Ο Γιαν και η Ελς λάτρευαν την κίνηση και δύσκολα μπορούσαν να μένουν σε ένα μέρος. Ηταν ένα ευτυχισμένο ζευγάρι που έζησε το μεγαλύτερο μέρος του έγγαμου βίου του σε τροχόσπιτα ή σε βάρκες. Τρεις μέρες πριν δώσουν οικειοθελώς τέλος στη ζωή τους το τροχόσπιτό τους βρισκόταν σε μια ηλιόλουστη μαρίνα στη Φρίσλαντ, στα βόρεια της Ολλανδίας. Εκεί τους επισκέφθηκε η Λίντα Πρέσλι του BBC News.

«Προσπαθήσαμε μερικές φορές [να ζήσουμε] σε ένα σωρό από πέτρες, σε σπίτι», είπε στην Πρέσλι ο Γιαν αστειευόμενος, «αλλά δεν λειτουργεί», πρόσθεσε.

Ο 70χρονος Ολλανδός κάθεται στο περιστρεφόμενο κάθισμα του οδηγού με το ένα πόδι λυγισμένο από κάτω του. Είναι η μοναδική θέση που τον ανακουφίζει από έναν συνεχή πόνο στην πλάτη. Η 71χρονη σύζυγός του, Ελς, πάσχει από άνοια. Παλεύει να διατυπώσει τις προτάσεις της: «Αυτό είναι πολύ καλό», λέει, και σηκώνεται εύκολα δείχνοντας το σώμα της. «Αλλά αυτό είναι τρομερό», προσθέτει, δείχνοντας το κεφάλι της.

Ο Γιαν και η Ελς γνωρίστηκαν στο νηπιαγωγείο, με άλλα λόγια η σχέση τους ήταν ισόβια. Ο  Γιαν έπαιζε χόκεϊ με την εθνική ομάδα νέων της Ολλανδίας και στη συνέχεια έγινε προπονητής. Η Ελς ήταν δασκάλα. Και η κοινή τους αγάπη για το νερό, τις βάρκες και την ιστιοπλοΐα καθόρισε τα χρόνια που έζησαν μαζί.

Κοινή λατρεία για το νερό

Στα νιάτα τους, γράφει η Λίντα Πρέσλι στο BBC, ζούσαν σε ένα πλωτό σπίτι. Αργότερα αγόρασαν ένα φορτηγό πλοίο και έφτιαξαν μια επιχείρηση μεταφοράς εμπορευμάτων στις εσωτερικές πλωτές οδούς της Ολλανδίας.

Στο μεταξύ, η Ελς γέννησε τον μονάκριβο γιο τους (ο οποίος ζήτησε να μην κατονομαστεί). Ηταν οικότροφος στο σχολείο και περνούσε τα Σαββατοκύριακα με τους γονείς του. Κατά τη διάρκεια των σχολικών διακοπών, όταν ήταν μαζί τους και το παιδί τους, ο Γιαν και η Ελς, έψαχναν για επαγγελματικά ταξίδια που θα τους πήγαιναν σε ενδιαφέροντα μέρη, κατά μήκος του ποταμού Ρήνου ή στα νησιά της Ολλανδίας.

Το 1999, η επιχείρηση εμπορευμάτων εσωτερικής ναυσιπλοΐας είχε γίνει πλέον πολύ ανταγωνιστική και ο Γιαν αντιμετώπιζε σοβαρούς πόνους στην πλάτη από τη βαριά δουλειά, που έκανε για πάνω από μια δεκαετία. Το ζευγάρι μετακόμισε σε ένα σπίτι στη στεριά, αλλά μετά από μερικά χρόνια ζούσαν ξανά σε βάρκα. Και όταν δεν μπορούσαν πια να τη διαχειριστούν, αγόρασαν ένα μεγάλο τροχόσπιτο.

