Ο Μπραντ Πιτ και η Αντζελίνα Τζολί έγιναν γνωστοί ως οι Brangelina ενώ στη συνέχεια ακολούθησαν οι Kimye (Kim Kardashian και Kanye West) και οι Hiddleswift (Tom Hiddleston και Taylor Swift). Φαίνεται, όμως, πως τα σύγχρονα ζευγάρια διασημοτήτων από τον χώρο των τεχνών και της σόουμπιζ δεν μπορούν να συναγωνιστούν – τουλάχιστον όσον αφορά τη φύση της σχέσης τους αλλά και την παράλληλη καλλιτεχνική τους δραστηριότητα – με τους PaJaMa, για παράδειγμα, τον Πολ Κάντμας, δηλαδή, τον Τζάρεντ Φρεντς και την Μάργκαρετ Φρεντς, οι οποίοι, ξεκινώντας από το 1937, έζησαν για είκοσι χρόνια μαζί ως καλλιτεχνικό αλλά και ερωτικό τρίο.

Η ιστορία των PaJaMa είναι μόνον μία από τις πολλές που παρουσιάζονται (έως την 27η Ιανουαρίου) στο Barbican του Λονδίνου στο πλαίσιο της έκθεσης «Modern Couples Art, Intimacy and the Avant-garde» που διοργανώθηκε σε συνεργασία με το Centre Pompidou του Μετς, πρωτεύουσας της Λωραίνης, στη νοτιοανατολική Γαλλία.

Στον πυρήνα της έκθεσης βρίσκεται η απόρριψη της ιδέας του μοναχικού και ιδιοφυούς συνήθως άνδρα – καλλιτέχνη ενώ ο στόχος της είναι η επανεξέταση των καλλιτεχνικών και ερωτικών σχέσεων και η ανάδειξη του συμβιωτικού χαρακτήρα τους. Τα ζευγάρια που παρουσιάζονται είναι συνολικά σαράντα, από μια αρχική λίστα που εμπεριείχε περισσότερα από διακόσια. Ξεχωρίζουν ο Σαλβαντόρ Νταλί και ο Φεντερίκο Γκαρσία Λόρκα, η Φρίντα Κάλο και ο Ντιέγκο Ριβέρα, η Ντόρα Μάαρ και ο Πάμπλο Πικάσο, η Καμίλ Κλοντέλ και ο Ογκίστ Ροντέν.

Αυτό που προσφέρει στους θεατές η έκθεση είναι η δυνατότητα να αντιληφθούν πώς οι καλλιτεχνικοί πειραματισμοί όλων αυτών των δημιουργών συχνά συνοδεύονταν και από πειραματισμούς όσον αφορά τον έρωτα, την αγάπη, την οικειότητα, τη συντροφικότητα και τη συμβίωση. Αυτό όμως που προκαλεί μεγαλύτερη αίσθηση είναι το πόσο ρευστές και συχνά αναλώσιμες ήταν πολλές από αυτές τις σχέσεις, σε τέτοιο βαθμό που αρκετά από τα διάσημα καλλιτεχνικά ζευγάρια στην πραγματικότητα αποτέλεσαν ménage a trois.

«Το ζευγάρι είναι μια ελαστική έννοια. Εννοείται πως οι σχέσεις μεταξύ τριών ανθρώπων δεν είναι εύκολες αλλά υπάρχουν», εξήγησε, μιλώντας στο BBC, η επιμελήτρια της έκθεσης Τζέιν Άλισον. Κάποιες από τις σχέσεις αυτές ήταν χαρούμενες και ευτυχισμένες ενώ κάποιες άλλες άκρως εκρηκτικές. Αρκετές αναπτύχθηκαν μυστικά μέσω σιωπηρών διευθετήσεων και συμβιβασμών εντός σχέσεων ή γάμων που προϋπήρχαν ενώ κάποιοι επέλεξαν να μην κρυφτούν, μετατρέποντας τη σχέση τους σε πολιτική πράξη.

