Γράφω σήμερα μετά από τρεις μήνες σιωπής και προσπάθειας κατανόησης των όσων συμβαίνουν στο κοινωνικό γίγνεσθαι της χώρας μας και της Ευρώπης. Τα φαινόμενα φυσικής, ψυχικής, ηθικής, πολιτικής και ηθικής βίας πληθαίνουν και με αφορμή ένα τέτοιο επανέρχομαι. Πρόκειται για τον προπηλακισμό που δέχθηκε ο υπουργός Oικονομικών Γ. Βαρουφάκης κατά τη διάρκεια μιας ιδιωτικής του στιγμής. Σαν ένα κόκκινο νήμα να συνδέει το τελευταίο μου κείμενο «Η σάτιρα, δείκτης ελευθερίας» που γράφθηκε για τη δολοφονία των συντελεστών tου Charlie Hébdo και αυτό του παρόντος προπηλακισμού. Και στα δύο, με άλλα επίπεδα εκφρασμένης βίας, (αλλά το «ατύχημα» θα μπορούσε να συμβεί μια και οι επιτιθέμενοι λειτουργούσαν ως αγέλη που καταλύει την ατομική ταυτότητα και υπευθυνότητα) το ζητούμενο εκ μέρους των δραστών είναι το ίδιο. Η με τη βία πρόκληση φόβου, τρόμου που θα οδηγήσει στην απόσυρση ατόμων και ιδεών.

Γιατί οι επιτιθέμενοι στον Γ.Β. έδειξαν μέσα από μια λανθασμένη και επικίνδυνη επίθεση τον ουσιαστικό στόχο: τον υπουργό και τις θέσεις του και όχι τον άνθρωπο και τις, αδιάφορες για μένα, ενδυματολογικές και γλωσσικές ιδιορρυθμίες του. Τις θέσεις που πρέπει αυστηρά να αξιολογούν και να κρίνουν όλοι οι ειδικοί, γιατί το επίπεδο της συνθετότητας των προβλημάτων είναι τέτοιο που μας είναι, χωρίς εμπεριστατωμένες αναλύσεις, αδύνατο να καταλάβουμε, αφήνοντας τις ιδιορρυθμίες του ως τροφή έμπνευσης για τη σάτιρα, που όσο σκληρή και αν είναι, είναι λόγος και όχι φυσική πράξη.

Η φυσική πράξη, που στη χώρα μας δυστυχώς έχει πολλές φορές φθάσει στον φόνο, αυτόν διακινεί ως απειλή και αυτός είναι που μπορεί να επιβάλει στον άλλον τη σιωπή, την εξαφάνιση ή τη συμμόρφωση. Ας κάνω δύο σύντομες παρακάμψεις που θα φωτίσουν το υπόβαθρο της απειλής: Α) στην Αφρική, που πιστεύουν στη Μαύρη Μαγεία, δηλαδή στο ότι μπορούν να κινήσουν δυνάμεις που θα προκαλέσουν τον θάνατο του ατόμου, πολλές φορές τα μάγια είναι απλώς το ότι του διατυπώνεται ότι είναι «μαγεμένος», δηλαδή καταδικασμένος. Β) στον δογματικό Ισλαμισμό αρκεί η απόφαση που χαρακτηρίζει κάποιον ως καταδικασμένο σε θάνατο για θρησκευτικούς λόγους με το δικαίωμα ή και την υποχρέωση του οποιουδήποτε πιστού να τον εκτελέσει. Και στις δύο περιπτώσεις ο απειλούμενος αρχίζει να ζει ως «εν δυνάμει νεκρός». Ποιες φανταζόμαστε ότι θα είναι οι αντιδράσεις του; Ή θα συμμορφωθεί-εξαφανισθεί ή θα απαντήσει με περισσότερη βία! Όσοι νομίζουν ότι στη Δυτική κοινωνία οι βασικές αυτές δομές σκέψεις έχουν εξαλειφτεί από το συλλογικό και ατομικό φαντασιακό και πραγματικό γίγνεσθαι (ειδικά με το ιστορικό φόνων προς όλες τις πολιτικές ζώνες στην πατρίδα μας) κοιμούνται «ύπνον δικαίου» ιδιώτη.

Θα μου πείτε ότι τα παραλέω και ότι στη Δυτική κοινωνία έχουμε θεσμούς συλλογικούς αλλά και ενσωματωμένους στο άτομο που εν πολλοίς αποτρέπουν τη χρήση φυσικής εξολοθρευτικής βίας έναντι του αντιπάλου. Θα είχα πολλά επιχειρήματα να αντιτάξω σε μια τέτοια δοξασία (και ο περιορισμένος χώρος δεν το επιτρέπει) αλλά θα πω μόνο αυτό: όλα εξαρτώνται από τη δυναμική της κατάστασης! Αν οι συνεκτικοί δεσμοί εναντίον της βίας υποχωρήσουν συλλογικά τότε η ευκαιριακή ή η συστηματική χρήση της θα είναι «τρέχον νόμισμα» που κανένα «διορθωτικό σύστημα» δεν θα μπορεί να την ελέγξει. 

