Κάντε μια παύση και φανταστείτε το. Eναν άντρα σαν κριάρι, αψύ και χαϊβάνι μαζί, να επιστρέφει ρακένδυτος από το φρενοκομείο της Κέρκυρας. Στον τόπο που γεννήθηκε, στον Πύργο της Τήνου. Στο χωριό των μαρμαράδων, ο καλύτερος μαρμαράς εκείνος. «Αλαφροΐσκιωτος», όπως τον θυμούνταν πάντα στο αιγαιοπελαγίτικο χωριό.

Να επιστρέφει στην Τήνο, χάρη στη μητέρα του που δέχτηκε να τον ξαναφροντίσει. Και να σαλαγάει τα πρόβατα για σχεδόν είκοσι οκτώ χρόνια (1902-1930) στους τόπους που, «αλαφροΐσκιωτος» ακόμη –και πάντα–, έβλεπε τα λιθάρια σαν μάρμαρο έτοιμο να αλλοτριωθεί και να πλαστεί.

Μιλάμε για το μεγαλύτερο αίνιγμα της ελληνικής γλυπτικής, που όλοι λίγο νομίζουν πως τον ξέρουν, αλλά δεν τον ξέρουν μάλλον καθόλου. Ισως ξέρουν εκείνο το πλαστικό, γοητευτικό, σαγηνευτικό, αλαφροΐσκιωτο επίσης κομμάτι μάρμαρο που έχει πάρει τη μορφή της νεαρής Σοφούλας Αφεντούλη, που ξαπλωμένη, μαρμάρινη, δεν μοιάζει να καρτερεί τον Χάρο αλλά τη Ζωή. Ξέρετε, το γλυπτό της «Κοιμωμένης» στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών. Αυτό ίσως ξέρουμε μόνον από τον αινιγματικό γλύπτη της Τήνου Γιανούλη Χαλεπά (1851-1938). Και κάθε τόσο ένα συμπόσιο ή ένα συνέδριο, συνήθως στην ιδιαίτερη πατρίδα του, στον Πύργο Τήνου, μας τον θυμίζει. Και βάζει στόχο να φωτίσει όλο και παραπάνω, όλο και περισσότερο το αίνιγμα Χαλεπάς.

Σε εκείνα τα 28 χρόνια που έκανε τον βοσκό και φανταζόταν τις μεταμορφώσεις των βράχων και των λιθαριών στο διάβα του, όταν έπλασε και το μάλλον άγνωστο γλυπτό του «Αθηνά Βοσκοπούλα» (σε πηλό), ήταν που τον… συνάντησε η Ρέα Γαλανάκη. Τον συνάντησε νοερά τον Γιανούλη Χαλεπά, που έλεγε με θάρρος και θράσος σε όσους τηρούσαν τα πατροπαράδοτα στερεότυπα, που ο ίδιος έσπαγε: «Είναι ηλίθιοι οι άνθρωποι που θέλουν τη θεά της Σοφίας με περικεφαλαία και δόρυ. Πιο πολύ ταιριάζει σε μια βοσκοπούλα». Αυτή η «Αθηνά Βοσκοπούλα» έγινε μέρος της νουβέλας της Ρέας Γαλανάκη, στο τελευταίο της «Δυο Γυναίκες, Δυο Θεές» (Εκδ. Καστανιώτη).

Στην ιδιόρρυθμη «Αθηνά Βοσκοπούλα» του, έλεγε η Γαλανάκη, βρήκε «αναφορές στη δική του ζωή. Υπήρξε και ο ίδιος βοσκός επί πολλά χρόνια, έτσι έβγαζε κάποια λεφτά όταν βγήκε από το φρενοκομείο της Κέρκυρας και τον πήρε στην Τήνο η μάνα του». Η αυστηρή Ειρήνη Χαλεπά, ή τσατσά Ρήνη, όπως την έλεγαν στον Πύργο. Που, προσπαθώντας να τον σώσει από τους δαίμονες που τον κατέτρυχαν, έχοντάς τον πλέον υπό τον έλεγχό της, του απαγόρευσε να ασχοληθεί εφεξής με την τέχνη του και κατέστρεψε τα έργα του.

Κάπως έτσι, ανάμεσα στους δαίμονες, σε ανεκπλήρωτους έρωτες, σε απαγορεύσεις και τον πόθο του για μια τέχνη στην οποία μπορεί να μετουσιωθεί, στο μάρμαρο ή τον πηλό, ο πόνος του βίου του σε δημιουργία έζησε ο Γιανούλης Χαλεπάς. Ο «μπαρμπα-Γιανούλης», του οποίου τα έργα και τον βίο συνάμα -αλληλένδετα είναι- φωτίζει και η έκθεση «Γιανούλης Χαλεπάς: επιστροφή στον Πύργο», με αφορμή την επέτειο των 80 χρόνων από τον θάνατό του. Εκθεση που οργανώνει στην Τήνο το Πολιτιστικό Ιδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ) σε συνεργασία με την Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου (ΕΠΜΑΣ), με αυθεντικά σχέδια και έργα του σε γύψο από τη συλλογή της ΕΠΜΑΣ.

Για να δούμε και να θαυμάσουμε πως εκεί «ο παγανιστικός κόσμος της αρχαιότητας συνυπάρχει ειρηνικά με τον χριστιανικό», όπως το έχει θέσει η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα. Πως «κλίμακες και ιεραρχίες παραβιάζονται. Ονειρο, φαντασία και πραγματικότητα δεν έχουν σύνορα στα μεταλογικά έργα του Χαλεπά». Ενός «αλαφροΐσκιωτου» καλλιτέχνη, που κατέκτησε την νεωτερικότητα και την αναγνώριση από πολύ νωρίς -με την «Κοιμωμένη» του, κοντά στην οποία έχει ταφεί- και μετά τη σχεδόν σαραντάχρονη «απουσία» του έφτασε να αναγνωριστεί σταδιακά και να αποκτήσει μέγεθος θρύλου και Αγίου, συμβόλου της Τέχνης.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News