Η Φρανσουάζ Ζιλό, μια καταξιωμένη ζωγράφος της οποίας η τέχνη επισκιάστηκε από τη μακρά και θυελλώδη ρομαντική σχέση της με τον πολύ μεγαλύτερό της σε ηλικία Πάμπλο Πικάσο, πέθανε σε νοσοκομείο του Μανχάταν σε ηλικία 101 ετών. Ο θάνατός της επιβεβαιώθηκε από την κόρη της, η οποία είπε ότι η Ζιλό είχε πρόσφατα να αντιμετωπίσει καρδιακές και πνευμονικές παθήσεις.

«Φαντάζεσαι ότι οι άνθρωποι θα ενδιαφέρονται για σένα;». Αυτή ήταν η απάντηση του έκπληκτου Πικάσο όταν η Ζιλό του είχε πει ότι τον άφηνε. «Δεν θα το κάνουν ποτέ, πραγματικά. Ακόμα κι αν πιστεύεις ότι στους ανθρώπους αρέσεις, θα είναι απλώς ένα είδος περιέργειας που θα έχουν για ένα άτομο του οποίου η ζωή άγγιξε τη δική μου τόσο στενά».

Αλλά σε αντίθεση με τις δύο συζύγους του και τις άλλες ερωμένες του, η Ζιλό ξανάφτιαξε τη ζωή της μετά το τέλος της σχέσης, το 1953, σχεδόν μια δεκαετία αφότου είχε ξεκινήσει. Συνέχισε να ζωγραφίζει και να εκθέτει τη δουλειά της και έγραψε βιβλία, σύμφωνα με τους New York Times.

Το 1970, παντρεύτηκε τον Τζόνας Σαλκ, τον αμερικανό ιατρικό ερευνητή που ανέπτυξε το πρώτο ασφαλές εμβόλιο πολιομυελίτιδας, και έζησε στην Καλιφόρνια. Ωστόσο, ήταν για το ειδύλλιό της με τον Πικάσο που το κοινό τη γνώριζε καλύτερα, ιδιαίτερα μετά τη δημοσίευση των απομνημονευμάτων της, «Life with Picasso», τα οποία έγραψε με τον Κάρλτον Λέικ το 1964. Το βιβλίο έγινε διεθνές μπεστ σέλερ και εξόργισε τόσο πολύ τον Πικάσο που διέκοψε κάθε επαφή με τη Ζιλό και τα δύο παιδιά τους, τον Κλοντ και την Παλόμα Πικάσο.

Η ειλικρινής και συχνά τρυφερή αφήγηση της Ζιλό για τη σχέση τους –αφιέρωσε το βιβλίο «στον Πάμπλο»– παρείχε μεγάλο μέρος του υλικού για την ταινία του 1996 «Surviving Picasso» στην οποία την υποδύθηκε η Νατάσα ΜακΕλχον, με τον Αντονι Χόπκινς στον ρόλο του Πικάσο.

Το βιβλίο της Ζιλό έγινε ανάρπαστο, αλλά το ίδιο συμβαίνει και με την τέχνη της. Με τη δουλειά της να εκτίθεται σε περισσότερα από δώδεκα μουσεία, συμπεριλαμβανομένου του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης και του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη και του Κέντρου Πομπιντού στο Παρίσι, οι πίνακές της έπιαναν όλο και υψηλότερες τιμές στα τελευταία της χρόνια.

Τον Ιούνιο του 2021, ο πίνακας της «Paloma à la Guitare» (1965), ένα πορτρέτο της κόρης της σε μπλε τόνους, πουλήθηκε για 1,3 εκατομμύρια δολάρια σε διαδικτυακή δημοπρασία από τον οίκο Sotheby’s. Αυτό ξεπέρασε την προηγούμενη τιμή ρεκόρ της, τα 695.000 δολάρια που πληρώθηκαν για το «Étude bleue» –ένα πορτρέτο μιας καθισμένης γυναίκας του 1953– σε δημοπρασία του Sotheby’s το 2014. Και τον Νοέμβριο του 2021, ο καμβάς της «Living Forest» του 1977 πωλήθηκε προς 1,3 εκατομμύρια δολάρια ως μέρος μιας αναδρομικής της έκθεσης από τον οίκο Christie’s στο Χονγκ Κονγκ.