Σήμερα, οι συμβατικές δομές σχέσεων επανεξετάζονται και αμφισβητούνται εκ νέου με πάρα πολλούς ανθρώπους να αναζητούν εναλλακτικές επιλογές. Ο πολυερωτισμός, η ηθική πολυγαμία (γνωστή και ως συναινετική μη-μονογαμία) και η σχεσιακή αναρχία είναι έννοιες σχετικά καινούργιες αλλά οι ιδέες που αποτελούν τη βάση τους είναι οι ίδιες με τις οποίες ήρθαν αντιμέτωποι – σε πρακτικό, δημιουργικό, ερωτικό και συναισθηματικό επίπεδο – πολλοί από τους εκπροσώπους της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας του περασμένου αιώνα.

Δύο εραστές και μία σύζυγος

Οι PaJaMa γνωρίστηκαν στην εναλλακτική σχολή Καλών Τεχνών Art Students League της Νέας Υόρκης. Ο Πολ Κάντμους, ο οποίος συχνά ζωγράφιζε ερωτικές, και ομοφυλοφιλικές, σκηνές και ο Τζάρεντ Φρεντς, επίσης ζωγράφος, εκπρόσωποι, αμφότεροι, του αποκαλούμενου «μαγικού ρεαλισμού», σύντομα έγιναν εραστές. Το 1937, ωστόσο, ο Τζάρεντ αποφάσισε να παντρευτεί την Μάργκαρετ Χόουνινγκ. Έτσι, οι τρεις τους ξεκίνησαν μια νέα σχέση, ερωτική και καλλιτεχνική, την οποία ανέδειξαν και εξέφρασαν, κυρίως μέσω των φωτογραφικών συνθέσεων τους.

Μέρος της δουλειάς τους σχετίζεται στενά με το Φάιρ Αϊλαντ, ένα μακρόστενο νησί που εκτείνεται κατά μήκος της νότιας πλευράς του Λονγκ Αϊλαντ της Νέας Υόρκης και το οποίο έως τα μέσα της δεκαετίας του ’30 είχε εξελιχθεί σε δημοφιλή προορισμό για τα μέλη της ομοφυλοφιλικής κοινότητας της αμερικανικής μητρόπολης. Οι φωτογραφίες τους είναι σουρεαλιστικές, ατμοσφαιρικές, στιλιζαρισμένες, αισθησιακές και ενίοτε αποκαλυπτικές. Ανθρώπινα σώματα πάνω σε αμμόλοφους, πίσω από ξεβρασμένα ξύλα, κάτω από μια ομπρέλα. Πρωταγωνιστές, πέρα από τους ίδιους, είναι οι φίλοι τους. Ωστόσο έως τη δεκαετία του ’80 οι εν λόγω φωτογραφίες ανήκαν στην προσωπική συλλογή του καλλιτεχνικού τρίο και τις είχαν δει μόνο άτομα του στενού τους περιβάλλοντος. «Δημοσίως συμπεριφέρονταν διακριτικά αλλά είχαν την ευκαιρία να χαρούν την τέχνη τους σε αυτόν τον απελευθερωμένο τόπο»,εξήγησε η Αλισον.

