Η ατμόσφαιρα θυμίζει φιλμ νουάρ, αλλά και φαρσοκωμωδία. Στην εποχή των social media, της αστείρευτης δίψας για (δυσάρεστες) ειδήσεις και της βασιλείας των fake news, ο Αρκάντι Μπαμπτσένκο τερμάτισε το κοντέρ.

Οι Ουκρανοί αγάλλονται. Οι Ρώσοι διαμαρτύρονται. Τι ακριβώς συνέβη λοιπόν; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, με τη βοήθεια και του κατατοπιστικού ρεπορτάζ του Atlantic, που καταγράφει μια ιστορία που μοιάζει να ξεπήδησε από τις περιπέτειες του Σέρλοκ Χολμς.

Η αρχική είδηση ήταν σοκαριστική: ο ρώσος δημοσιογράφος Αρκάντι Μπαμπτσένκο δολοφονήθηκε. Επικήδειοι γράφτηκαν, αυτοσχέδια μνημεία στήθηκαν, τριαντάφυλλα κόπηκαν, πενθούντες μαζεύτηκαν έξω από το διαμέρισμά του, ο ουκρανός πρωθυπουργός διαμαρτυρήθηκε για τον ολοκληρωτισμό της Μόσχας, υπαινισσόμενος ότι το μακρύ χέρι του Κρεμλίνου τράβηξε τρεις φορές τη σκανδάλη.

Και μετά -ω του θαύματος!- κάτι εντελώς παράδοξο συνέβη. Ο Μπαμπτσένκο νεκραναστήθηκε. Και εμφανίστηκε ολοζώντανος σε μια συνέντευξη Τύπου για να λύσει κάθε απορία σχετικά με τον θάνατό του, τον οποίο είχε σκηνοθετήσει ο ίδιος. Η ζωή μιμείται το σινεμά ή το σινεμά μιμείται τη ζωή;

Οι δημοσιογράφοι κοψοχολιάστηκαν και αμέσως μετά χειροκρότησαν, καθώς ο υποτιθέμενος νεκρός Μπαμπτσένκο, γνωστός για την τεράστια σύγκρουσή του με τον ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν και τις άβολες για τη ρωσική κυβέρνηση έρευνές του σχετικά με τις εξωτερικές υποθέσεις της Ρωσίας, άρχισε να δίνει εξηγήσεις.

Εξήγησε ότι η «δολοφονία» του ήταν μια επιχείρηση που ετοιμαζόταν εδώ και δύο μήνες και σκηνοθετήθηκε από ουκρανικά σώματα ασφαλείας. Η αποκάλυψη ότι ο δημοσιογράφος είναι τελικά ζωντανός, πυροδότησε νέα ένταση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας: οι Ουκρανοί, που αρχικά κατηγόρησαν το Κρεμλίνο ότι ήταν υπεύθυνο για τη δολοφονία του Μπαμπτσένκο, όταν τελικά αποκαλύφθηκε ότι όλο αυτό είχε σκηνοθετηθεί από τον «μακαρίτη», δεν ήξεραν τι να πουν.

Η ουκρανική κοινή γνώμη μπορεί να χάρηκε που ο σημαντικός πολέμιος του Πούτιν ζει και βασιλεύει, στο σύνολό της όμως δεν επικρότησε την επιχείρηση-νεκρανάσταση: πολλοί ουκρανοί δημοσιογράφοι και ομάδες πολιτών τόνισαν την αντίθεσή τους κατακεραυνώνοντας όλα αυτά, καθώς το είδαν ως «χειραγώγηση της αλήθειας από την ουκρανική κυβέρνηση, σε μια εποχή που η αξιοπιστία των μίντια είναι ήδη πολύ εύθραυστη».

Η Ρωσία, η οποία έχει καταδικαστεί παγκοσμίως για την εισβολή της στην Ουκρανία το 2014, χρησιμοποίησε την είδηση της νεκρανάστασης για να γυρίσει το παιχνίδι υπέρ της και να κατηγορήσει την Ουκρανία για επιθετική και επιπόλαιη συμπεριφορά. Η Μαρία Ζαχάροβα, εκπρόσωπος Τύπου του υπουργείου Εξωτερικών της Ρωσίας, χαρακτήρισε την όλη υπόθεση «μασκαράτα που στήθηκε για προπαγανδιστικούς λόγους».

Ο Αλεκ Λουν, δημοσιογράφος του Guardian που ειδικεύεται σε θέματα που έχουν να κάνουν με τη Ρωσία, εξέφρασε ανησυχία: «Ολο αυτό δίνει πάτημα στη Μόσχα να χαρακτηρίσει το Κίεβο δόλιο και αδίστακτο». Και συνεχίζοντας, «η σκηνοθετημένη δολοφονία του Μπαμπτσένκο είναι βούτυρο στο ψωμί της Ρωσίας».