Η Λίζα Στίβενσον, του οίκου Sotheby’s στο Λονδίνο, είπε στο ARTnews μετά τη δημοπρασία του 2021: «Δεν είναι ευρέως γνωστό ότι η εμπλοκή της Ζιλό με την τέχνη προϋπήρχε της σχέσης της με τον Πάμπλο Πικάσο».

 

Η Ζιλό προτίμησε να αφήνει τις κρίσεις για την τέχνη και τη ζωή της σε άλλους. Οπως είπε στους New York Times σε ένα προφίλ της που δημοσιεύτηκε τον Ιανουάριο του 2022, «δεν πρόκειται να κάνω κάτι για να είμαι περισσότερο από αυτό που είμαι, ή λιγότερο από αυτό που είμαι».

Η Μαρί Φρανσουάζ Ζιλό γεννήθηκε σε μια εύπορη οικογένεια στις 26 Νοεμβρίου 1921, στο Νεϊγί-σιρ-Σέιν, ένα προάστιο του Παρισιού, το μοναχοπαίδι του Εμίλ Ζιλό, γεωπόνου και κατασκευαστή χημικών, και της Μαντλέν Ρενού-Ζιλό.

Η Μαρί Φρανσουάζ αγάπησε την τέχνη από νεαρή ηλικία, με δασκάλα τη μητέρα της, η οποία είχε σπουδάσει ιστορία της τέχνης, κεραμική και ακουαρέλα. Ο πατέρας της, ωστόσο, ένας αυταρχικός άνθρωπος που την είχε αναγκάσει να γράφει με το δεξί της χέρι, αν και ήταν αριστερόχειρας, είχε άλλες ιδέες. Οραματιζόμενος μια καριέρα στις φυσικές επιστήμες ή τη νομική για την κόρη του, την έπεισε να εγγραφεί στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, από όπου πήρε το πρώτο πτυχίο της το 1938 σε ηλικία 17 ετών.

Συνέχισε τις σπουδές της στη Σορβόννη και στο Βρετανικό Ινστιτούτο στο Παρίσι. Καθώς ο πόλεμος πλησίαζε στη Γαλλία το 1939, ο πατέρας της την έστειλε στην πόλη Ρεν, βορειοδυτικά του Παρισιού, για να εγγραφεί στη νομική σχολή. Ολο αυτό το διάστημα συνέχιζε να δουλεύει πάνω στους πίνακές της.

Μετά ήρθε η γερμανική κατοχή του Παρισιού, τον Ιούνιο του 1940, και η Ζιλό ενώθηκε με άλλους φοιτητές σε μια αντιγερμανική πορεία διαμαρτυρίας στην Αψίδα του Θριάμβου. Σε σύγκρουση με τις γαλλικές και γερμανικές αρχές, η Ζιλό συνελήφθη, κρατήθηκε για λίγο και τέθηκε υπό παρακολούθηση. «Δεν ήμασταν το είδος των ανθρώπων που θα γίνονταν συνεργάτες των Γερμανών», είχε πει για την οικογένειά της.

Συνέχισε τις νομικές σπουδές της στο Πανεπιστήμιο του Παρισιού, αλλά μετά τις εξετάσεις του δεύτερου έτους, τον Ιούνιο του 1941, έχασε το ενδιαφέρον της και εγκατέλειψε τον κλάδο, αποφασίζοντας να αφοσιωθεί στην τέχνη. Ξεκίνησε ιδιαίτερα μαθήματα με έναν δραπέτη Ούγγρο Εβραίο ζωγράφο, τον Εντρε Ρόζντα και παρακολούθησε μαθήματα στην Académie Julian, η οποία περιλάμβανε τους Ματίς, Μπονάρ, Λεζέ και Ντισάμπ μεταξύ των αποφοίτων της. Ωστόσο, ο πατέρας της ήταν δυσαρεστημένος με την απόφασή της αυτή και οι δυο τους συγκρούονταν συχνά, μέχρι που η Ζιλό μετακόμισε στη γιαγιά της.

