Η ελευθερία του λόγου είναι καλό πράγμα, λέμε. Πράγματι, είναι μια μεγάλη κατάκτηση του ανθρώπινου πολιτισμού και καθόλου δεδομένη –ακόμα και σήμερα πεθαίνουν άνθρωποι για να την κατακτήσουν.

Όμως, μέχρι πού φτάνει η ελευθερία του λόγου; Μπορεί να φτάσει να σκοτώσει;

Βλακείες! Οι λέξεις δεν σκοτώνουν, έτσι δεν είναι; Και όμως, οι λέξεις σκοτώνουν! Οι λέξεις έχουν πολλή δύναμη. Γι’ αυτόν το λόγο τις απαγορεύουν τα απολυταρχικά καθεστώτα. Περιορίζουν την ελευθερία του λόγου, επειδή ο λόγος έχει τεράστια δύναμη.

Η γλώσσα τσακίζει κόκαλα, όπως διαπίστωσε προ πολλού ο απλός λαός μέσα από πικρή πείρα. Όπως έχω ξαναγράψει, δεν υπάρχει μια αντικειμενική πραγματικότητα, την οποία η γλώσσα αποτυπώνει αντικειμενικά. Η γλώσσα δημιουργεί την πραγματικότητά μας. Η γλώσσα καθορίζει τη ματιά μας πάνω στον κόσμο. Η γλώσσα είναι ο μόνος τρόπος που έχουμε ν’ αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα. Από το ποια είναι τα χρώματα (δεν υπάρχουν τα ίδια χρώματα σε όλους τους πολιτισμούς), τι είναι καλό και κακό, τι είναι ηθικό και ανήθικο, τι αξίζει να ζει, τι δεν αξίζει να ζει.

Αν, λοιπόν, με τις λέξεις που χρησιμοποιούμε ορίζουμε κάτι ως ευτελές, ανήθικο, βρώμικο, κακό, ανάξιο, σιγά-σιγά αυτό το πράγμα χάνει κάθε αξία για μας και δε μας νοιάζει ό,τι και να πάθει. Ίσως και να θέλουμε να πάθει κάτι.

Ο δημόσιος λόγος έχει ακόμα περισσότερη δύναμη. Ο δημόσιος λόγος εμποτίζεται μ’ έναν μανδύα κύρους, ειδικά αν εκφέρεται από άτομα που λόγω θέσης, επαγγέλματος, αξιώματος, ή φήμης, χαίρουν αναγνωρισιμότητας, αποδοχής ή/και σεβασμού. Αυτός είναι ο λόγος που διάφοροι ευγενείς σκοποί (π.χ. ο αντικαρκινικός αγώνας) προσεταιρίζονται διάσημους σταρ να μιλήσουν υπέρ του αγώνα τους: ο λόγος των επωνύμων έχει μεγαλύτερη δύναμη από τον λόγο των ανωνύμων.

Αν αύριο ο δημοσιογράφος μιας έγκριτης εφημερίδας έγραφε μια επιφυλλίδα, στην οποία κατακεραύνωνε την αισχρή ανωμαλία των Ζακυνθινών να μιλούν: «Τους Ζακυνθινούς τους γεννάει ο Σατανάς». Αν ο δείνα αρχιεπίσκοπος ελεεινολογούσε τους Ζακυνθινούς για το φοβερό αμάρτημα της ομιλίας τους και την έκτροπη στάση ζωής τους. Αν στο Ελληνικό Κοινοβούλιο οι βουλευτές κάθε τόσο προέβαιναν σε σχόλια τύπου: «Δεν είμαι Ζακυνθινός να φέρομαι έτσι άτιμα και άνανδρα», «Φέρεστε ζακυνθινά κι έχετε γίνει ο περίγελως της χώρας». Αν στα σχολεία από μαθητές ακούγονταν λόγια τύπου: «Μιλάς σαν Ζακυνθινός, σκατιάρη!» και οι καθηγητές το επέτρεπαν. Αν ένας διάσημος τραγουδιστής έδινε συνέντευξη και δήλωνε: «Οι Ζακυνθινοί προκαλούν. Θέλουν να επιβληθούν στους άλλους. Είναι ακαλαίσθητο ν’ ακούς δυο Ζακυνθινούς να μιλάνε». Αν ένας καταξιωμένος ηθοποιός δήλωνε: «Οι Ζακυνθινοί έχουν στήσει μαφία. Αν δεν είσαι Ζακυνθινός δεν σ’ αφήνουν να πας μπροστά σ’ αυτή τη χώρα». Αν ένας δημοφιλής ποδοσφαιριστής δήλωνε: «Δε γουστάρουμε Ζακυνθινούς στο γήπεδο!» Αν κανείς επώνυμος Ζακυνθινός δεν τολμούσε να βγει να δηλώσει δημόσια την καταγωγή του, την αρνιόταν ή υπέκφευγε με γενικότητες τύπου: «Εγώ είμαι άνθρωπος, δε μ’ ενδιαφέρουν οι ταμπέλες».