Το 2003 ο Γιαν χειρουργήθηκε στην πλάτη, αλλά η κατάστασή του δεν βελτιώθηκε. Είχε σταματήσει τα βαριά παυσίπονα και δεν μπορούσε πλέον να εργαστεί, αλλά η Ελς εξακολουθούσε να διδάσκει. Αρχισαν να μιλούν για ευθανασία. Ο Γιαν  εξήγησε στην οικογένειά του ότι δεν ήθελε να ζήσει πολύ με αυτούς τους σωματικούς περιορισμούς. Περίπου τότε το ζευγάρι εντάχθηκε στην NVVE, την ολλανδική οργάνωση για το «δικαίωμα στον θάνατο».

«Αν παίρνεις πολλά φάρμακα, ζεις σαν ζόμπι», είπε ο Γιαν στην ανταποκρίτρια του BBC. «Με τον πόνο που έχω και την ασθένεια της Ελς, νομίζω ότι πρέπει να το σταματήσουμε αυτό». Και όταν ο Γιαν λέει «να το σταματήσουμε αυτό», εννοεί να σταματήσουν να ζουν, γράφει η Λίντα Πρέσλι.

Το 2018, η Ελς έπαψε να διδάσκει. Παρουσίαζε πρώιμα σημάδια άνοιας, αλλά αντιστάθηκε στο να δει έναν γιατρό, ίσως επειδή είχε δει την παρακμή και τον θάνατο του πατέρα της με Αλτσχάιμερ. Αλλά ήρθε μια στιγμή που τα συμπτώματά της δεν μπορούσαν πλέον να αγνοηθούν. Τον Νοέμβριο του 2022, αφού διαγνώστηκε με άνοια, η Ελς βγήκε από το ιατρείο, αφήνοντας πίσω τον σύζυγό της και τον γιο της: «Ηταν έξαλλη σαν ταύρος», θυμήθηκε ο Γιαν.

Οταν η Ελς έμαθε ότι η κατάστασή της δεν θα βελτιωνόταν, άρχισαν με τον Γιαν και τον γιο τους να συζητούν για τη διπλή ευθανασία. Ηθελαν να πεθάνουν μαζί.

Η ευθανασία στην Ολλανδία

Στην Ολλανδία, η ευθανασία και η υποβοηθούμενη αυτοκτονία είναι νόμιμες εάν κάποιος υποβάλει ένα εθελοντικό αίτημα και η ταλαιπωρία του –σωματική ή ψυχολογική– αξιολογηθεί από τους γιατρούς ως «αφόρητη», χωρίς προοπτική βελτίωσης. Κάθε άτομο που ζητά υποβοηθούμενο θάνατο αξιολογείται από δύο γιατρούς με τον δεύτερο να ελέγχει την αξιολόγηση του πρώτου.

Το 2023, 9.068 άνθρωποι πέθαναν στην Ολλανδία με ευθανασία, περίπου το 5% του συνολικού αριθμού θανάτων. Ανάμεσά τους, δε, υπήρξαν 33 περιπτώσεις διπλής ευθανασίας, άρα 66 άτομα. Πρόκειται για περίπλοκες περιπτώσεις που γίνονται ακόμη πιο περίπλοκες εάν ένας από τους συντρόφους έχει άνοια, οπότε μπορεί να υπάρχει αβεβαιότητα σχετικά με την ικανότητά του να συναινέσει.

«Πολλοί γιατροί δεν θέλουν καν να σκεφτούν να κάνουν ευθανασία σε έναν ασθενή με άνοια», λέει στο BBC η δρ Ρόζμαριν φαν Μπρούχεμ, γηρίατρος στο Ιατρικό Κέντρο Erasmus του Ρότερνταμ.

Αυτή ήταν επίσης η θέση του προσωπικού γιατρού του Γιαν και της Ελς.  Η απροθυμία των γιατρών αντανακλάται στα στοιχεία για την ευθανασία. Από τους χιλιάδες που πέθαναν το 2023, οι 336 είχαν άνοια. Πώς αξιολογούν λοιπόν οι γιατροί τη νομική απαίτηση για «αφόρητη ταλαιπωρία» σε ασθενείς με άνοια;

Για πολλούς ασθενείς με άνοια πρώιμου σταδίου, η αβεβαιότητα για το πώς μπορεί να εξελιχθούν τα πράγματα μπορεί να τους οδηγήσει να σκεφτούν να τερματίσουν τη ζωή τους, εξηγεί η δρ Φαν Μπρούχεμ.