Η πρώτη της συνάντηση με τον Πικάσο, τον Μάιο του 1943, ήταν τυχαία. Δειπνούσε με την πιο στενή της φίλη, Ζενεβιέβ Αλικό και τον ηθοποιό Αλέν Κινί στο «Le Catalan», ένα μικρό εστιατόριο  κοντά στο στούντιο του Πικάσο στην αριστερή όχθη του Σηκουάνα. Ο Πικάσο βρισκόταν σε ένα άλλο τραπέζι συνοδευόμενος από την τότε ερωμένη του, τη φωτογράφο Ντόρα Μάαρ.

Ο Πικάσο ζήτησε από τον Κινί να του συστήσει τις δύο νεαρές γυναίκες. Μαθαίνοντας ότι και οι δύο ήταν ζωγράφοι, τους κάλεσε να επισκεφτούν το ατελιέ του. Πήγαν πράγματι την επόμενη μέρα, αλλά και αρκετές ακόμη φορές πριν η Ζενεβιέβ επιστρέψει στο σπίτι της στη νότια Γαλλία. Η Ζιλό συνέχισε να επισκέπτεται τον Πικάσο.

Πέρασε μεγάλο μέρος εκείνου του καλοκαιριού με τη Ζενεβιέβ στην Προβηγκία. Ομως τον χειμώνα του 1944 η σχέση της με τον Πικάσο άνθισε. Εκείνη ήταν 22. Εκείνος ήταν 62. «Ηταν πολύ ευγενικός», έγραψε, «και αυτή είναι η εντύπωση που μου μένει μέχρι σήμερα, η εξαιρετική του ευγένεια».

Με την απελευθέρωση του Παρισιού, τον Αύγουστο του 1944, ο Πικάσο στράφηκε στην πολιτική με την ένταξή του στο Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα.

Εν τω μεταξύ, η Ντόρα Μάαρ ήταν ακόμα παρούσα στη ζωή του, όπως και η επί χρόνια ερωμένη του, Μαρί-Τερέζ Βαλτέρ. Η Μάαρ άρχισε να ανησυχεί, δικαίως, ότι η Ζιλό θα την αντικαθιστούσε. Πράγματι, τον Μάιο του 1946, η Ζιλό συμφώνησε να μετακομίσει με τον Πικάσο.

Ενώ η ζωγραφική και τα κεραμικά του Πικάσο αντανακλούσαν τη σχέση τους –την απεικόνιζε ως νύμφη– προφανώς τώρα ένιωθε ότι την είχε κατακτήσει και άρχισε να βλέπει άλλες γυναίκες.

Η Ζιλό γέννησε τον Κλοντ τον Μάιο του 1947 και την Παλόμα τον Απρίλιο του 1949. Συνέχισε επίσης να ζωγραφίζει, υιοθετώντας ένα πολύχρωμο αφηρημένο στιλ που συνδέεται με τη μεταπολεμική Σχολή του Παρισιού, αντί να μιμείται τον Πικάσο. Τον Απρίλιο του 1952, έκανε μια πολύ επιτυχημένη έκθεση στο Παρίσι. Ως τότε ο Πικάσο ταξίδευε στη νότια Γαλλία χωρίς αυτήν και έκρυβε ελάχιστα τις νέες του σχέσεις.

Τελικά, στις 20 Σεπτεμβρίου 1953, πολύ δυστυχισμένη, η Ζιλό είπε στον Πικάσο ότι επρόκειτο να τον αφήσει.

«Καμία γυναίκα δεν αφήνει έναν άντρα σαν εμένα», της απάντησε, σύμφωνα με την αφήγηση της στο «Life With Picasso». Εγραψε: «Του είπα ότι ίσως έτσι του φαινόταν, αλλά ήμουν μια γυναίκα που θα το έκανε και το έκανα. Ενας άνθρωπος τόσο διάσημος και πλούσιος όσο αυτός; Δεν μπορούσε να το πιστέψει».

Η Ζιλό είχε μια σύντομη σχέση με τον Κώστα Αξελό, αλλά παρέμεινε σε επαφή με τον Πικάσο, ενημερώνοντάς τον μάλιστα για την απόφασή της το 1955 να παντρευτεί έναν της παιδικό φίλο, τον Λικ Σιμόν, Γάλλο καλλιτέχνη. Η κόρη της, Ορελιά, ήταν προϊόν αυτού του γάμου προτού αυτός καταλήξει σε διαζύγιο το 1962, ένα χρόνο αφότου ο Πικάσο παντρεύτηκε τη Ζακλίν Ροκ, τη δεύτερη σύζυγό του.

