Τον Ιανουάριο είπαν την δική τους «Καληνύφτα» στο χωριό Καλημέρα. Στον ίδιο τόπο που το 1972 ο αξέχαστος Φράνκο Κορλιανό έγραφε ένα εμβληματικό ελληνόφωνο τραγούδι, που από πολλούς θεωρείται – λανθασμένα – παραδοσιακό: το «Άντρα μου πάει». Για τη μετανάστευση και την δουλεία μέχρι θανάτου στα ξένα ορυχεία. Τραγούδι που απέκτησε για πρώτη φορά κινηματογραφική εικόνα το 1975, στο πρωτόλειο ντοκιμαντέρ – οδοιπορικό στα ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας του Δημήτρη Μαυρίκιου «Polemonta»(το ερμήνευε η Φραντσέσκα Λίτσι), για την οποία έγραψε και την πρώτη της μουσική για τον κινηματογράφο η Ελένη Καραΐνδρου.

Ήταν η ίδια εποχή, μετά τη Χούντα, που μάθαμε ουσιαστικά στην Ελλάδα για τα ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας, στην Απουλία και την Καλαβρία της Μεγάλης Ελλάδας (Magna Grecia), χάρη και στις εκπομπές του Τρίτου Προγράμματος. Όταν ο Μάνος Χατζιδάκις έστελνε και τους παραγωγούς του Τρίτου στο δισκάδικο Blow Up της Θεσσαλονίκης να βρουν δίσκους της Nuova Compagnia di Canto Popolare (που πρώτο και μόνο τους εισήγαγε), η οποία μελετάει συστηματικά και με έρευνες εις βάθος αυτά τα τραγούδια. Όχι μόνον το ορόσημο για την ελληνοφωνία «Άντρα μου πάει» και το παραδοσιακό «Καληνύφτα», που φέρνει ως τις μέρες μας σχεδόν απείραχτο το συμπίλημα της γλώσσας του Πυθαγόρα, της αρχαίας Δωρικής διαλέκτου και των ομηρικών λέξεων με την Ιταλική, χάρη στον ελληνικό αποικισμό στην Νότια Ιταλία μέχρι τον 6ο αιώνα π.Χ. (λόγω δημογραφικής έκρηξης!). Αλλά και τις μυστηριακές, σχεδόν παγανιστικές ταραντέλες. Ειδικά εκείνες του τσιμπήματος της αράχνης, γνωστές ως ταραντέλες πίτσικα, που σύμφωνα με μεσαιωνικές δοξασίες θεράπευαν με τον παραληρηματικό σχεδόν χορό και το τραγούδι τις επιπτώσεις από το δηλητήριο.

Καλό είναι να τα θυμόμαστε όλα αυτά σε μια εποχή που η ελληνοφωνία έχει περιοριστεί σημαντικά και η γκρεκανική διάλεκτος τείνει να εξαφανιστεί, υπέρ της ρωμανικής. Σαν να το είχε προβλέψει αυτό ο Φράνκο Κορλιανό στο «Άντρα μου πάει», γράφοντας «πολεμώντα ετσεί, πεθαίνει ο γένο». Ή δουλεύοντας εκεί, «πεθαίνει το γένος».

Από που ξεκινήσαμε, όμως; Από τους Encardia, ένα ελληνικό σχήμα που χρόνια μετά από όλα αυτά βούτηξε σε αυτόν τον κόσμο της ελληνοφωνίας για να βρει, τελικά, το δικό του μουσικό στίγμα στην ελληνική δημιουργία. Τους Encardia, που το όνομά τους στο Λατινικό Λεξικό σημαίνει «άγνωστη πέτρα» και στην ελληνική εκδοχή του, ως δίλεκτο Εν Καρδία, χτυπάει κατευθείαν στην καρδιά. Η δε πρόσφατη εμφάνισή τους στο ελληνόφωνο χωριό Καλημέρα (ή Calimera), η συμμετοχή τους σε δύο ταινίες που φωτίζουν και την ελληνοϊταλική σχέση στην ελληνοφωνία και την νέα μουσική δημιουργία τους, η περιοδεία τους το καλοκαίρι εντός και εκτός, αλλά κυρίως μια συναυλία προσφοράς στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, τη Δευτέρα 13 Μαΐου (με στόχο την υποστήριξη της Εταιρείας Προστασίας Σπαστικών / Πόρτα Ανοιχτή), μας δίνει την αφορμή να ξαναδούμε και την ιστορία τους και την «πονεμένη» ιστορία των ελληνόφωνων τραγουδιών της Κάτω Ιταλίας, που συντήρησε τα ψήγματα της γλώσσας του Πυθαγόρα (που είχε ιδρύσει στη Μεγάλη Ελλάδα πολιτική εταιρεία), αλλά και του Ομήρου, καθώς και βυζαντινά.