«“Δεν θα μπορώ να κάνω τα πράγματα που θεωρώ σημαντικά; Δεν θα μπορώ πια να αναγνωρίζω την οικογένειά μου;” Εάν μπορείτε να το εκφράσετε αυτό αρκετά καλά, εάν είναι αντιληπτό τόσο στον γιατρό που είναι πρόθυμος να κάνει ευθανασία, όσο και στον [δεύτερο] γιατρό που ειδικεύεται στη διανοητική ικανότητα, ο υπαρξιακός φόβος για το τι θα ακολουθήσει μπορεί να είναι ο λόγος για να εξεταστεί η πρίπτωση ευθανασίας», λέει στομ BBC η ολλανδή γηρίατρος.

Ο γιατρός τους δεν ήθελε να συμμετάσχει, έτσι ο Γιαν και η Ελς απευθύνθηκαν στο Expertisecentrum Euthanasie, μια κινητή μονάδα ευθανασίας, η οποία πέρυσι επόπτευσε περίπου το 15% των υποβοηθούμενων θανάτων στην Ολλανδία και, κατά μέσο όρο, ικανοποιεί περίπου το ένα τρίτο των αιτημάτων που λαμβάνει.

Στην περίπτωση ενός ζευγαριού που επιθυμεί να τερματίσει τη ζωή του μαζί, οι γιατροί πρέπει να είναι σίγουροι επιπλέον ότι ο ένας σύντροφος δεν επηρεάζει τον άλλο. Ο δρ Μπερτ Κάιζερ έχει παρακολουθήσει δύο περιπτώσεις ευθανασίας. Αλλά θυμάται επίσης ότι γνώρισε άλλο ένα ζευγάρι και υποψιάστηκε ότι ο άντρας εξανάγκαζε τη γυναίκα του.

Σε μια επόμενη επίσκεψη, ο δρ Κάιζερ μίλησε μόνο με τη γυναίκα: «Είπε ότι είχε πάρα πολλά σχέδια…!» είπε ο δρ Κάιζερ στο BBC, εξηγώντας ότι η γυναίκα συνειδητοποίησε ξεκάθαρα ότι ο σύζυγός της ήταν βαριά άρρωστος, αλλά η ίδια δεν είχε σχεδιάσει να πεθάνει μαζί του. Η διαδικασία της ευθανασίας σταμάτησε και ο άνδρας πέθανε από φυσικά αίτια. Η γυναίκα του, δε, είναι ακόμα ζωντανή, αποκάλυψε ο γιατρός.

Ο δρ Τέο Μπόερ, καθηγητής Ηθικής Περίθαλψης στο Προτεσταντικό Θεολογικό Πανεπιστήμιο της Ολλανδίας, ένας από τους λίγους που κάνουν ειλικρινή κριτική στην ευθανασία, πιστεύει ότι η πρόοδος στην παρηγορητική φροντίδα συχνά μετριάζει την ανάγκη χρήσης της: «Θα έλεγα ότι ο θάνατος από γιατρό θα μπορούσε να δικαιολογηθεί. Ωστόσο, αυτό πρέπει να αποτελεί εξαίρεση», δήλωσε στο BBC.

Αυτό που ανησυχεί τον δρ Μπόερ είναι ο αντίκτυπος των περιπτώσεων διπλής ευθανασίας, ειδικά αφότου o 93χρονος Ντρις φαν Αχτ, πρώην πρωθυπουργός της Ολλανδίας, και η σύζυγός του Εζενί φαν Αχτ-Κρέκελμπεργκ επέλεξαν να πεθάνουν μαζί νωρίτερα φέτος και έγιναν πρωτοσέλιδα παγκοσμίως.

«Τον περασμένο χρόνο έχουμε δει δεκάδες περιπτώσεις διπλής ευθανασίας και υπάρχει μια γενική τάση να “ηρωοποιούμε” τον από κοινού θάνατο», είπε ο δρ Μπόερ στο BBC, «Αλλά το ταμπού για τη δολοφονία εκ προθέσεως είναι διαβρωτικό, ειδικά όταν πρόκειται για διπλή ευθανασία», δηλωσε ο ολλανδός καθηγητής.

