Είναι – τι άλλο; – ένας απολογισμός του 2016 αυτός που κάνει ο Economist στο κύριο άρθρο του χριστουγεννιάτικου τεύχους του. Και φυσικά οι σκιές νικούν κατά κράτος το φως. Θυμηθείτε: ζήσαμε το Brexit και τη νίκη του Τραμπ, την προσφυγική κρίση, την κλιμάκωση της τραγωδίας στη Συρία, την ανάδειξη των «ανελεύθερων δημοκρατιών» στην Ουγγαρία, την Πολωνία και αλλού, απόπειρες πραξικοπημάτων, τρομοκρατικές επιθέσεις και άγρια καταστολή στην Τουρκία, την αύξηση της ισχύος της Κίνας και της Ρωσίας που ακριβώς χώρες δημοκρατικές δεν είναι.

Εχει, λοιπόν, δίκιο όποιος έχει ήδη αρχίσει να γράφει τον επιτάφιο των φιλελεύθερων δημοκρατιών; Καθόλου. «Αντί να αποφεύγουν τη μάχη των ιδεών, οι φιλελεύθεροι θα πρέπει να την απολαμβάνουν». Γιατί μπορεί το τελευταίο τέταρτο του περασμένου αιώνα, και μετά την πτώση του κομμουνισμού, τα πράγματα να έγιναν πολύ εύκολα γι’ αυτούς – τόσο εύκολα ώστε σε έναν κόσμο με όλο και μεγαλύτερες ανισότητες αυτοί επέμεναν να επαναπαύονται στις δάφνες τους χάνοντας πολλές φορές την επαφή τους με τον πραγματικό κόσμο. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι οι φιλελεύθερες δημοκρατίες δεν εξακολουθούν να έχουν τις καλύτερες λύσεις σε σχέση με όλους τους υπόλοιπους, όπως έχει αποδειχθεί εξάλλου πολλές φορές στο παρελθόν.

Ναι, πρέπει να ανησυχεί κανείς από αυτό το μείγμα εθνικισμού, κορπορατισμού και λαϊκής δυσαρέσκειας. Αλλά δεν πρέπει να ξεχνά την «ικανότητα των φιλελεύθερων ιδεών να ανανεώνονται».

Φωτό: Ε ναι, δεν ήταν χρονιά αυτή για τον πλανήτη. Πηγή: Economist / Peter Schrank

Τόσα αλλάζουν στον πλανήτη, γιατί να μην αλλάξουμε και όνομα ως είδος; Και υπάρχει λόγος: Ο όρος «Homo sapiens» (Ανθρωπος ο σοφός) δεν περιγράφει με επιστημονική επάρκεια και ακρίβεια αυτό που έχουμε γίνει, όπως υποστηρίζει ο Τζούλιαν Κριμπ, συγγραφέας του «Επιβιώνοντας τον 21ο Αιώνα: Οι Δέκα Μεγάλες Προκλήσεις για την Ανθρωπότητα και πώς να τις αντιμετωπίσουμε».

Τον όρο αυτό, υπενθυμίζει ο ίδιος στην επιθεώρηση Australian Geographic, οφείλουμε στον σουηδό θεμελιωτή της διωνυμικής ονοματολογίας Κάρολο Λινναίο, ο οποίος, το μακρινό 1758, θεώρησε πολύ σωστά ότι από κάποιο σημείο και μετά και με βάση τις γνώσεις τους και την εξέλιξή τους, οι άνθρωποι είχαν γίνει πραγματικά σοφοί σε σχέση με τους προγόνους τους.

Από τότε όμως έχουν αλλάξει πολλά. Ο άνθρωπος, για παράδειγμα, είναι υπεύθυνος για τη μεγαλύτερη μαζική εξόντωση άλλων ειδών πιθανότατα από τότε που υπάρχει ζωή στη Γη – μόνο τα τελευταία 45 χρόνια έχουμε σκοτώσει το 58% των μεγάλων θηλαστικών. Επίσης, έχει μολύνει την ατμόσφαιρα με 2 τρισ. τόνους αερίων του θερμοκηπίου και τη βιόσφαιρα με 250 εκατομμύρια τόνους χημικών αποβλήτων ετησίως.

