Στα τέλη του 18ου, αρχές του 19ου αιώνα  λαοί που βρίσκονταν κάτω από τη κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, διεκδίκησαν την ανεξαρτησία τους μέσα από σειρά βίαιων επαναστάσεων. Πιο γνωστή και πιο ένδοξη αλλά και πιο αιματηρή απ΄ όλες η Ελληνική Επανάσταση. Οι επαναστάσεις αυτές οδήγησαν στη δημιουργία νέων εθνικών κρατών στην περιφέρεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η οποία άρχισε μετά από πέντε περίπου αιώνες απόλυτης κυριαρχίας στα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή, τη Βόρεια Αφρική και την Αραβία, να καταρρέει.

Η Ελλάδα, το πρώτο από τα νεοσύστατα αυτά εθνικά κράτη, έπρεπε μετά από πέντε αιώνες να (αυτο) προσδιοριστεί γεωγραφικά και εθνικά. Πρώτος γεωγραφικός χώρος η Πελοπόννησος. Ποιοί όμως θα ονοματίζονταν έλληνες και με πoιό κριτήριο; Μετά από τόσους αιώνες ήταν φυσικό να συνυπάρχουν στον ίδιο γεωγραφικό χώρο διαφορετικές εθνότητες και θρησκείες.

Έτσι ο νομοθέτης, πολύ σωστά κατά την άποψή μου, δίνει στο σύνταγμα που ακολούθησε την πρώτη εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, έναν χριστιανογενή ορισμό του Έλληνα: «Όσοι αυτόχθονες κάτοικοι της επικράτειας της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν εισίν Έλληνες». Και λέω ότι έπραξε σωστά, γιατί δεν υπήρχε άλλος σαφής και απλός τρόπος προσδιορισμού της έννοιας Έλληνας. Η καταγωγή και η καθαρότητα προέλευσης, αδύνατο να τεκμηριωθεί. Η θρησκεία όμως ήταν όντως το πιο βασικό στοιχείο που ένωσε τους επαναστάτες κατά της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μη ξεχνάμε την τεράστια συμβολή που είχαν στην επανάσταση οι Αρβανίτες όπως ο Μιαούλης, η Μπουμπουλίνα, ο Οδ. Ανδρούτσος, ο Κουντουριώτης, και άλλοι, αρκετοί από τους οποίους δεν μιλούσαν ελληνικά αλλά αρβανίτικα. Μη ξεχνάμε, επίσης, ότι οι Σουλιώτισσες ήσαν αρβανίτισες και όχι ελληνίδες. Η ελληνική επανάσταση ήταν ένα μείγμα εθνικής επανάστασης και θρησκευτικής εξέγερσης απέναντι στον «άπιστο» κατακτητή.

Στη συνέχεια τα παραπάνω ξεχάστηκαν και στήθηκε, από τα πάνω, ο μύθος της αδιάλειπτης ιστορικής συνέχειας και «καθαρότητας» του ελληνικού έθνους και της διαδρομής του μέσα στους αιώνες με την ιδεοληψία των «αρχαίων ημών προγόνων».  Στόχος να λειτουργήσει ο μύθος αυτός σαν συγκολλητική ουσία σε έναν αρκετά ετερόκλητο κοινωνικό ιστό και ταυτόχρονα να του δοθεί μία «ευγενής» καταγωγή που και πάλι θα λειτουργήσει συγκολλητικά και θα δώσει ένα αίσθημα υπερηφάνειας. Η περίπτωση της Ελλάδας δεν είναι μοναδική. Οι σημερινοί Αιγύπτιοι θεωρούν τους εαυτούς τους απογόνους των αρχαίων Αιγυπτίων ξεχνώντας το γεγονός της αραβικής εισβολής και κατάκτησης, τον έβδομο αιώνα, της βόρειας Αφρικής καθώς και ότι οι αρχαίοι Αιγύπτιοι δεν είχαν στάλα αίμα αραβικό. Το ίδιο και οι Εβραίοι οι οποίοι μετά από δύο χιλιάδες χρόνια διασποράς σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου θεωρούν τους εαυτούς τους απ΄ευθείας απόγονους των αρχαίων εβραίων. Στην περίπτωση όμως των Ελλήνων και των Εβραίων, υπάρχει ένα πολύ βασικό στοιχείο και αυτό δεν είναι άλλο από τη γλώσσα και τη γραφή. Και στις δύο αυτές περιπτώσεις η διατήρηση μέσα στους αιώνες του ίδιου αλφάβητου, και τις ίδιας γλώσσας, έστω με τις αναπόφευκτες μεταβολές που επιβάλει ο χρόνος, είναι μια αδιαμφησβήτητη απόδειξη ότι «κάτι» υπάρχει.

