Τις τελευταίες ημέρες, πρώτα η Καθημερινή (στην κυπριακή της έκδοση) και έπειτα το Παρόν της Κυριακής δημοσίευσαν μια «αποκάλυψη-σοκ», πως «ιθύνων νους» του πραξικοπήματος κατά του Μακαρίου στις 15 Ιουλίου 1974 ήταν ο Χρήστος Λαμπράκης, μυημένος στον κατά του Μακαρίου σχεδιασμό από δύο προσωπικούς του φίλους, τον Ανδρέα Ποταμιάνο και τον Ιωάννη Σωσσίδη. Υπενθυμίζεται, για τους κάτω των 40, πως το πραξικόπημα αυτό, με τα όσα ως τώρα γνωρίζαμε, σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε από τη δικτατορία Ιωαννίδη, με συντονισμένη επίθεση με βαρύ οπλισμό στο Προεδρικό Μέγαρο της Κύπρο. Ο πρόεδρος της Κύπρου Μακάριος διέφυγε κι έτσι η ανατροπή του απέτυχε. Άφησε όμως πίσω της πάνω από 100 νεκρούς, ενώ οδήγησε και στην αιματηρή εισβολή της Τουρκίας στο νησί και στη διχοτόμηση. Μόνο καλό της τραγικής αυτής ιστορίας, το ότι οδήγησε και στην κατάρρευση της δικτατορίας στην Ελλάδα.

Καταρχήν, μία σημείωση επί προσωπικού: ο Ανδρέας Ποταμιάνος είναι πατέρας της γυναίκας μου και ο Χρήστος Λαμπράκης ήταν νονός της. Αυτό είναι απαραίτητο να γίνει γνωστό και γιατί το επιβάλλει η δημοσιογραφική δεοντολογία (full disclosure, βλέπε σχετικό άρθρο) και επειδή εξηγεί το γιατί καταπιάνομαι με το θέμα.

Επί της ουσίας τώρα, αν όσα καταγγέλλονται ευσταθούν, η τραγωδία της Κύπρου φωτίζεται, το όνομα του μεγαλύτερου Έλληνα εκδότη μεταπολεμικά αλλά και αρκετών άλλων λεκιάζεται και η σύγχρονη ελληνική Ιστορία μερικώς ξαναγράφεται. Είναι όμως έτσι;

Εκ πρώτης όψεως, τα δεδομένα υπέρ της αλήθειας αυτών των ισχυρισμών είναι τα εξής:
• Η αποκάλυψη στηρίζεται σε έγγραφο, το οποίο αναφέρει πως τρεις ημέρες πριν το πραξικόπημα έγινε συνάντηση γι αυτόν τον σκοπό στο εξοχικό του Χρήστου Λαμπράκη στον Πόρο, παρουσία και του δικτάτορα Ιωαννίδη. Ο κύπριος βουλευτής Ζαχαρίας Κουλίας πιθανολογεί πως το έγγραφο το συνέταξε η ΚΥΠ, και πως το έδωσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής στον ίδιο τον Μακάριο. Το έγγραφο κατατέθηκε στην κυπριακή βουλή από τον στενό συνεργάτη του Μακαρίου Ανδρέα Βωβίδη και είναι δημόσια προσβάσιμο.

• Στην κοινοβουλευτική επιτροπή για τον Φάκελο της Κύπρου κατέθεσαν δύο μάρτυρες που ενίσχυσαν την αξιοπιστία του ισχυρισμού. Η σύζυγος του Σαμψών, του ανθρώπου-μαριονέτας με τον οποίο προσπάθησαν να αντικαταστήσουν τον Μακάριο οι πραξικοπηματίες, δήλωσε πως ο σύζυγος της ήταν όντως στην Ελλάδα εκείνες τις μέρες. Και ένας άλλος μάρτυρας, ο «κρητικός», δήλωσε πως συναντήθηκε αργά το βράδυ στις 12 Ιουλίου με τον Σαμψών και εκείνος του είπε πως άργησε γιατί ήταν στον Πόρο (συνέντευξη Κουλία στον Χατζηνικολάου εδώ).

• Επιπλέον, σύμφωνα με εμπιστευτικό τηλεγράφημα της αμερικανικής πρεσβείας της Λευκωσίας προς τον Χένρι Κίσιγκερ,8 Απριλίου 1974, ο Μακάριος κατονόμασε τον Ανδρέα Ποταμιάνο ως χρηματοδότη της «τρομοκρατικής» ΕΟΚΑ Β (Ιγνατίου, εδώ). Αυτά λίγους μήνες πριν από το πραξικόπημα.