Τα ίδια κάνουμε και στους ωκεανούς, ενώ από τις καλλιέργειες και την ανάπτυξη χάνουμε 75 δισ. τόνους φυτικής γης τον χρόνο.

Τέλος, η Γη χρειάζεται 18 μήνες για να παράγει ό,τι καταναλώνουν οι άνθρωποι σε έναν χρόνο, οι οποίοι επιπλέον επενδύουν 1,8 τρισ. δολάρια ετησίως σε νέα όπλα και πυρηνικά προηγμένης τεχνολογίας – οκτώ χώρες έχουν αυτή τη στιγμή τη δυνατότητα να πατήσουν το κουμπί και να καταστρέψουν τον πλανήτη.

Συμπέρασμα; Είμαστε ένας ζωντανός κίνδυνος όχι μόνο για τον ίδιο μας τον εαυτό αλλά και για ό,τι κυκλοφορεί εδώ γύρω. Κι αυτό πόρρω απέχει από το να μας κάνει «σοφούς». Οι κανόνες της ονοματολογίας επιτρέπουν την αλλαγή της επιστημονικής ονομασίας ενός είδους όταν διαπιστώνεται ότι η τρέχουσα ονομασία έχει πάψει να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Και πώς να μας πούμε; Ο αυστραλός επιστήμονας έχει προτείνει διάφορες ονομασίες – από Homo suilaudans (που σημαίνει αυτός που θεωρεί τον εαυτό του θεότητα, κοινώς είναι ψώνιο) και Homo exterminaus (ο εξολοθρευτής) έως Homo urbanus (των πόλεων) και delusus (υπό την έννοια ότι εξαπατούμε τον ίδιο μας τον εαυτό).

Κανένα από αυτά δεν μας κολακεύει. Αλλά αυτοί δεν είμαστε;

Φωτό: Ποια είναι η επόμενη φιγούρα που πρέπει να προστεθεί στην αλυσίδα; Πηγή: australiangeographic.com.au

Αλλοι το κάνουν για να δουν όσα περισσότερα επεισόδια μπορούν, άλλοι γιατί δεν αντέχουν να μη δουν τι γίνεται παρακάτω, κάποιοι γιατί δεν έχουν χρόνο. Και οι τρεις κατηγορίες πάντως ανήκουν στους βουλιμικούς των σίριαλ. Τόσο βουλιμικούς, ώστε αυξάνουν την ταχύτητα στο βίντεο.

Πρόκειται, γράφει το Rue89, για μια νέα τάση που κερδίζει όλο και περισσότερους φαν των τηλεοπτικών σειρών. Ναι, χάνεις σε ποιότητα: οι ηθοποιοί ακούγονται σαν ρομπότ και κινούνται αφύσικα. Οπως συνέβαινε όταν βάζαμε στο fast forward τις βιντεοκασέτες; Oχι ακριβώς. Γιατί υπάρχουν πλέον ειδικά προγράμματα που αυξάνουν την ταχύτητα κατά τι. Κάποια από αυτά μάλιστα το κάνουν στους νεκρούς χρόνους – όταν ας πούμε οι πρωταγωνιστές δεν μιλάνε. Η Washington Post προσέφερε ένα τέτοιο δείγμα στην ηλεκτρονική της έκδοση από το σίριαλ «Modern Family».

Καλή τηλεθέαση.

