Το Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης παρουσιάζει την έκθεση κόμικς Ηλέκτρες του Κόσμου έως τις 13 Μαΐου 2022.  Σύγχρονοι καλλιτέχνες  δημιουργήσαν πρωτότυπες ιστορίες εμπνευσμένοι από τη μορφή και το χαρακτήρα της Ηλέκτρας, τους συμβολισμούς και τα επιμέρους θέματα που πλαισιώνουν τις τραγωδίες «Ηλέκτρα» του Σοφοκλή και του Ευριπίδη και «Χοηφόροι» του Αισχύλου.

Συμμετέχουν:

Ρενέ Αγγελίδου (Fokshee), Νίκος Αγάθος, Δήμητρα Αδαμοπούλου, Ιάκωβος Βάης, Θωμάς Βαλιανάτος – Ιώ Αρματά, Μελινα Βλάχου, BLEΣΣΕD – Λίδα Ζαχοπούλου, Γιάννης Γαλαίος, Dimitri Chevet, Conan Nanco, Γεωργία Καλογεροπούλου, Aris Hathaway, Βάλια Καπάδαη, Θανάσης Καραμπάλιος, Θωμάς Κεφαλάς, Nίκος Κουρκουτάς, Kristanz, Χρύσα Λαμπρακοπούλου, Γιώργος Μικάλεφ, Μάριος Μπόρας, No Budget Epics, Κάλλη Ντολτσέτη, Παύλος Παυλίδης, Δημήτρης Παπούλιας, Αγγελική Σαλαμαλίκη, Ελευθερία Σαρρή, Δημήτρης Τρακόσας – Αφροδίτη Ρίζου, Νίκος Τσουκνίδας – Μαρία Καραζάνου. 

Οι ιστορίες τους, αν και αρκετές φορές ακολουθούν τον αρχαϊκό μύθο, τον τοποθετούν σε ένα σύγχρονο κοινωνικο-πολιτικό περιβάλλον ή στον κόσμο της φαντασίας, τον ανατρέπουν και λειτουργούν ως μέσο επανεξέτασης των άρρηκτα αλληλένδετων εννοιών που πραγματεύεται, όπως η απόδοση της Δικαιοσύνης, η εκδίκηση, η προσωπική και συλλογική ευθύνη και η ηθική συνέπεια.

Η ιστορικός τέχνης Αθηνά Εξάρχου σχολιάζει στον κατάλογο της έκθεσης: “Με αφορμή το δραματοποιημένο μύθο των Ατρειδών και τον τρόπο που διαπλέκονται χαρακτήρες και γεγονότα στο πλαίσιο της αρχαίας αφήγησης, τίθεται το ερώτημα αν παρόμοια ψυχικά τοπία επιβιώνουν στη σημερινή εποχή και τη σύγχρονη πολιτιστική παραγωγή. Οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, τα ήθη κλειστών κοινωνιών, οι γυναικοκτονίες, οι βεντέτες, τα ψυχολογικά αδιέξοδα, η κατάχρηση εξουσίας και η καταφυγή στην αυτοδικία δεν ανήκουν μόνο στο παρελθόν, αλλά συνεχίζουν να γίνονται πρωτοσέλιδα και να συγκλονίζουν την κοινή γνώμη χωρίς πάντα να επέρχεται κάποιο είδος κάθαρσης.

Τα δράματα αυτά καταγράφονται συχνά από τα ΜΜΕ όχι απλώς σαν αυτοτελή περιστατικά, αλλά σαν επεισόδια μιας ιστορίας: ο θεατής/αναγνώστης ακολουθεί την πλοκή από την αρχή μέχρι την κλιμάκωση της δράσης και την όποια κατάληξή της. Ακριβώς αυτή η αφηγηματική δομή, η σύγκρουση των χαρακτήρων και η πορεία μέχρι τη λύτρωση είναι στοιχεία που συναντά κανείς και στα κόμικς: την εικονογραφική απόδοση ιστοριών μέσα από τις οποίες ο αναγνώστης (κοιτά)ζει πάθη, καταστάσεις οικείες και ανοίκειες, φιγούρες κωμικές και τραγικές. Στην παρούσα έκθεση, η Ηλέκτρα ανάγεται σε πρόσωπο-σύμβολο της εκδίκησης και του ηθικού χρέους, γίνεται θύμα και θύτης, και αξιοποιείται από τους δημιουργούς για να αποδοθούν σύγχρονα διλήμματα, ιστορικά γεγονότα και κοινωνικές ανισότητες.”.

