Πολλές λεπτομέρειες δεν γνωρίζουμε, αλλά στην αρχαία Αθήνα έζησε τουλάχιστον ένας μορφωμένος πολίτης που έπαιξε σημαντικό ρόλο ως ιερέας του θεραπευτή Αλωνα, ώστε να εισαχθεί στην πόλη η λατρεία του θεού Ασκληπιού. Επειδή μάλιστα υποδέχθηκε στο σπίτι του την αντιπροσωπεία του θεού από την Επίδαυρο τιμήθηκε μετά θάνατον με το προσωνύμιο Δεξίων («αυτός που δεξιώθηκε»). Και το όνομα αυτού: Σοφοκλής.

Είναι μια λεπτομέρεια από τη ζωή του μεγάλου τραγικού, από τον οποίο σώζονται επτά τραγωδίες –από τις συνολικά 123 (ή, κατά άλλους μελετητές, 130). Και είναι αυτή την οποία αναδεικνύει η βιογραφία «Sophocles» του κορυφαίου κλασικιστή Ζακ Ζουανά, η αγγλόφωνη έκδοση της οποίας κυκλοφορεί από το Princeton University Press (σε μετάφραση Steven Rendall). Οι ιστορικές λεπτομέρειες, ωστόσο, έχουν και ένα όριο. Είναι αδύνατο, για παράδειγμα, γράφει ο Ζουανά, «να προσδιορίσουμε με ακρίβεια πού βρισκόταν το ιερό του ήρωα Σοφοκλή», όσο και αν αναλύσουμε το σχετικό χωρίο από ένα βυζαντινό Λεξικό του 9ου αιώνα. Οπότε δεν πρέπει να δίνουμε μεγάλη σημασία σε επίδοξους ξεναγούς που  υπόσχονται να μας δείξουν ένα ακόμη «μυστικό τοπόσημο» των Αθηνών.

Ο βιογράφος είναι ο πρώτος που γνωρίζει τις δεσμεύσεις και τους περιορισμούς από το υπάρχον υλικό. Εκτός από τις τραγωδίες έχει στη διάθεσή του μόνο μαρτυρίες συγχρόνων του Σοφοκλή ή, στην πλειονότητά τους, μεταγενέστερων συγγραφέων. Υπάρχουν όμως και τα σωζόμενα αποσπάσματα από άλλα θεατρικά του έργα, ανάμεσα στα οποία πολύ σημαντικός θεωρείται ο πάπυρος με το σατυρικό δράμα «Ιχνευταί».

Τι άλλο ήταν, λοιπόν, ο Σοφοκλής εκτός από θρησκευτικός λειτουργός και κορυφαίος ποιητής στην ανυπέρβλητη τριάδα μαζί με τον Αισχύλο και τον Ευριπίδη; Πρώτον, υπήρξε ελληνοταμίας: εκλεγμένος δηλαδή άρχοντας, πιθανότατα ένας από τους δέκα που επιλέγονταν από τους Αθηναίους στην αρχή κάθε έτους, για να εισπράττουν τον συμμαχικό φόρο που όρισε για πρώτη φορά ο Αριστείδης όταν ιδρύθηκε η Α’ Αθηναϊκή Συμμαχία (477-476 π.Χ.). Δεύτερον, υπήρξε στρατηγός του Περικλή το 440 π.Χ στην εξέγερση της Σάμου, αλλά και του Νικία. Τέλος, σύμφωνα με μια ερμηνεία, υπήρξε ένας από τους δέκα «πρόβουλους» που έδωσαν ψήφο ανοχής στην εγκαθίδρυση του ολιγαρχικού κινήματος των 400 στην Αθήνα του 411 π.Χ., επειδή δεν υπήρχε καλύτερη πολιτική πρόταση για το αδιέξοδο που ακολούθησε τον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Εκεί όμως που σίγουρα αναδεικνύεται ως ιδιοφυΐα είναι η θεατρική τέχνη. Συγκεκριμένα, η διανομή των ρόλων και οι σκηνικές λύσεις, με δεδομένο ότι είχε στη διάθεσή του μόνο τρεις ηθοποιούς για έργα με πολλαπλάσιους χαρακτήρες. Ο ίδιος είχε εισαγάγει τον τρίτο υποκριτή (από έναν που είχε ο Αισχύλος), αλλά και πάλι οι λύσεις που έπρεπε να βρίσκει ώστε πάνω στη σκηνή να μένουν μάξιμουμ τρία άτομα ήταν μια μεγάλη σπαζοκεφαλιά. Οι δεσμεύσεις που έπρεπε να ξεπεράσει φαίνονται καλύτερα στην περίπτωση της «Αντιγόνης», όπου συμμετέχουν συνολικά 9 χαρακτήρες: Αντιγόνη, Ισμήνη, Κρέων, Αίμων, Φρουρός, Αγγελιοφόρος, Εξάγγελος, Τειρεσίας, Ευρυδίκη.

