Μέχρι την τελευταία του ημέρα, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ ζούσε σε ένα παράλληλο σύμπαν: αγαπητός και δημοφιλής σε Ουάσινγκτον, Παρίσι και Λονδίνο, μισητός από πολλούς και στόχος ύβρεων στη Ρωσία.

Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, οι Ρώσοι ποτέ δεν τον συγχώρησαν για τις αναταραχές που προκάλεσαν οι μεταρρυθμίσεις του, την κατακόρυφη πτώση του βιοτικού τους επιπέδου τα χρόνια που ακολούθησαν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ενωσης, ενώ πολλοί αναπολούν τα χρόνια της κόκκινης αυτοκρατορίας, την οποία θεωρούν ότι κατέστρεψε.

Η πολιτική της γκλάσνοστ και της περεστρόικα –της διαφάνειας και της ανασυγκρότησης– που υιοθέτησε ο Γκορμπατσόφ, χάρισε στους Ρώσους ελευθερίες που δεν μπορούσαν ποτέ να φανταστούν ότι θα αποκτούσαν.

Παράλληλα, οι εθνικιστές στις δημοκρατίες της Βαλτικής, την Εσθονία, τη Λετονία και τη Λιθουανία, αλλά και σε άλλες περιοχές της ΕΣΣΔ, βρήκαν την ευκαιρία που έψαχναν για να ξεφύγουν από τη σιδερένια γροθιά της Μόσχας και να δημιουργήσουν ανεξάρτητα κράτη.

Σε δημοσκόπηση του 2021, όπως αναφέρει ο Guardian, το 70% των Ρώσων είπε ότι η χώρα τους είχε μπει σε αρνητική τροχιά στη διάρκεια της εξουσίας του. Σε παλιότερες δημοσκοπήσεις, είχε αναδειχθεί στον λιγότερο δημοφιλή ρώσο ηγέτη του 20ού αιώνα.

Ο ίδιος το γνώριζε βέβαια, αλλά συνέχισε να υπερασπίζεται την προσπάθειά του να οδηγήσει την αχανή πατρίδα του στη δημοκρατία. Ελεγε χαρακτηριστικά: «Ενας τσάρος πρέπει να φέρεται σαν τσάρος. Και εγώ δεν ξέρω πώς να το κάνω αυτό».

Ως εκ τούτου, ήταν αναμενόμενος ο προβληματισμός του για τον τρόπο με τον οποίο ο Βλαντίμιρ Πούτιν ασκούσε την εξουσία. Το 2016, σε άρθρο του στο περιοδικό Time, ο Γκορμπατσόφ επιτέθηκε στον ρώσο πρόεδρο για την απόφασή του να μείνει στη θέση του για τρίτη θητεία και χαρακτήρισε την πολιτική του «εμπόδιο στην πρόοδο».

Η «απάντηση» του Πούτιν δεν εξέπληξε κανέναν: «Το τέλος της Σοβιετικής Ενωσης ήταν η μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του αιώνα».

Την Τετάρτη πάντως, ο ρώσος πρόεδρος σε ένα προσεκτικά διατυπωμένο συλλυπητήριο τηλεγράφημα, ανέφερε τα εξής:

«Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ είναι ένας πολιτικός και μια πολιτική προσωπικότητα που είχε μεγάλη επίδραση στον ρου της παγκόσμιας Ιστορίας. Καθοδήγησε τη χώρα μας στη διάρκεια μιας περιόδου πολύπλοκων και δραματικών αλλαγών, και μεγάλων προσκλήσεων στην εξωτερική πολιτική, οικονομικών και κοινωνικών. Αντιλήφθηκε βαθιά πως οι μεταρρυθμίσεις ήταν απαραίτητες” και αγωνίστηκε για να προσφέρει τις δικές του λύσεις σε προβλήματα που χρειάζονταν άμεση λύση. Στέκομαι ιδιαίτερα στις σπουδαίες ανθρωπιστικές, φιλανθρωπικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες του Μιχαήλ Σεργκέγεβιτς Γκορμπατσόφ τα τελευταία χρόνια».

Στο Κρεμλίνο μπορεί να μη χύσουν δάκρυα αλλά στους καταπιεσμένους φιλελεύθερους κύκλους της αντιπολίτευσης οι υποστηρικτές της θα πενθήσουν τον πρώην ηγέτη της ΕΣΣΔ, είτε βρίσκονται στη Ρωσία είτε έχουν διαφύγει στο εξωτερικό.

«Ο Γκορμπατσόφ είναι ένας “τεράστιος”, θρυλικός πολιτικός. Δεν υπήρξε ποτέ άλλοτε τόση ελευθερία στη Ρωσία όση στα τέλη της δεκαετίας του ’80 και στις αρχές της δεκαετίας του ’90. Αυτό είναι το δικό του επίτευγμα», έγραψε ο βετεράνος ρώσος δημοσιογράφος, Μιχαήλ Φίσμαν, το βράδυ της Τρίτης.

«Ορφανέψαμε όλοι. Αλλά δεν το έχουν καταλάβει ακόμα όλοι», πρόσθεσε ο Αλεξέι Βενεντίκτοφ, φίλος του Γκορμπατσόφ και πρώην διευθυντής του ραδιοφωνικού σταθμού Ekho Moskvy, που υποχρεώθηκε από τις ρωσικές αρχές να σιωπήσει λόγω της κάλυψης του πολέμου στην Ουκρανία.

Σε μία ακόμα από τις θεμελιώδεις διαφορές στον τρόπο άσκησης της εξουσίας ανάμεσα στον Γκορμπατσόφ και τον Πούτιν, ο πρώτος είχε συμβάλει στη δημιουργία του ανεξάρτητου Τύπου στη Ρωσία, δίνοντας μέρος από το χρηματικό έπαθλο του Νομπέλ Ειρήνης, το 1993, για την ίδρυση της εφημερίδας Novaya Gazeta.

Η εφημερίδα έγινε το μεγαλύτερο ανεξάρτητο έντυπο στη Ρωσία. Ο Πούτιν την κυνήγησε με μανία, αρκετοί ρεπόρτερ της σκοτώθηκαν υπό ύποπτες συνθήκες και παρόλο που το 2021 ο διευθυντής της κέρδισε το Νομπέλ Ειρήνης, η εφημερίδα υποχρεώθηκε να κλείσει λόγω της κρατικής λογοκρισίας όταν ξεκίνησε ο πόλεμος.

Ο Γουίλιαμ Τάουμπμαν, βιογράφος του Γκορμπατσόφ, είναι από τους ανθρώπους που τον ήξεραν καλύτερα από όλους. Το 2017 είχε πει ότι ο πρώην ηγέτης της ΕΣΣΔ θεωρούσε πως το μεγαλύτερο πρόβλημα της Ρωσίας ήταν ότι η χώρα δεν είχε εμπειρία από την ελευθερία που της προσφέρθηκε.

Το ίδιο είπε και ένας από τους τελευταίους που επισκέφθηκαν τον Γκορμπατσόφ στο νοσοκομείο της Μόσχας, στις 30 Ιουνίου, ο φίλος του, οικονομολόγος Ρουσλάν Γκρίνμπεργκ: «Εδωσε σε όλους μας την ελευθερία – αλλά δεν ξέρουμε τι να την κάνουμε».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News