Συμμεριζόμαστε ως κοινωνία «προφανείς αλήθειες», αξιώματα δηλαδή που δεν χρήζουν επιχειρηματολογίας και απόδειξης. «Όλοι τα παίρνουν» για παράδειγμα. Εκτός από εμάς, εννοείται. Δεν είναι αυτό, όμως, το σημερινό θέμα μας. Ας πάμε σε κάτι λιγότερο πολιτικό, αλλά αρκετά διαδεδομένο.

Η κύρια αιτία για το χάλι των πόλεών μας είναι η αντιπαροχή!

Αυτή η ευρύτατα διαδεδομένη «εθνική αλήθεια» χρησιμοποιείται κυρίως από τη σύγχρονη ελληνική διανόηση του μέσου όρου. Ξέρετε. Αυτήν του «έλα, μωρέ, τα ξέρουμε αυτά!»  Σ’ αυτήν συμμετέχουν μηχανικοί, αρχιτέκτονες, πολεοδόμοι, δικηγόροι, δημοσιογράφοι, πολιτικοί [αλίμονο!] και άλλοι. Αυτή λοιπόν η «αλήθεια» δεν έχει καμία επιστημονική και λογική βάση ενώ, αντιθέτως, συσκοτίζει τις πραγματικές αιτίες της ελληνικής πολεοδομικής αναρχίας και αρχιτεκτονικής μετριότητας. Και, όμως, είναι τόσο δημοφιλής!

Η αλήθεια είναι ότι δεν υφίσταται κανένας ελληνικός νόμος περί «αντιπαροχής». Σαν τέτοιος εκλαμβάνεται ο Ν. 3741/1929 περί οριζοντίου ιδιοκτησίας. Η παροχή-αντιπαροχή είναι μια συναλλακτική σχέση σχεδόν ταυτόχρονη με την εμφάνιση του ανθρώπινου γένους. Βεβαίως η θέσπιση της οριζόντιας ιδιοκτησίας διευκόλυνε και γενίκευσε τη συναλλαγή με παροχή-αντιπαροχή οριζοντίων ιδιοκτησιών. Αν, όπως ισχυρίζονται διάφοροι ξερόλες, το σύστημα αυτό είναι παγκόσμια ελληνική πατέντα, τότε ειλικρινά μπράβο μας! Πρόκειται για μια ιδιοφυή συναλλακτική πρακτική που μειώνει το ύψος της αναγκαίας χρηματοδότησης των επενδύσεων και βοηθάει την ανάπτυξη και την απασχόληση με λιγότερα ίδια και δανειακά κεφάλαια. Ίσως είναι και ένας από τους λόγους που δεν υφίσταται φούσκα ακινήτων στην Ελλάδα, παρά την πρωτοφανή κρίση και παρά τα όσα υποστηρίζουν διάφοροι «αναλυτές».

Τότε ποιος και τι φταίει για το ελληνικό πολεοδομικό και αισθητικό χάλι; 

Αν έφταιγε η αντιπαροχή, τότε θα πρέπει να υποθέσουμε ότι οι οικοδομές που γίνονται με αγορά του οικοπέδου από τον κατασκευαστή είναι υψηλότερου αισθητικού αποτελέσματος από εκείνες της «αντιπαροχής». Όλοι όμως ξέρουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Οι πόλεις και η αισθητική ποιότητα του δομημένου περιβάλλοντος εκφράζουν και εκπροσωπούν τους κατοίκους τους, την αισθητική τους, την ιστορική περίοδο, τον τρόπο δημιουργίας και οργάνωσης των κοινωνιών. Οι αρχιτέκτονες και οι πολεοδόμοι δεν μπορούν να λειτουργήσουν πέρα, εκτός, επάνω από τα πλαίσια που αυτές οι συνθήκες καθορίζουν. Στη δημιουργία του δομημένου περιβάλλοντος της πατρίδας μας κύριο ρόλο έπαιξαν οι καταπατητές, οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις και η συναλλαγή με μεγάλες ομάδες του πληθυσμού, η Μικρασιατική Καταστροφή, ο τραγικός εμφύλιος, η αυθαίρετη δόμηση και φυσικά η συλλογική πολιτισμική μας ταυτότητα.

Τι σχέση έχουν οι αρχιτέκτονες και η αντιπαροχή με όλα αυτά;

Η αντιπαροχή ήρθε να λύσει ζητήματα που διευκόλυναν την οικονομική συναλλαγή μεταξύ κυρίως μικρών οικοπεδούχων και κατασκευαστών με ασθενείς οικονομικούς πόρους. Τώρα θα μου πείτε πολλοί από αυτούς ήταν ανοργάνωτοι, τυχάρπαστοι, απατεώνες, κακότεχνοι, κακόγουστοι. Να συμφωνήσω. Το κράτος όφειλε να έχει μητρώο, έλεγχο, προϋποθέσεις για να γίνεις κατασκευαστής. Να έχει εξ αρχής επιβάλλει ουσιαστικό αρχιτεκτονικό έλεγχο. Να είχε επιλέξει την αποτρεπτική επιβολή ιδιαίτερα μειωμένων συντελεστών στα ιστορικά κέντρα των πόλεων. Δεν φταίει όμως η αντιπαροχή, ως σύστημα, για όλα αυτά.

Δείτε ακόμη και σήμερα πόσο μέσα στην κουλτούρα μας είναι η περιφρόνηση, καταπάτηση και κακοποίηση του δημόσιου χώρου στις πόλεις.

Η Διοίκηση ήταν εξαρχής εχθρική στην οργανωμένη δόμηση, στην ορθολογική πολεοδόμηση και διάθεση φτηνής κρατικής γης. Το κράτος εξειδικεύτηκε στην επέκταση των πόλεων μέσω της νομιμοποίησης της αυθαίρετης δόμησης. Επί χρόνια, και παρά τη σχετική νομοθεσία, η πολεοδόμηση με ιδιωτική πρωτοβουλία είναι υπό διωγμόν. Προτιμάται πάντα η αυθαιρεσία. Η μεταφορά του συντελεστή δόμησης, για τη διάσωση των διατηρητέων, είναι πρακτικά ανενεργή. Ποιος νοιάζεται γι’ αυτά; Ακόμη και η δικαστική εξουσία αντιμετώπισε με υπερβολική στενότητα τα δειλά νομοθετήματα που άνοιγαν δρόμους στη σωστή κατεύθυνση.

Αυτή λοιπόν είναι η αλήθεια. Η αντιπαροχή δεν υπήρξε ποτέ, σύστημα πολεοδόμησης, ούτε αρχιτεκτονικό ρεύμα. Απλώς η δαιμονοποίησή της βολεύει, ως προφανής εξήγηση, αυτούς που δυσκολεύονται ή δεν επιθυμούν να αναζητούν τις πραγματικές αιτίες των προβλημάτων. 

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News