  Τα επιχειρήματα υπέρ της αναλήθειας της «αποκάλυψης-σοκ» είναι:

• Το έγγραφο είναι χωρίς υπογραφή, χωρίς σφραγίδα, χωρίς ένδειξη προέλευσης ή συντάκτη. «Προφανώς χαλκευμένο» το χαρακτηρίζει το Βήμα. Επιπλέον, ο Μακάριος φέρεται να ζήτησε να καταστραφεί αλλά ο γραμματέας του δεν υπάκουσε. Δεν είναι απίθανο να ζητήθηκε η καταστροφή του εγγράφου επειδή ο ίδιος ο Μακάριος είχε αμφιβολίες για τη γνησιότητα του.
• Το περιβάλλον του Νίκου Σαμψών, σύμφωνα τουλάχιστον με το Παρόν, διαψεύδει πως ήταν στην Αθήνα λίγες μέρες πριν το πραξικόπημα.
• Τέλος, υπάρχει και δεύτερο τηλεγράφημα αμερικανικής πρεσβείας, 9 Απριλίου 1974, όπου ο Ανδρέας Ποταμιάνος διαψεύδει πως χρηματοδοτούσε την ΕΟΚΑ Β (εδώ).

Τι να πιστέψουμε; Δεν είναι εύκολο να διακριβωθεί πια. Οι βασικοί πρωταγωνιστές της συνάντησης εκείνης, ο δικτάτορας Ιωαννίδης, ο Χρήστος Λαμπράκης και ο Ιωάννης Σωσσίδης δεν ζουν. Ο μόνος φερόμενος ως πρωταγωνιστής της συνάντησης και πραξικοπηματίας, ο Ανδρέας Ποταμιάνος, δεν έχει κάνει καμία ως τώρα δημόσια δήλωση. Σε κατ’ ιδίαν συνομιλίες μας, τις οποίες δεν είχε αντίρρηση να γίνουν γνωστές, δηλώνει πως όλα είναι «μυθεύματα», πως το έγγραφο είναι πλαστό και πως ούτε εκείνος, ούτε ο αδελφικός του φίλος Χρήστος Λαμπράκης θα μπορούσαν να έχουν ποτέ συμμετάσχει σε μια τέτοια συνάντηση, αφού ήταν και οι δύο ανοιχτά εναντίον της Χούντας.

Σε ανακοίνωση του Ιδρύματος Λαμπράκη αναφέρεται πως η εμπλοκή του ονόματος του συνιστά «απάτη» και προκαλεί «θυμηδία γιατί ο Λαμπράκης φέρεται να συνωμότησε ενάντια στις ιδέες και τα πιστεύω του». Στο προχθεσινό κύριο άρθρο στο Βήμα της Κυριακής, ο Σταύρος Ψυχάρης ακολουθεί την ίδια γραμμή, χαρακτηρίζοντας τις κατηγορίες «συκοφαντίες», μιας και είναι γνωστό ότι ο Λαμπράκης ήταν ενάντια στη Χούντα.

Και τότε γιατί εμπλέκεται το όνομα τους; Ίσως γιατί ο Λαμπράκης κι ο Ποταμιάνος μπορεί να ήταν ενάντια στη Χούντα, αλλά με τη στήριξη πχ και του Γεωργίου Παπανδρέου και της ελληνικής κυβέρνησης, οι ιδέες και τα πιστεύω τους ήταν φανατικά υπέρ της «Ένωσης» της Κύπρου με την Ελλάδα. Αυτό είναι σήμερα άγνωστο στους περισσότερους. Σε στενή συνεργασία για πολλά χρόνια με τον επικεφαλής της ΕΟΚΑ, Γεώργιο Γρίβα (Διγενή) αφιέρωσαν πολλή ενέργεια, χρόνο και πόρους σε αυτό που έβλεπαν ως ένα κατεξοχήν πατριωτικό εγχείρημα, να «μεγαλώσουν» την Ελλάδα. Όταν μάλιστα ο Μακάριος άλλαξε στάση και τοποθετήθηκε κατά της «Ένωσης» (ειδικά με την απόρριψη του Σχεδίου Άτσεσον), Λαμπράκης και Ποταμιάνος (και Σωσσίδης) έγιναν φανατικοί εχθροί του Μακαρίου. Λίγα χρόνια μετά, ο συνοδοιπόρος τους Γρίβας ξεκίνησε εκ νέου ένοπλο αγώνα εναντίον του εκλεγμένου κύπριου ηγέτη, με την ΕΟΚΑ Β, το 1971. Εκείνοι;

Δεν είναι βέβαιον. Η αλήθεια παραμένει στο σκοτάδι. Για ένα τόσο κρίσιμο και καθοριστικό κεφάλαιο της ελληνικής Ιστορίας γνωρίζουμε λίγα. Αν γινόταν η «Ένωσις» της Κύπρου με την Ελλάδα το 1964, Λαμπράκης και Ποταμιάνος ίσως αναγορεύονταν σε ένδοξους ήρωες του έθνους. Μετά την τραγωδία του 1974, θα είχαν ίσως λόγο να φοβούνται μη θεωρηθούν προδότες. Τα περισσότερα στόματα έχουν κλείσει για πάντα. Όλα; Αν εθνικόν είναι όντως το αληθές, ελπίζω πως όχι.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News