Μαζί και στον θάνατο

Ο Γιαν και η Ελς θα μπορούσαν πιθανότατα να συνεχίσουν να ζουν επ’ αόριστον στο τροχόσπιτο τους. Σκέφτηκαν μήπως ότι μπορεί να πεθαίνουν πολύ σύντομα; «Οχι, όχι, όχι – δεν μπορώ να το δω», είπε η Ελς στο BBC. Και ο σύζυγός της πρόσθεσε: «Εζησα τη ζωή μου, δεν θέλω να πονάω άλλο πια», τόνισε ο Γιαν, «Η ζωή που ζήσαμε, γερνάμε [για αυτό]. Νομίζουμε ότι πρέπει να σταματήσει αυτό».

Υπάρχει και κάτι άλλο. Η Ελς έχει αξιολογηθεί από γιατρούς που λένε ότι έχει ακόμα την ικανότητα να αποφασίσει μόνη της αν θέλει να πεθάνει, πράγμα που θα μπορούσε να αλλάξει εάν η άνοια της επιδεινωθεί.

Ωστόσο, τίποτα από αυτά δεν ήταν εύκολο για τον γιο του Γιαν και της Ελς.  «Δεν θέλεις να αφήσεις τους γονείς σου να πεθάνουν», εξήγησε ο Γιαν. «Υπήρξαν λοιπόν δάκρυα. Ο γιος μας μάς είπε, “Θα έρθουν καλύτερες στιγμές, καλύτερος καιρός”, αλλά όχι για μένα». Η Ελς ένιωθε το ίδιο: «Δεν υπάρχει άλλη λύση», είπε στο BBC.

Την ημέρα πριν από το ραντεβού του ζευγαριού με τους γιατρούς ευθανασίας, ο Γιαν και η Ελς ήταν μαζί με τον γιο τους και τα εγγόνια τους. Πάντα πρακτικός, ο Γιαν ήθελε να του δείξει τις ιδιαιτερότητες του τροχόσπιτου, ώστε να είναι έτοιμο να πουληθεί.

«Μετά πήγα μια βόλτα στην παραλία με τη μαμά μου», είπε ο γιος τους στην ανταποκριτρια του BBC Λίντα Πρέσλι, «Τα παιδιά έπαιζαν, λέγαμε αστεία… Ηταν μια πολύ περίεργη μέρα. Θυμάμαι ότι φάγαμε μαζί το βράδυ και γέμισαν δάκρυα τα μάτια μου και μόνο που μας έβλεπα όλους μαζί σε εκείνο το τελευταίο δείπνο».

Το πρωί της Δευτέρας συγκεντρώθηκαν όλοι στο τοπικό ιατρικό κέντρο για βαριά πάσχοντες. Ηταν εκεί οι καλύτεροι φίλοι του ζευγαριού, τα αδέρφια του Γιαν και της Ελς, και η νύφη τους με τον γιο τους. «Περάσαμε δύο ώρες μαζί, πριν έρθουν οι γιατροί», είπε ο γιος τους, «Μιλήσαμε για τις αναμνήσεις μας… Και ακούσαμε μουσική». Το «Idlewild» των Travis για την Ελς και το «Now and Then» των Beatles για τον Γιαν.

«Το τελευταίο μισάωρο ήταν δύσκολο», πρόσθεσε. «Οι γιατροί έφτασαν και όλα έγιναν γρήγορα. Ακολουθούν τη ρουτίνα τους και μετά είναι μόνο θέμα λεπτών».

Οι γιατροί έδωσαν το κοκτέιλ των θανατηφόρων φαρμάκων στο ζευγάρι, και η Ελς φαν Λένινγκεν  και ο Γιαν  Φάμπερ πέθαναν μαζί στις 3 Ιουνίου 2024.

Το τροχόσπιτο τους δεν έχει βγει ακόμα προς πώληση. Ο γιος τους αποφάσισε να το κρατήσει για να πάει διακοπές με τη γυναίκα του και τα παιδιά του. «Μετά θα το πουλήσω», λέει στο BBC. «Πρώτα θέλω να κάνω μερικές αναμνήσεις για την οικογένεια».

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News