Αντίστοιχες αντιδράσεις ήρθαν και εκτός ρωσικών και ουκρανικών συνόρων. Επιτροπές για την προστασία των δικαιωμάτων των δημοσιογράφων αποκάλεσαν τη συγκεκριμένη επιχείρηση ψεύτικης δολοφονίας «παρακινδυνευμένη» και απαίτησαν εξηγήσεις. Οι Ρεπόρτερς Χωρίς Σύνορα (Reporters Without Borders) εξέφρασαν την απόλυτη αγανάκτησή τους για τη χειραγώγηση των ουκρανικών μυστικών υπηρεσιών, προσθέτοντας ότι «είναι πάντα πολύ επικίνδυνο για μια κυβέρνηση να παίζει με τα πραγματικά γεγονότα».

Τόσο μεγάλος σάλος ξέσπασε, που δεν άφησε αμέτοχο ούτε τον Γκάρι Κασπάροφ, τον μέγα ρώσο σκακιστή που έχει εξελιχθεί σε μαχητικό ακτιβιστή κατά των τακτικών του Πούτιν. Το ευφυές μυαλό του Κασπάροφ, που ξέρει να διαβάζει στρατηγικές, αντιμετωπίζοντας τον κόσμο σαν μια τεράστια σκακιέρα, και να προβλέπει τις μελλοντικές κινήσεις τού εκάστοτε αντιπάλου του, είδε τα πράγματα αλλιώς.

Μιλώντας σε ένα ετήσιο φόρουμ ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Οσλο, παρατήρησε ότι η ουκρανική αυτή επιχείρηση είναι πολύ σημαντική: «Είναι η πρώτη φορά που οι κατασκευασμένες ειδήσεις, το αγαπημένο παιχνίδι του Πούτιν, στράφηκε εναντίον του». Και είπε πως η σκηνοθετημένη αυτή δολοφονία είναι πιθανότατα «η πιο επιτυχημένη επιχείρηση στην ιστορία της μετα-Σοβιετικής Ενωσης». Καταλήγοντας μάλιστα με χιούμορ, «όσοι επανέρχονται από τους νεκρούς, έχουν τη φήμη ότι καταφέρνουν πολύ σημαντικά πράγματα».

Η σκηνοθετημένη δολοφονία του Μπαμπτσένκο ήταν όντως καλοσκηνοθετημένη και προσεγμένη μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια. Οι ουκρανικές Αρχές έφθασαν στο σημείο να επιβεβαιώσουν την είδηση σε πολλούς έγκριτους σταθμούς και εφημερίδες, έδωσαν στη δημοσιότητα φωτογραφίες του «δολοφονημένου» να κείτεται μπρούμυτα μέσα στο αίμα, τοποθέτησαν ακόμα και τιμητική πλακέτα στη μνήμη του σε τοίχο εκλιπόντων δημοσιογράφων στο Κίεβο. Η πλάκα έχει πλέον απομακρυνθεί από το σημείο.

https://www.youtube.com/watch?v=IA7WFdNuSBI

Ούτε η ίδια η γυναίκα του Μπαμπτσένκο δεν ενέκρινε την όλη επιχείρηση. «Θέλω να ζητήσω δημοσίως συγγνώμη από τη σύζυγό μου, Ολέτσκα – δεν υπήρχε άλλη επιλογή» είπε ο ίδιος κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου. Καλή η εξωτερική πολιτική, αλλά πρέπει να φροντίζεις και τις εσωτερικές σου υποθέσεις…

Παρά την έντονη κριτική, η ουκρανική κυβέρνηση και η ουκρανική αστυνομία χαρακτήρισαν την επιχείρηση επιτυχή. Ο Βασίλι Γκρίτσακ, επικεφαλής της ουκρανικής υπηρεσίας ασφαλείας, ενημέρωσε τους δημοσιογράφους κατά τη διάρκεια της συνέντευξης Τύπου ότι οι έρευνες άρχισαν όταν ξέσπασαν απανωτές απειλές για τη ζωή του Μπαμπτσένκο. Κανείς δεν είναι απολύτως σίγουρος για το τι τις πυροδότησε, υποψιάζονται όμως ότι σχετίζεται με ένα ποστ που είχε κάνει το 2016 ο δημοσιογράφος στο Facebook, στο οποίο έλεγε ότι δεν πενθούσε για τα θύματα του αεροσκάφους της ρωσικής πολεμικής αεροπορίας που συνετρίβη εκείνη τη χρονιά.

Λίγο μετά την ανακοίνωση της δολοφονίας του Μπαμπτσένκο, όπως ανακοίνωσαν οι ουκρανικές Αρχές, κατάφεραν να εντοπίσουν τον βασικό ύποπτο που βρισκόταν πίσω από τις απειλές κατά της ζωής του δημοσιογράφου: πρόκειται για κάτοικο της ανατολικής Ουκρανίας, που όπως υποστηρίζουν, εισέπραξε 30.000 δολάρια από τις ρωσικές Αρχές μετά την είδηση της εξόντωσής του.