Η επιμελήτρια της έκθεσης «Ηλέκτρες του Κόσμου», Καλλιόπη Λιαδή, μας απαντά για την έκθεση:

Πώς προέκυψε το θέμα της έκθεσης «Ηλέκτρες του Κόσμου»;

Η έκθεση εντάσσεται στο Πρόγραμμα «Αρχαίο Δράμα: Διεπιστημονικές και Δια-καλλιτεχνικές Προσεγγίσεις» που έχει ως στόχο, μέσα από τις δράσεις του, να εμπλουτιστεί η πρόσληψη του αρχαίου δράματος στη σύγχρονη εποχή.  Αυτή η σύγχρονη εποχή, λοιπόν, ειδικά τα δύο τελευταία χρόνια, ήταν και παραμένει σκοτεινή και οδυνηρή, ειδικότερα για τις γυναίκες και τους κοινωνικά αδύναμους. Η πανδημία και τα μέτρα εγκλεισμού οδηγήσαν σε αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας και των ανθρωποκτονιών.  Αναζητώντας μια τραγωδία που θα προβλημάτιζε και θα δημιουργούσε ένα διάλογο πάνω σε αυτό το φαινόμενο και τα πιθανά αποτελέσματα του,  θεωρήσαμε ότι ο μύθος της Ηλέκτρας είναι ιδανικός: η τραγική ηρωίδα είναι κοινωνικά υποτιμημένη, ζει μέσα στο φαύλο κύκλο ενός παιχνιδιού βίας και εξουσίας και δεν μπορεί να βγει από αυτόν αν δεν αποδοθεί δικαιοσύνη. Έτσι γεννήθηκαν οι «Ηλέκτρες του Κόσμου».

Ποια είναι η πηγή έμπνευσης των καλλιτεχνών που συμμετέχουν;

Η μύθος της Ηλέκτρας, της κόρης της Κλυταιμνήστρας και του Αγαμέμνονα, όπως παρουσιάζεται στις τραγωδίες «Ηλέκτρα» του Ευριπίδη και του Σοφοκλή και «Χοηφόροι» του Αισχύλου.

Πώς προσέγγισε η Generation Z τον αρχαϊκό μύθο της Ηλέκτρας;

Κάθε έργο της κλασικής γραμματείας παραμένει διαχρονικό και οικουμενικό ανεξάρτητα από την εποχή στην οποία γίνεται η ανάγνωση του. Αυτό ισχύει και για την Ηλέκτρα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η «ανάγνωση» έγινε μέσω της τέχνης των κόμικς. Με αφετηρία το κλασικό κείμενο, τις ιδέες και τα ερωτήματα που θέτει, οι δημιουργοί ενσωμάτωσαν στις νέες ιστορίες τα σημάδια και τους προβληματισμούς της εποχής μας και οι επισκέπτες, ανεξάρτητου ηλικίας, μπήκαν στον κόσμο της τραγικής ηρωίδας.

Ειδικότερα, οι νεότερης ηλικίας επισκέπτες, αρκετές φορές ανέφεραν ότι αναγνώρισαν τον εαυτό τους σε αυτή ή/και ότι συμπάσχουν μαζί της και την κατανοούν.  Άρα, όσον αφορά τους νεαρούς επισκέπτες, η προσέγγιση ήταν, θα λέγαμε, θετική και συμπονετική, ακόμη και αυτή της ταύτισης – κάτι για το οποίο οφείλουμε να προβληματιστούμε σαν κοινωνία. – .

Αναφορικά με την προσέγγιση των νεαρότερων ηλικιακά δημιουργών, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, υπήρξε ένας πλουραλισμός στον τρόπο που η Ηλέκτρα τους αντιμετώπισε τη βία, την αδικία και το τοξικό περιβάλλον στο οποίο ζει. Η ανάγκη για απόδοση δικαιοσύνης ήταν εμφανής και έντονη σε πολλές από τις ιστορίες. Κυρίαρχη όμως ήταν και η επιλογή να διακοπεί ο φαύλος κύκλος του αίματος ώστε να απεγκλωβιστεί η ηρωίδα από την εμμονή της εκδίκησης και τα πάθη της, προτάσσοντας έτσι τη (δια)φυγή προς την πνευματική ελευθερία, ανάσταση και ανάταση. 

Πείτε μας για ένα έργο που ξεχωρίζετε και την ιστορία του. 

