όρου της ΕΕ στην απόκτηση τίτλων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, αλλά πολύ περισσότερο στο ποσοστό του πληθυσμού που συνεχίζει την εκπαίδευσή του σε μεγαλύτερες ηλικίες.
Από την σκοπιά της άσκησης πολιτικής, κρίνεται σκόπιμο από το ΙΟΒΕ να δοθεί προτεραιότητα σε επενδύσεις στις περιφερειακές υποδομές σε Υγεία και Παιδεία, καθώς και στον στρατηγικό σχεδιασμό αυτών για την αποτελεσματικότερη κάλυψη των αναγκών του πληθυσμού, δεδομένων των δημογραφικών προκλήσεων και των επαγγελματικών απαιτήσεων.
♦ Περιβάλλον: Ποιες περιφέρειες έμειναν πίσω στην πράσινη μετάβαση. Στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων, γεωγραφικές ιδιαιτερότητες όπως η απόσταση των νησιωτικών περιοχών και η ορεινή μορφολογία θέτουν σημαντικούς περιορισμούς. Ενδεικτικά, η αποτέφρωση εξακολουθεί να αποτελεί βασική επιλογή σε περιοχές όπως η Ηπειρος και το Βόρειο και Νότιο Αιγαίο, σε αντιδιαστολή με ευρωπαϊκές πρακτικές και με στόχους πράσινης μετάβασης.
Το ΙΟΒΕ τονίζει ότι είναι κρίσιμο η περιφερειακή διοίκηση να δώσει προτεραιότητα στην αναβάθμιση των υποδομών διαχείρισης αποβλήτων προς μεθόδους οι οποίες θα διευκολύνουν την επίτευξη των «πράσινων» στόχων. Οι περισσότερες Περιφέρειες της χώρας έχουν χαμηλότερο ποσοστό χρήσεων γης για δίκτυα συγκριτικά με τον μέσο όρο της ΕΕ των 27.
Ειδικότερα, το σιδηροδρομικό δίκτυο σημειώνει διαχρονική στασιμότητα ή συρρίκνωση στις περισσότερες Περιφέρειες της χώρας. Καθώς ο σιδηρόδρομος αποτελεί ένα από τα περιβαλλοντικά πλέον φιλικά μέσα μεταφοράς, κρίνεται σκόπιμο να δοθεί προτεραιότητα σε επενδύσεις και άρση γραφειοκρατικών ή άλλων εμποδίων για την αναβάθμιση του δικτύου, τόσο διαπεριφερειακά όσο και με γειτονικές χώρες.
♦ Η Αττική και τα νησιά πρωτοπορούν στην τουριστική ανάπτυξη: Ως προς τους τουριστικούς δείκτες, εν μέσω διαδοχικών ετών ρεκόρ σε διεθνείς αφίξεις και έσοδα, τα επίπεδα πληρότητας των ξενοδοχειακών καταλυμάτων διέφεραν συστηματικά μεταξύ Περιφερειών το 2023. Ο ευρύτερος κανόνας είναι η αύξηση της δραστηριότητας. Το μερίδιο απασχόλησης σε χώρους πολιτισμού στο σύνολο της απασχόλησης σημειώνει σημαντική αύξηση στην νησιωτική Ελλάδα και στην Αττική, ενώ συρρίκνωση παρατηρείται στην ηπειρωτική Ελλάδα.
Οι ερευνητές του ΙΟΒΕ καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι «θα ήταν υψηλής σημασίας για τη χώρα και την οικονομία να προταχθεί ένα βιώσιμο στρατηγικό σχέδιο για τον τουρισμό, το οποίο θα αναδεικνύει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε Περιφέρειας».
Ακολουθήστε το Protagon στο Google News