Στη βιογραφία πάντως δεν υπερτονίζεται ότι ο Σοφοκλής ήταν ο θριαμβευτής σε 24 αγώνες δράματος, καθώς ο Αισχύλος είχε ανακηρυχθεί πρώτος σε 13 και ο Ευριπίδης σε 4. Οταν κατέβηκε στον κόσμο των νεκρών, άλλωστε, δεν διεκδίκησε τον τίτλο του καλύτερου τραγικού, αλλά τον παραχώρησε στον Αισχύλο –τουλάχιστον αυτό αναφέρει ο Αριστοφάνης στους «Βατράχους» απηχώντας την αίσθηση που είχαν οι συμπολίτες του για τον «ευτυχισμένο τραγικό». Δεν είναι ούτε μόνο το τέκνο του Ιππιου Κολωνού, που επιβιώνει των άλλων τραγικών πεθαίνοντας το 406/ 405 π.Χ. σε ηλικία 90 ετών (ο Ευριπίδης είχε πεθάνει τον προηγούμενο χρόνο και ο Αισχύλος πολύ νωρίτερα, το 456). Είναι, κυρίως, το τέκνο της κλασικής εποχής, με όλο το μεγαλείο και τα δεινά που συνεπάγεται για την Αθήνα. Ο Ζουανά παρατηρεί, για παράδειγμα, την εφιαλτική εικόνα του λοιμού στην αρχή του «Οιδίποδος Τυράννου», εκεί όπου η Θήβα «βουλιάζει μες στη δίνη των αιμάτων και δεν μπορεί την κεφαλή της να σηκώσει απ’ τον θολό βυθό να πάρει λίγη ανάσα» (μτφ. Κ.Χ. Μύρη). Ξετυλίγει δηλαδή το νήμα ως τον «μεγάλο λοιμό που χτύπησε την Αθήνα στην αρχή του Πελοποννησιακού Πολέμου», κατά την περιγραφή του Θουκυδίδη. Ο Σοφοκλής μάλιστα ήταν περίπου συνομήλικος του Περικλή, όταν ο ηγέτης της πόλης έσβηνε από τον λοιμό στην ηλικία των 67 ετών, έχοντας δει να πεθαίνουν η αδερφή και οι δύο γιοι του.

Τι μας λέει ο βιογράφος, λοιπόν; Κάτι που ισχύει για όλα τα μεγάλα έργα. Για να τα διαβάσουμε σε βάθος, πρέπει να γνωρίζουμε καλά τις πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες του 5ου αιώνα π.Χ. Τον τρόπο, για παράδειγμα, με τον οποίο ο Σοφοκλής «ξαναδιάβασε» και χρησιμοποίησε τους μύθους των ομηρικών έργων ή παρουσίασε τις σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και θεών.

Αναζητώντας τον Σοφοκλή μεταξύ μύθων και πραγματικότητας, ο Ζουανά μεταφέρει στον αναγνώστη και όλες τις νεότερες ερμηνείες της διεθνούς βιβλιογραφίας, ξεκινώντας όμως με ένα κωμικό στιγμιότυπο. Την περιγραφή του στρατηγού Σοφοκλή, κατά την επίσκεψή του στη Χίο, από τον ποιητή Ιωνα (όπως διασώζεται στους «Δειπνοσοφιστές»): «Ερχεται στο κέφι ύστερα από μερικά ποτά και είναι πολύ έξυπνος…  Λέει στον συνδαιτυμόνα του: Πόσο όμορφος είναι ο στίχος του Φρύνιχου “Το φως της αγάπης λάμπει στα κατακόκκινα μάγουλα”». Υπήρξε στην πραγματικότητα ένας αγαπησιάρης Σοφοκλής που έμπαινε με άνεση στις οινοποσίες; Ακόμη και αν πρόκειται για πλάσμα της φαντασίας άλλων, είναι καλοδεχούμενο.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News