Είναι λοιπόν η θεωρία των «αρχαίων ημών προγόνων» ένας αστήριχτος μύθος; Κατά την άποψή μου ναι. Σε ότι αφορά στη γενετική ταυτότητα και το DNA σίγουρα είναι μύθος. Αρβανίτες, Σλάβοι, Τούρκοι που εξελληνίστηκαν, Φράγκοι, Ενετοί κλπ., άφησαν, στο διάβα των αιώνων, το αποτύπωμά τους. Σε ότι αφορά στη γλώσσα και την πολιτισμική κληρονομιά και πάλι πιστεύω ότι αυτά δεν μας οδηγούν στην ελληνική αρχαιότητα αλλά αλλού. Η ελληνική γλώσσα διατηρήθηκε στον ελλαδικό χώρο, κατά τη γνώμη μου, χάρη σε δύο ιστορικές πραγματικότητες: Στην αυτοκρατορεία του Μεγαλέξαντρου και των επιγόνων του και στη συνέχεια χάρη στη Βυζαντινή αυτοκρατορία στην οποία τα ελληνικά ήταν η επίσημη γλώσσα. Χωρίς αυτές τις δύο αυτοκρατορίες, ιδίως τη Βυζαντινή που κράτησε και περισσότερο, είναι πιθανό η ελληνική γλώσσα να μην είχε αντέξει τα πεντακόσια χρόνια της τουρκοκρατίας.

Έτσι, πολιτισμικά, η συγγένεια των Ελλήνων της εποχής της επανάστασης παραπέμπει πολύ περισσότερο στο Βυζάντιο παρά στην ελληνική αρχαιότητα. Μη ξεχνάμε ότι ο χριστιανισμός πολέμησε άγρια, ως ειδωλολατρικό, κάθε τι το αρχαιοελληνικό, σβήνοντας από τη συλλογική μνήμη, την αρχαία φιλοσοφία, τους αρχαίους συγγραφείς και ότι άλλο λαμπρό είχε παράξει η ελληνική αρχαιότητα. Η επιστροφή στη μελέτη των αρχαίων ήρθε από τα δυτικά, από τους άραβες, οι οποίοι πρώτοι ανακάλυψαν και μελέτησαν την αρχαία φιλοσοφία, ειδικά τον Αριστοτέλη, και μέσω της Ισπανίας, την οποία είχαν κατακτήσει, πέρασε, τον 11ο αιώνα, το ρεύμα αυτό στη δυτική Ευρώπη.

Αν τα παραπάνω είναι σωστά, τότε ο όρος «οι αρχαίοι ημών πρόγονοι» είναι λανθασμένος. Ίσως ο όρος «οι βυζαντινοί ημών πρόγονοι» να είναι σωστότερος, αν και δεν θέλω στο σημείο αυτό να ανοίξω ένα νέο κεφάλαιο που χωράει πολύ συζήτηση.

Μπορεί λοιπόν, όπως εγώ τουλάχιστον πιστεύω, να μην είμαστε «απόγονοι» των αρχαίων Ελλήνων, όμως σε τελική ανάλυση δεν είναι αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία. Έχουμε την ευλογία να ζούμε στον γεωγραφικό χώρο όπου άνθισε αυτός ο -και πάλι κατά τη γνώμη μου- σπουδαιότερος πολιτισμός όλων των εποχών. Ο πολιτισμός αυτός του ανθρώπου για τον άνθρωπο, που παρήγαγε φιλόσοφους όπως ο Αριστοτέλης, ο Πλάτωνας και οι Προσωκρατικοί, θεατρικούς συγγραφείς όπως ο Σοφοκλής, ο Ευριπίδης, ο Αισχύλος και ο Αριστοφάνης. Μαθηματικούς όπως ο Ευκλείδης και ο Πυθαγόρας. Αρχιτέκτονες όπως ο Καλλικράτης και γλύπτες όπως ο Φειδίας. Ναούς και χώρους λατρείας όπως ο Παρθενώνας και οι Δελφοί και θέατρα όπως εκείνο της Επιδαύρου. Ένας πολιτισμός του οποίου τα μνημεία, σε αντίθεση με εκείνα των άλλων μεγάλων πολιτισμών της αρχαιότητας, Αιγύπτιοι, Πέρσες, Ασσύριοι που είναι γιγαντιαία, για να υπενθυμίζουν τη μικρότητα του πολίτη μπροστά στον εκάστοτε θεο-αυτοκράτορα, εδώ είναι σε κλίμακα ανθρώπου, για να τον εξυψώσουν και όχι για να τον μηδενίσουν.

Αυτήν την σπουδαία, αυτήν την μοναδική ευλογία, είτε είναι κληρονομιά μας είτε όχι, θα έπρεπε εμείς οι σημερινοί έλληνες να τη σεβόμαστε, να την αγαπάμε,  να την τιμούμε και να τη γνωρίσουμε για να γίνουμε αληθινοί της κληρονόμοι. Και να μην περιορίζουμε τη σχέση μας με τον πολιτισμό αυτόν στο γνωστό και κομπλεξικό «όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες, εσείς ακόμα τρεφόσασταν με ρίζες».

 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News