Αν η υποτίμηση των Ζακυνθινών στο δημόσιο λόγο κλιμακωνόταν, θα κέρδιζε ολοένα μεγαλύτερη κοινωνική αποδοχή και σύντομα θα καταλήγαμε οι περισσότεροι να πιστεύουμε πως όλοι οι Ζακυνθινοί είναι έτσι: διαφορετικοί από «εμάς»· λιγότερο άξιοι σεβασμού· λιγότερο άνθρωποι. Σύντομα, η ζωή θα δυσκόλευε πολύ για τους Ζακυνθινούς. Σύντομα, μπορεί να τους απαγόρευαν να εκδηλώνουν τη ζακυνθινότητά τους δημόσια, αν όχι με νόμο, σίγουρα στην πράξη. Θα δυσχεραινόταν η συμμετοχή τους στη δημόσια σφαίρα. Αν συνέχιζαν οι δημόσιες λεκτικές επιθέσεις, σύντομα θα υπήρχαν και σωματικές επιθέσεις. Θα ήταν επικίνδυνο να είσαι Ζακυνθινός.

Όπως έχει γράψει η κοινωνική ψυχολόγος Αλεξάνδρα Βασιλείου: «Η γλώσσα παράγει συνείδηση. Με την επανάληψη, τα αρνητικά μηνύματα για μια συγκεκριμένη ομάδα γίνονται αποδεκτά ως αυταπόδεικτες αλήθειες, και οι ακροατές συνηθίζουν την απάνθρωπη ορολογία». Όταν βγαίνει ένας πολιτικός, ένας επίσκοπος, ένας τραγουδιστής ή ένας δημοσιογράφος και εκφέρουν λόγο, ποιούν ήθος, επηρεάζουν και διαμορφώνουν τις κοινωνικές αξίες.

Η ρητορική μίσους χωρίζει ένα φυσιολογικό και άξιο «εμείς» από ένα υποτιμημένο και κατακριτέο «αυτοί». «Εμείς» δεν είμαστε σαν «αυτούς», που είναι κάτι άξιο χλευασμού, αποκλεισμού –ίσως δε και τιμωρίας. Η ρητορική μίσους δίνει τα ηθικά ερείσματα για να διαπράττεται βία εναντίον κοινωνικών ομάδων. Γι’ αυτούς τους λόγους η ρητορική μίσους απαγορεύεται σε πολλά ευνομούμενα κράτη.

Ο ομοφοβικός οχετός του Δ. Βερύκιου εναντίον του Αύγουστου Κορτώ δεν είναι (μόνο) προσωπική επίθεση. Νομιμοποιεί ηθικά τη βία εναντίον όλων των ομοφυλόφιλων. Αν ο δημοσιογράφος ενός μεγάλου σταθμού μπορεί και λέει τέτοια πράγματα για τους πούστηδες, τότε μπορούμε κι εμείς. Η απόσταση από τα βίαια λόγια στις βίαιες πράξεις είναι μια μπουνιά δρόμος.

ΥΓ.: Ζητώ συγγνώμη από τους Ζακυνθινούς που τους χρησιμοποίησα ως παράδειγμα.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News