Όπως έδειξε ο Φρόυντ, πολλοί ανθρωπολόγοι, ηθολόγοι και κοινωνιολόγοι, η βία είναι έμφυτη και αγωνιζόμαστε «καλλιεργώντας» τον πολιτισμό (από εκεί και η λέξη culture) να τη μετατρέψουμε σε δύναμη που θα στηρίξει τα καλά έργα. Που είναι πάντα έργα ενάντια στη βία.

Τη βία έχει μελετήσει και ο φιλόσοφος Σλάβοϊ Ζίζεκ στο ομότιτλο βιβλίο του. Κάνει μία διάκριση εξαιρετικά χρήσιμη ανάμεσα στη βία των συμβάντων και στη βία των κοινωνικών δομών. Εξηγεί ότι αδίκως μας σοκάρουν τα μεμονωμένα γεγονότα βίας και ιδίως τα μεγάλα (πόλεμοι, γενοκτονίες, λεγόμενες «φυσικές καταστροφές») ενώ θα έπρεπε να τα αναμένουμε γιατί εγκυμονούνται μέσα στη βία που σταθερά υπάρχει λόγω της ανεπάρκειας ή της διαστροφής των κοινωνικών, τεχνολογικών, πολιτικών και ηθικών δομών.

Ο προπηλακισμός του Γ.Β. προέκυψε από τη σταθερά υπάρχουσα λανθάνουσα βία και αποτελεί δείκτη της κάμψης των συνεκτικών δεσμών ενάντια στη βία. Ίσως δύο λόγοι επέτρεψαν την κάμψη που είναι κατά τη γνώμη μου και οι δύο δομικοί: Α) Η ευαλωτότητα που δημιουργήθηκε σχετικά με το πρόσωπό του από οικεία και ανοίκεια πυρά, ενώ πιστεύω ότι έπρεπε να είχε προστατευθεί (και να είχε φροντίσει και ο ίδιος να προστατεύσει περιορίζοντας την παραπολιτική υπερβολική έκθεσή του) για να προστατευθεί το λειτούργημα και ο θεσμός που το άτομο αυτό εκπροσωπεί. Η ευαλωτότητα αυτή αποτελεί δομικό στοιχείο του «πολιτικού παιχνιδιού», αφορά σε όλους τους πολιτικούς και δυστυχώς οι ίδιοι και τα ΜΜΕ καλλιεργούν ως μέσον φθοράς του αντιπάλου. Β) Η ευαλωτότητα της περιοχής των Εξαρχείων ως προς τη λειτουργία του Νόμου. Ευαλωτότητα της οποίας τη βία ζουν καθημερινά οι κάτοικοι-όμηροι της περιοχής που, λόγω της ολιγωρίας του Κράτους (και το οποίο βεβαίως είναι ο εξουσιοδοτημένος αλλά και ελεγχόμενος από τους πολλούς χρήστης της βίας) υφίστανται από διάφορες ομάδες που εγκαθιστούν «τοπικές εξουσίες».

Το συμβάν με τον Γ.Β. δηλώνει πώς κάθε αναγνωρίσιμος ή και απλός πολίτης κινδυνεύει να υποστεί βία στην ελευθερία της έκφρασής του και της κίνησής του εφόσον η υπόστασή του δεν συνάδει με την τοπική εξουσία της περιοχής (ως «περιοχή» δεν πρέπει να σκεφτόμαστε μόνο γεωγραφικά αλλά και λειτουργικά, όπως τον χώρο της εργασίας, το σχολείο, το συνδικάτο, γενικά παντού όπου γίνεται νομή εξουσίας και αγαθών). Τα Εξάρχεια δεν είναι η μόνη ζώνη ειδικών τοπικών εξουσιών. Υπάρχουν πολλές περιοχές, μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, όπου ασκούν, ή τουλάχιστον επιχειρούν να ασκήσουν, εξουσία διάφορες πολιτικές, οικονομικές ή φυλετικές ομάδες. Προχωρούμε προς μία Αθήνα διαχωρισμένων ζωνών; Προχωρούμε λόγω της διατυπωμένης απειλής «προς τους αντιφρονούντες» στην αντίστοιχη από μέρους τους βία ή στην απόσυρση, στη συμμόρφωση και στην αυτολογοκρισία;

Ο Νόαμ Τσόμσκι έλεγε πριν μερικά χρόνια ότι το μεγαλύτερο πλήγμα που δέχθηκε η αμερικάνικη σκέψη δεν ήταν από τους διωγμούς που ασκήθηκαν πάνω στους διανοούμενους και στους πανεπιστημιακούς, αλλά από τη λογοκρισία που αυτοί οι ίδιοι επέβαλαν στους εαυτούς τους μπροστά στον φόβο των προαναγγελθέντων διωγμών. Σε μια Ελλάδα που, παρά την υποτιθέμενη τελευταία αντίθετη εκλογική επιλογή, κατά τη γνώμη μου και τη γνώμη πολλών άλλων μελετητών σταθερά συντηρητικοποιείται, πηγαίνουμε προς μία κοινωνία που θα εκφράζουν δημόσιο λόγο και παρουσία μόνο όσοι θεσμικά και φυσικά θα προστατεύονται;

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News