Φωτό: Σκηνή από το σίριαλ «Modern Family». Η ΤV στο fast forward. Πηγή: WP

«Η συμμαχία που σχηματίζεται με τους πολιτικούς ακροδεξιών αποχρώσεων είναι πιθανό να αλλάξει τη συνείδηση του αμερικανικού εβραϊσμού τα επόμενα χρόνια». Η παρατήρηση είναι του Ομρί Μποέμ, καθηγητή της φιλοσοφίας των θρησκειών, και φιλοξενήθηκε στην πρώτη σελίδα των New York Times. Ο ίδιος επισημαίνει κάτι αντικειμενικά παράδοξο: το γεγονός ότι μεγάλο μέρος των εβραϊκών οργανώσεων στις ΗΠΑ διάκεινται ευνοϊκά απέναντι στη στενή σχέση της κυβέρνησης Τραμπ με τη λευκή άκρα δεξιά, τη γνωστή και ως alt right.

Η συνάντηση – σημειώνει – του ηγέτη της άκρας δεξιάς Ρίτσαρντ Σπένσερ με τον ραβίνο Ματ Ρόζενμπεργκ αποτυπώνει ανάγλυφα τις αντιφάσεις των Αμερικανοεβραίων. Γιατί από τη μία πλευρά ο ραβίνος δηλώνει ότι «εβραϊσμός σημαίνει ριζική αποδοχή και αγάπη» – επομένως δεν θα μπορούσε να συμφωνήσει ποτέ με τις διακρίσεις που έκανε προεκλογικά ο Τραμπ σε βάρος των μουσουλμάνων. Αλλά από την άλλη, δεν ξέρει τι να απαντήσει στον Σπένσερ όταν εκείνος υποστηρίζει ότι η alt right είναι η ενσάρκωση του «λευκού σιωνισμού». Κι αυτό επειδή πιστεύει ότι η Αμερική ανήκει στους λευκούς ακριβώς όπως το Ισραήλ ταυτίζεται με το κράτος των Εβραίων χωρίς να είναι διατεθειμένο να ανοίξει τις πόρτες του και σε μη Εβραίους.

Υπάρχει ένα πρόσωπο που συμβολίζει όσο κανένα άλλο αυτή τη συμμαχία ανάμεσα στη δεξιά πτέρυγα της αμερικανοεβραϊκής κοινότητας και την alt right. Είναι ο Ντέβιντ Φρίντμαν, ο οποίος τοποθετήθηκε πρεσβευτής των ΗΠΑ στο Τελ Αβίβ. Πρόκειται για έναν ένθερμο υποστηρικτή της κατοχής, ο οποίος έχει χαρακτηρίσει τους φιλελεύθερους Εβραίους «χειρότερους και από τους κάπο». Η στάση αυτή έχει τις ιστορικές της ρίζες στο δεξιό ρεύμα του σιωνισμού (ή και «ρεβιζιονιστικό») από το οποίο εμπνέεται η σημερινή κυβέρνηση του Ισραήλ.

Ο Ομρί Μποέμ θυμίζει ένα μακρινό επεισόδιο: το γράμμα που έγραψε το 1941 ο Αβραάμ Στερν – ένας από τους ηγέτες του κινήματος – στον «χερ Χίτλερ», προτείνοντάς του να συμμαχήσουν για μεταφερθούν οι Εβραίοι μαζικά στην Παλαιστίνη κι έτσι να απαλλαγεί η Ευρώπη από το ευρωπαϊκό στοιχείο. Ο Μποέμ λέει ότι η σύγκριση ανάμεσα στον Τραμπ και τον Χίτλερ θα αποδειχθεί υπερβολική. Υπογραμμίζει, όμως, ότι ο αμερικανικός εβραϊσμός καλείται να επιλέξει ανάμεσα στη φιλελεύθερη παράδοσή του και την πιο σκοτεινή πλευρά του σιωνισμού.

Φώτο: Η θάλασσα της Γαλιλαίας εικονογραφεί το άρθρο του Ομρί Μποέμ. Πηγή: ΝΥΤ/ Magnum Photos/ Paolo Pellegrin