Ακόμα δεν έχει γίνει σαφές πώς οι ουκρανικές Αρχές κατάφεραν να εξακριβώσουν την ανάμειξη της Ρωσίας στον σχεδιασμό της δολοφονίας του. Πάντως, ο ουκρανός πρόεδρος Πέτρο Ποροσένκο, έδωσε τα θερμά του συγχαρητήρια για μία «καταπληκτική επιχείρηση» και διέταξε 24ωρη φύλαξη του Μπαμπτσένκο και της οικογενείας του.

Οι αντιδράσεις και τα σχόλια γύρω από την υπόθεση που θυμίζει αστυνομικό μυθιστόρημα με ρωσικούς υπότιτλους δεν σταματούν εδώ. Ο Αντον Γκερασένκο, μέλος του ουκρανικού κοινοβουλίου, είπε ότι «η Αστυνομία δεν είχε άλλη επιλογή». «Προκειμένου να εντοπιστεί η αλυσίδα του επίδοξου εκτελεστή, των οργανωτών και όσων λειτουργούσαν ως μεσάζοντες, έπρεπε με κάθε τρόπο να πειστούν ότι η αποστολή τους είχε εκτελεστεί. Μόνο έτσι, με τη σιγουριά ότι ο Μπαμπτσένκο ήταν πλέον νεκρός, θα υπέκυπταν σε λάθη και απροσεξίες που θα μας οδηγούσαν στα ίχνη τους – καθώς η δική μας έρευνα βρισκόταν σε εξέλιξη» εξήγησε ο Γκερασένκο, ίσως πιο εύγλωττα από όλους τους άλλους.

Και συνέχισε, παραλληλίζοντας τον Μπαμπτσένκο με τον Σέρλοκ Χολμς: «Ο Σέρλοκ Χολμς είχε χρησιμοποιήσει με μεγάλη επιτυχία τη μέθοδο σκηνοθεσίας της δολοφονίας του προκειμένου να εξιχνιάσει περίπλοκα εγκλήματα. Οσο οδυνηρό και αν ήταν για την οικογένειά του και τον στενό του συνεργάτη Γουάτσον, έπρεπε να το κάνει».

Η ένταση μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας αναμένεται να κορυφωθεί, καθώς οι ουκρανικές Αρχές εξακολουθούν να βγάζουν στο φως στοιχεία που, όπως υποστηρίζουν, αποδεικνύουν ότι το Κρεμλίνο είχε σχεδιάσει τη δολοφονία του Μπαμπτσένκο. Οι μυστικές υπηρεσίες της Ουκρανίας έδωσαν στη δημοσιότητα ένα βίντεο που σύμφωνα με τα λεγόμενά τους δείχνει τον επίδοξο εκτελεστή να εισπράττει την αμοιβή των 30.000 δολαρίων – η Αστυνομία είχε τοποθετήσει κάμερα στο εσωτερικό της τσάντας με τα χρήματα που του έδωσαν ως δόλωμα.

Από τη μεριά του, ο Μπαμπτσένκο γιόρτασε την επιστροφή του στη χώρα των ζωντανών με ένα ποστ στο Facebook, στο οποίο υπόσχεται: «Θα πεθάνω στα 96, έχοντας πρώτα χορέψει πάνω στον τάφο του Πούτιν».

Από την Κα Γκε Μπε ως το σινεμά

Η τακτική της σκηνοθετημένης δολοφονίας δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Από την Κα Γκε Μπε και τη CIA και όλες τις παρασκηνιακές ιστορίες που συνέβαιναν μεταξύ Ρωσίας και Αμερικής, μέχρι το σινεμά και το είδος του φιλμ νουάρ που έχει φανατικούς φίλους, πάντα υπήρχαν, και προφανώς πάντα θα υπάρχουν, φυγάδες, μυστικοί πράκτορες, δημοσιογράφοι που προχώρησαν την έρευνα λίγο πιο μακριά απ’ όσο θα έπρεπε, οι οποίοι θα φθάσουν ακόμα και στο σημείο να σκηνοθετήσουν ακόμα και τον ίδιο τους τον θάνατο προκειμένου να αλλάξουν ταυτότητα, να κάνουν νέα αρχή, ή να ξεφύγουν από όσους τους καταδιώκουν.

Ισως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ταινίας με ένα τέτοιο θέμα να είναι «Ο τρίτος άνθρωπος» (The Third Man). Στο φιλμ του 1949 σε σκηνοθεσία Κάρολ Ριντ και σενάριο Γκράχαμ Γκριν, η δράση τοποθετείται στη Βιέννη, μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ενα σκοτεινό ανθρωποκυνηγητό στους υπονόμους της πόλης ξεσπά όταν κάποιος που εθεωρείτο νεκρός, τελικά δεν είναι. Παίζουν οι  Ορσον Γουέλς, Τζόσεφ Κότεν, Αλίντα Βάλι, Τρέβορ Χάουαρντ. Σπουδαίοι ηθοποιοί, που μάλλον εν αγνοία τους παρέδωσαν ταχύρρυθμα μαθήματα υποκριτικής στις ουκρανικές Αρχές και στον πρωταγωνιστή Αρκάντι Μπαμπτσένκο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News