Η οριστική ρήξη της Ζιλό με τον καλλιτέχνη ήρθε μετά το «Life With Picasso». Οι φίλοι του της επιτέθηκαν για τα απομνημονεύματα, όπως και το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Ο ίδιος ο Πικάσο έκανε τρεις μάταιες προσπάθειες να αποτρέψει την έκδοση του βιβλίου στη Γαλλία. Τότε αρνήθηκε να ξαναδεί τον Κλοντ και την Παλόμα, προφανώς κρατώντας τον λόγο του μέχρι τον θάνατό του το 1973.

Μέχρι τότε η Ζιλό είχε παντρευτεί τον Τζόνας Σαλκ και ζούσε ανάμεσα σε ένα σπίτι στη Λα Χόγια του Σαν Ντιέγκο και στο στούντιό της στη νότια Γαλλία. Το 1975, δημοσίευσε ένα νέο βιβλίο, το «Διασύνδεση: Ο ζωγράφος και η μάσκα», μια αποτίμηση της ζωής της ως καλλιτέχνης. Τον επόμενο χρόνο έγινε πρόεδρος του τμήματος Καλών Τεχνών στο Πανεπιστήμιο της Νότιας Καλιφόρνιας, θέση που κράτησε μέχρι το 1983.

Μετά τον θάνατο του Σαλκ το 1995, η Ζιλό έκανε το σπίτι της στο Upper West Side του Μανχάταν στούντιο, «ένα ευάερο καταφύγιο με θολωτές οροφές, πανύψηλες βιβλιοθήκες και ένα μεγάλο παράθυρο που λούζει τους καμβάδες της ένα δροσερό βόρειο φως», όπως έγραφαν οι Times.

Η Ζιλό διατηρούσε επίσης ένα μικρό στούντιο στο Παρίσι, ενώ συνέχισε να εργάζεται πολύ, πραγματοποιώντας εκθέσεις στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ μέχρι το 2021. Το 2018, δημοσίευσε ένα βιβλίο με σκίτσα, τα οποία ολοκλήρωσε κατά τη διάρκεια ταξιδιών της στην Ινδία. Σενεγάλη και Βενετία από το 1974 έως το 1981.

Το 1990, η Ζιλό, συνεχίζοντας να σκέφτεται τον Πικάσο, δημοσίευσε το «Matisse and Picasso: A Friendship in Art», μια αφήγηση της αντιπαλότητας και της φιλίας των δύο καλλιτεχνών. Το 2012, αυτή και ο βιογράφος του Πικάσο, Τζον Ρίτσαρντσον, επιμελήθηκαν μια έκθεση με τίτλο «Picasso and Françoise Gilot: Paris-Vallauris, 1943-1953», στην Γκαλερί Gagosian στο Μανχάταν, παρουσιάζοντας έργα που δημιούργησαν εκείνη και ο Πικάσο κατά τη διάρκεια των ετών που ήταν μαζί.

«Κοιτάζοντας τους 30 πίνακες, συμπεριλαμβανομένων φυσιοκρατικών πορτρέτων της ίδιας και της γιαγιάς της, κυβιστικές νεκρές φύσεις και αφαιρέσεις και φωτογραφίες της ίδιας και των παιδιών της, ίσως σκεφτείτε για μια στιγμή ότι βλέπετε περισσότερους Πικάσο», έγραψε ο Κεν Τζόνσον στην κριτική του για τους Times.

Ερωτηθείσα εάν είχε νιώσει ποτέ ανταγωνιστικά με τον Πικάσο ή τους φίλους του, ανάμεσά τους ο Σαγκάλ, ο Μπρακ, ο Ματίς και ο Τζιακομέτι, η Ζιλότ απάντησε: «Αυτό δεν μου πέρασε ποτέ από το μυαλό. Αρχισα να ζωγραφίζω, άλλωστε, στα 3 μου». Ομως, αναγνώρισε ότι αυτοί οι δάσκαλοι του 20ού αιώνα είχαν αναπόφευκτο αντίκτυπο στη δουλειά της. «Με βοήθησαν να μεγαλώσω», είπε.

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News