Οι καρέκλες στο αμφιθέατρο του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ) γέμισαν από νωρίς το απόγευμα της 29ης Μαρτίου. Πολλοί έμειναν όρθιοι, ακουμπούσαν την πλάτη στον τοίχο, άλλοι καθίσαμε στη μοκέτα, κάποιοι απλώς στάθηκαν όρθιοι να κοιτάζουν με προσμονή προς τον χώρο του πάνελ. Εκεί που περιμέναμε να δούμε τον σπουδαίο ζωγράφο του άλεκτου, τον Γιώργο Λαζόγκα, στην παρουσίαση του αυτοβιογραφικού βιβλίου του «Το Τυχαίο ως Μέθοδος», μαζί με μια σειρά από αντιπροσωπευτικά έργα του που εκτίθενται ως τις 29 Απριλίου στο ισόγειο του ΕΜΣΤ.

Το βιβλίο ήταν την περασμένη Πέμπτη μόλις μια μέρα τυπωμένο, φρέσκο μελάνι ζεστό, και κάποιοι από τους συμμετέχοντες στο πάνελ ακόμα δεν το είχαν διαβάσει ολόκληρο. Δεν είχε σημασία, ήμασταν όλοι εκεί όχι για να τιμήσουμε αλλά για να νιώσουμε την τιμή της συνύπαρξης στον ίδιο χώρο με τον Γιώργο Λαζόγκα. Η ώρα περνούσε, η παρουσίαση ξεκίνησε στις 6.30 κάπως αμήχανα και με συνεχείς αναφορές στην κίνηση που κρατά μακριά τον ζωγράφο.

Η Αννα Μιχαλιτσιάνου, η γνωστή δημοσιογράφος, συγγραφέας και σύντροφός του, κοιτούσε το τηλέφωνο διαρκώς και μαζί με τη διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Κοσκινά προσπαθούσαν να γεφυρώσουν το κενό, να καλύπτουν την αδημονία μέχρι να φτάσει.

Ο ζωγράφος με τα κόκκινα παπούτσια

Ετσι η Μιχαλιτσιάνου μάς αποκάλυψε το παρασκήνιο του βιβλίου. Αρχισε να το γράφει ο Λαζόγκας το καλοκαίρι του 2010, πριν ακόμα τον χτυπήσει η ασθένεια. Αρχισε μάλλον να συστηματοποιεί τη γραφή του, αφού ήδη από το 1974 κρατούσε ημερολόγιο με αναλυτικές σημειώσεις, ένας οδηγός πολύτιμος, που η Μιχαλιτσιάνου επέμενε ότι δεν πρέπει να μείνει αναξιοποίητος. Οταν της παρέδωσε το πρώτο draft του βιβλίου, αυτή τον συμβούλευσε «μα δεν έχει αρχή μέση και τέλος, ένα βιβλίο πρέπει να έχει αρχή, μέση, τέλος». Εγινε η μόνιμη διαμάχη τους, αυτός υποσχόταν ότι θα το κάνει, και τις έδινε νέες σελίδες να δακτυλογραφήσει. «Εγώ δακτυλογραφούσα χωρίς να καταλαβαίνω ότι δεν είχε κάνει αυτό που του ζήτησα. Εγραφα, έγραφα. Και όταν τέλειωσε, είδα ότι είναι ένα βιβλίο που τελικά διαβάζεται μπρος πίσω» είπε, χωρίς να κρύβει τη συγκίνησή της.

Η Κατερίνα Κοσκινά επεσήμανε ότι το βιβλίο αυτό μαρτυρά τη συνέπεια και τη συνέχεια στο έργο του Λαζόγκα και τον τρόπο με τον οποίο ψάχνει να ανακαλύψει, να αποκαλύψει, να ορίσει και να μιλήσει μέσα από τη δημιουργία του για το άλεκτον… Και ήταν η στιγμή αυτή που ένιωσα δίπλα μου, να ανοίγει η πόρτα. Ο Γιώργος Λαζόγκας είχε φτάσει, μαζί με έναν αδελφικό φίλο του που τον οδήγησε έως εδώ. Κοντοστάθηκε κοιτάζοντας την κατάμεστη αίθουσα – ακόμα δεν τον είχαν αντιληφθεί. Φορώντας κατακόκκινα παπούτσια, εμφανώς καταβεβλημένος από την ασθένειά του, ρώτησε: «Πού θα καθίσω;» «Στο τραπέζι, στο πάνελ» του απάντησε συνεργάτιδα του μουσείου, για να αντιδράσει αυτός αμέσως. «Οχι. Οχι. Κάτω θα καθίσω». Και τον οδήγησαν έτσι στην πρώτη σειρά, σε μια θέση στην άκρη, όπου έμεινε να ακούει τους ομιλητές να αναφέρονται στο έργο του με μια ενέργεια που μαρτυρούσε θαυμασμό μαζί με αγάπη, αφοσίωση, δέος. Ολοι ήθελαν να του απευθυνθούν προσωπικά. Στον δημιουργό που σημειώνει στο βιβλίο του ότι «το μέλλον είναι μια υπόθεση εργασίας. Το συμβάν του έργου συντελείται ερήμην μου».