Ο Κώστας Κωνσταντάτος των Encardia, ως αγιογράφος πρωτοβρέθηκε το 1992 στα ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας και άκουσε τον… ήχο τους. Οκτώ χρόνια μετά έριξε στους μουσικούς συνοδοιπόρους του πλέον, τον μουσικολόγο Βαγγέλη Παπαγεωργίου και την νηπιαγωγό στις σπουδές Αναστασία Δουφλή, την ιδέα για ένα συγκρότημα που θα «ξανακοιτούσε» αυτά τα τραγούδια. Οι Encardia γεννήθηκαν από αυτό τον πρώτο πυρήνα, διευρύνθηκαν, ανδρώθηκαν, πήραν το δικό τους δρόμο και έφτασαν, το 2008, να παίζουν ενώπιον κοινού 120.000 ατόμων στο μεγαλύτερο φεστιβάλ του είδους, στο Σαλέντο, το «La Notte Della Taranta», συνοδεύοντας ως ορχήστρα του τον υπέργηρο, εμβληματικό «ηγέτη» και επίτιμο μέλος του φεστιβάλ Τζιοβάνι Αβαντατζιάτο, που συνεισέφερε στην ίδρυση του επίσης εμβληματικού για την εν λόγω μουσική συγκροτήματος Ghetonia. Το Μάρτιο του 2012 η ταινία του Άγγελου Κοβότσου για την πορεία του ελληνικού συγκροτήματος «Εncardia, η πέτρα που χορεύει» απέσπασε το βραβείο κοινού στο 14ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Όμως έγινε κυρίως μάρτυρας της μέχρι δακρύων συγκίνησης του αείμνηστου Φράνκο Κορλιανό (αποδήμησε το 2015), καθώς απήγγελε στην κάμερα τους στίχους του για το «Άντρα μου πάει».

Μιλώντας για μουσικές και… τσιμπήματα αράχνης με τον Κώστα Κωνσταντάτο, αλλά και για τις απαρχές των Encardia, μου δίνει την δική τους – μελετημένη – εκδοχή για την θεραπεία δια χορού στο τσίμπημα της ταραντούλας, που φέρεται να γέννησε στο Μεσαίωνα την ταραντέλα. Και ειδικότερα την ταραντέλα πίτσικα. «Όλη η διαδικασία του χορού και του τραγουδιού εκτός από την αράχνη που δεν υπήρχε», μου λέει. «Ήταν συμβολικά το κακό που ξόρκιζαν με χορό και τραγούδι, τα οποία εδώ παίζουν τον ρόλο του αντίδοτου στις δυσκολίες και το Κακό». Εξ ου και τα φαινόμενα του «ταραντισμού», όπως λέγεται, έχουν έξαρση σε περιόδους δύσκολες. Όπως το ’60 και ’70 στην φτωχή Κάτω Ιταλία και την Σικελία που αναγκάστηκε, όπως και οι Έλληνες αντίστοιχα, το δρόμο της ξενιτιάς. Δεν είναι τυχαίο ότι τότε γράφτηκε και το «Άντρα μου πάει».