Κάθε έργο τέχνης είναι ξεχωριστό και έχει μια ιστορία να το συνοδεύει. Θα αναφέρω μόνο ότι η ιστορία «Κλυταιμνήστρες» της Κάλλης Ντολτσέτη, είναι σκηνικά εμπνευσμένη από στιγμιότυπα της ταινίας «Το Κορίτσι με τα Μαύρα» του Μιχάλη Κακογιάννη. Το σκηνικό της κινηματογραφικής ιστορίας ενέπνευσε το σκηνικό χώρο της ιστορίας κόμικς.  Καθώς η δεύτερη δημιουργήθηκε μετά από πρόσκληση του ΙΜΚ και παρουσιάζεται στο χώρο που δημιούργησε ο μεγάλος σκηνοθέτης, αυτό αξίζει να σημειωθεί.

Ποιες είναι οι «Ηλέκτρες» της εποχής μας;

Ηλέκτρα μπορεί να είναι κάθε άτομο που ζει σε ένα τοξικό, αυταρχικό περιβάλλον που το υποβιβάζει και το καταβροχθίζει. Κάθε άτομο που επιβαρύνεται συναισθηματικά και ψυχολογικά και βρίσκεται στο περιθώριο. Αρκετές φορές για να επιβιώσει ή για να αμυνθεί, αντικαθιστά την ευθραυστότητα και την ευαισθησία του με ένα προσωπείο ή/και πράξεις βίας, με αποτέλεσμα να αλλοιώνεται η προσωπικότητα του και να διαστρεβλώνεται η υπόσταση του.  Μπορεί να είναι θύμα ενδοοικογενειακής βίας, γυναικοκτονίας, ρατσισμού, προκατάληψης, ή ένας παρατηρητής των περιστατικών βίας που δεν αντέχει να μένει απαθής.  Ευτυχώς αρκετές από τις Ηλέκτρες των ιστοριών μας, επιλέγουν να μην απαντήσουν με βία στα δεινά τους.  Ζητούν τη δικαίωση και την απόδοση δικαιοσύνης αλλά ταυτόχρονα εξελίσσονται σε ώριμους, αυτονομημένους, ελεύθερους ανθρώπους, απελευθερωμένους από τα πάθη και τα απωθημένα τους. Όταν αυτό συμβαίνει σε μεγάλο βαθμό στα μέλη μιας κοινωνίας, ταυτόχρονα και η ίδια ωριμάζει και εξελίσσεται.

Πιστεύετε πως μπορούν τα κόμικς να θίξουν σύγχρονα κοινωνικο-πολιτικά ζητήματα; Πώς επιτυγχάνεται αυτό;

Ναι, φυσικά! Η εικόνα ως γνωστό λειτουργεί πιο αποτελεσματικά από τις λέξεις. Γι΄αυτό και η τέχνη των κόμικς που συνήθως συνδυάζει εικόνα και λόγο,  αρκετές φορές πολιτικό, είναι ιδανική για να μεταφέρει και να θίξει σύνθετες ιδέες και επίκαιρα θέματα με αμεσότητα και περιεκτικότητα.  Πρόκειται για μια τέχνη που, κυριολεκτικά και μεταφορικά, ψυχαγωγεί.

Μέσα από τη φανταστική συνήθως πλοκή των ιστοριών της, προσφέρει στον αναγνώστη μια αρκετά πραγματική όψη της κοινωνίας, με τις υπαρξιακές αναζητήσεις και αντιπαραθέσεις της. Προβληματίζει και αφυπνίζει, ενώ ταυτόχρονα παραμένει ψυχαγωγική.

Ποια σκέψη θέλετε να μείνει στο μυαλό του θεατή μετά την επίσκεψή του στην έκθεση;

Ας μείνει ο στίχος του Ευριπίδη «Δεν χρειάζεται να ακολουθούμε τους θεούς, αν τα άδικα υπερτερούν από τα δίκαια…» ( χρὴ μηκέθ’ ἡγεῖσθαι θεούς, εἰ τἄδικ’ ἔσται τῆς δίκης ὑπέρτερα) μια φράση που λέει ο Ορέστης στην Ηλέκτρα, ο στίχος 583 από την Ηλέκτρα του Ευριπίδη – με ότι αυτό μπορεί να σημαίνει μέσα στα πλαίσια των προβληματισμών που θέτουν οι ιστορίες της έκθεσης – . Θα τον δει και σε μια από τις ιστορίες.

Στο πλαίσιο της πράξης: «ΚΑΘΙΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗ ΔΙΕΘΝΩΝ ΘΕΣΜΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ»

Θεσμός: «Αρχαίο Δράμα: Διεπιστημονικές και Διακαλλιτεχνικές Προσεγγίσεις»

H Πράξη έχει ενταχθεί στο Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «ΑΤΤΙΚΗ 2014-2020» και συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News