Ο Οδυσσέας και ο Λαζόγκας 

Ο ίδιος δεν μας χάλασε το χατίρι, έτσι όπως καθόταν στην πρώτη σειρά πήρε το μικρόφωνο και μας μίλησε. Μίλησε για τη διαδρομή, την κολασμένη διαδρομή ανάμεσα από πορείες που έκανε μέχρι να φτάσει στη Συγγρού, με τον αδελφικό του φίλο να οδηγεί. «Σε όλη αυτή τη διαδρομή έκανα σκέψεις φιλοσοφικές» είπε μειδιώντας. «Σκεφτόμουν λοιπόν την “Πολιτεία” του Πλάτωνα και το άλεκτο όπως εγώ το ερμηνεύω. Ρωτάνε λοιπόν τον Οδυσσέα τι θα έκανε αν ερχόταν να ζήσει δεύτερη φορά, και αυτός απαντά ότι επιθυμεί “βίο ανδρός ιδιώτου απράγμονος”. Αυτό θα ευχόμουν και για εμένα!» Γέλια στην αίθουσα, και συνέχισε: «Θα διάλεγα το άλεκτον που δεν πάει ίσως πουθενά, αλλά μπορεί να προσδιορίσει την εποχή μας».

Με τον Βασίλη Βασιλικό και τον πρύτανη της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ) Πάνο Χαραλάμπους να εστιάζουν σε αποσπάσματα του βιβλίου που σκιαγραφούν το έργο και τη φιλοσοφία του Λαζόγκα, και τον έτερο ομιλητή Γιώργο Ξηροπαίδη, καθηγητή Φιλοσοφικών και Αισθητικών Ιδεών στην ΑΣΚΤ, να διευκρινίζει από την αρχή ότι σε αυτή την εκδήλωση «η συγκίνηση υπονομεύει το διερευνητικό λόγο». Χαρακτήρισε το βιβλίο «ένα έργο τέχνης». Και αναφέρθηκε μεταξύ άλλων στο απόσπασμα όπου ο Λαζόγκας περιγράφει πώς στάθηκε μπροστά στις επιτύμβιες στήλες του Μαρόκου και του Κεραμεικού. «Τον τρόμαξε η ανωνυμία. Για αυτόν ο θάνατος είναι η καταστροφή της ατομικότητας».

Και έκλεισε λέγοντας: «Κύριε Λαζόγκα, δεν σε θαυμάζουμε, πρωτίστως σε αγαπάμε για το έργο σου, για την τρυφερότητα με την οποία σε αγκαλιάζει ο άγγελος που σε προστατεύει, γιατί μας θυμίζεις ότι το ποιητικό κατοικεί σε αυτή τη ζωή».

Το βιβλίο

Το Τυχαίο ως Μέθοδος είναι μια δοκιμιακού τύπου αυτοβιογραφία, στην οποία ο καλλιτέχνης καταγράφει την περιπέτεια της γραμμής και της ζωγραφικής του στο πέρασμα των 48 χρόνων αδιάλειπτης δουλειάς και αναζητήσεων. Αποτυπώνει τις σκέψεις του για το τέλος του μοντερνισμού, της ουτοπίας  και των κινημάτων, τις πρωτοτυπίες που εξαντλούνται, τη σημασία της τελετουργίας στη δημιουργία, τη διαρκή παρουσία του λαϊκού, και τη σημασία του άλεκτου. Θυμάται τις διαμάχες για το αφηρημένο και το αφαιρετικό, τις συνέπειες της εσωστρέφειας και τη δική του πορεία στην εννοιολογική τέχνη.

Τα κείμενα προέκυψαν από τις σημειώσεις των ημερολογίων, τις παραδόσεις των μαθημάτων ζωγραφικής στην Αρχιτεκτονική του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και στη Σχολή Καλών Τεχνών Αθήνας, αλλά και την προσωπική του  εμπειρία.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News