Οι Encardia ξεκίνησαν από το «κέντρο της ελληνοφωνίας» και τα griko, αλλά επεκτάθηκαν με τα χρόνια, εξελισσόμενοι και μουσικά και δημιουργικά, στα τραγούδια κάθε ιδιώματος της Νότιας Ιταλίας, αλλά και της Βόρειας. Από αρβανίτικα της Ιταλίας και άλλα σε ρωμανική διάλεκτο μέχρι και τραγούδια του Βορρά. Ανακαλύπτοντας, ψάχνοντας και ανακαλύπτοντας εν τέλει τον δικό τους ήχο με πρωτότυπο υλικό. Συνεργαζόμενοι και με μουσικούς όπως ο Αλκίνοος Ιωαννίδης, ο Νίκος Ξυδάκης και ο Νίκος Πορτοκάλογλου, αλλά και επί σκηνής, στο Γκάζι, πρόσφατα, με τους Nuova Compagnia di Canto Popolare και αλλού με τους Ghetonia (και ειδικότερα με τον Ρομπέρτο Λίτσι). Κάπως έτσι γεννήθηκε και η παράστασή τους «Ι Emigranti», που έφερε και την δική τους συλλογή με τραγούδια για την ξενιτιά, τον πόλεμο, την μετανάστευση. Τώρα, πλέον, μου λέει ο Κώστας Κωνσταντάτος, έχουν φτάσει να μελοποιούν ποίημα της Κικής Δημουλά και να ετοιμάζονται να ηχογραφήσουν έναν πελοποννησιακό Τσακώνικο που «μεταμορφώνεται» σε ταραντέλα! «Αυτό το πάντρεμα των ρυθμών είναι που μας ενδιαφέρει δημιουργικά».

Στο μεταξύ, θα συμμετέχουν και θα υπογράφουν τη μουσική (ένα τραγούδι σε στίχους της Κικής Δημουλά) στην ταινία του Γιώργου Παπαθεοδώρου «Ciao Italia», με την ιστορία πέντε άνεργων κοριτσιών που αποφασίζουν στην απελπισία τους να κάνουν μια ληστεία και απευθύνονται σε μια υπέργηρη αντάρτισσα. Αστυνομικός ντύνεται εδώ ο Ηλίας Λογοθέτης. Επίσης, οι Encardia θα συμμετέχουν και μουσικά στην ασπρόμαυρη ταινία «Ποιος είναι επιτέλους αυτός ο Τέλης Στεφανής;» του Μιχάλη Καφαντάρη, με «μυστικό σενάριο» και ηρωίδα την Μπίμπη Καρνέζη (Αργυρώ Μουστάκα – Βρεττού), το ’60, στα χρόνια της μετανάστευσης, ή στα δύσκολα, όταν στην Ιταλία είναι σε έξαρση το φαινόμενο του ταραντισμού, το οποίο το συγκρότημα καλείται να… θεραπεύσει με ταραντέλα. Στην ταινία, πέρα από τον Γιάννη Κοκιασμένο της «Στρέλας», εμφανίζεται και ο συνάδελφος δημοσιογράφος Δημήτρης Ν.Μανιάτης σε ρόλο αδίστακτου συλλέκτη έργων τέχνης!

Τους «Emigranti» τους μπόλιασαν με τα λόγια μαθητών από το Κυριακάτικο Σχολείο Μεταναστών. Και την στάση τους με μια αντιρατσιστική κοινωνική ματιά. «Τα πάντα μας αφορούν, τα δικαιώματα του ανθρώπου, η αξιοπρέπεια, τι σημαίνει τελικά να είσαι Άνθρωπος», πιστεύουν. Και όπως το θέτει ο Κώστας Κωνσταντάτος, «ο ρόλος του καλλιτέχνη, που βγαίνει μπροστά και εκτίθεται, είναι να ανακαλύπτει ποιοι άνθρωποι δεν μπορούν να έρθουν, είτε είναι φτωχοί, είτε μετανάστες, είτε άρρωστοι, είτε φυλακισμένοι, και να πηγαίνει σε αυτούς και όχι μόνον να περιμένει να κόψουν εισιτήριο. Θα ήθελα να διοργανώσουμε σειρά εμφανίσεων σε νοσοκομεία πιο συστηματικά και να κάνουμε περισσότερα γι’ αυτές τις ομάδες».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News