Επαναστατική πολυγαμία

Την ίδια περίοδο, σε άλλες χώρες, τα ελευθεριάζοντα ερωτικά ήθη επιβάλλονταν από τις πολιτικές ζυμώσεις. Στη Ρωσία, η επανάσταση δεν είχε να κάνει μόνον με την πολιτική αλλά και με τις ανθρώπινες σχέσεις. Κάποιες μαρξιστικές θεωρίες υπογράμμιζαν την ανάγκη για σεξουαλική ελευθερία και χειραφέτηση των γυναικών ενώ η μονογαμία θεωρούνταν χαρακτηριστικό της μπουρζουαζίας. Οπότε, το ότι ο Οσίπ και η Λίλια Μπρικ είδαν τον Βλαντίμιρ Μαγιακόσφκι να διαβάζει ένα ποίημα, κατά τη διάρκεια μιας γιορτής το 1915 και «αμφότεροι τον ερωτεύτηκαν παράφορα», σύμφωνα με την Εμα Λαβίν, διευθύντρια του Centre Pompidou-Metz, δεν θα πρέπει να προκαλεί εντύπωση. Αρκεί να σημειωθεί πως τη στιγμή που ο συγγραφέας και εκδότης Οσίπ Μπρικ έμαθε ότι η σύζυγός του κοιμήθηκε με τον Μαγιακόφσκι,  φέρεται να την καθησύχασε λέγοντάς της απλά: «πώς θα μπορούσες να αρνηθείς κάτι σε αυτόν τον άνδρα;».

Αφότου ο Μπρικ συνέβαλε σημαντικά στην ανάδειξη του έργου του επαναστάτη ποιητή, ο Μαγιακόφσκι μετακόμισε στην οικία του ζευγαριού για να ζήσουν τελικά κάτω από την ίδια στέγη και οι τρεις μαζί για 15 ολόκληρα χρόνια, έως το 1930, χρονιά κατά την οποία ο Μαγιακόφσκι αυτοκτόνησε στην ηλικία των 36, μόλις, ετών. Παρότι άντεξε στο χρόνο, η κοινή τους ζωή υπήρξε θυελλώδης. Κυρίως γιατί η Λίλια Μπρικ είχε και άλλους εραστές και ο Μαγιακόφσκι, παρότι ήταν εξίσου ερωτύλος, υπέφερε από τη ζήλια, την οποία προσπαθούσε να κρύψει, γράφοντας ποιήματα που αφιέρωνε στην εκλεκτή της καρδιάς του, μην καταφέρνοντας, όμως, πάντα να κρύψει την πικρία του.

Ο Κύκλος του Μπλούμσμπερι

Ανοικτά προς εναλλακτικές, καλλιτεχνικές και ερωτικές, μορφές σχέσεων ήταν και τα εκλεκτά μέλη του περίφημου Κύκλου του Μπλούμσμπερι. Οι αδελφές Βανέσα Μπελ και Βιρτζίνια Γουλφ, για παράδειγμα, πειραματίστηκαν με τις ερωτικές τους ζωές τόσο όσο και με τη ζωγραφική και τη λογοτεχνία αντίστοιχα.

Το 1907 η ζωγράφος Βανέσα παντρεύτηκε τον κριτικό τέχνης Κλάιβ Μπελ με τον οποίο απέκτησε δύο παιδιά. Παρότι η σχέση τους κάποια στιγμή άρχισε να ξεφτίζει και αμφότεροι διατηρούσαν εξωσυζυγικές σχέσεις, δεν χώρισαν ποτέ και ούτε αποξενώθηκαν. Μάλιστα ο Μπελ διοργάνωσε δύο σημαντικές μετά-ιμπρεσιονιστικές εκθέσεις ζωγραφικής μαζί με τον ιστορικό τέχνης Ρότζερ Φράι, ο οποίος την ίδια περίοδο ήταν εραστής της συζύγου του.

Ο Φράι και η Βανέσα Μπελ, ίδρυσαν το 1913, μαζί με τον ζωγράφο Ντάνκαν Γκραντ, το καλλιτεχνικό εργαστήρι Omega όπου έφτιαχναν έπιπλα, υφάσματα και κεραμικά τεχνουργήματα με έντονα, φωτεινά χρώματα και μοτίβα, τυπικά του φοβισμού. Σταδιακά το ερωτικό ενδιαφέρον της Βανέσα στράφηκε προς τον Γκραντ. Οι δυο τους μετακόμισαν στη συνέχεια στο Τσάρλεστον, μια αγροικία στο Σάσεξ, την οποία μετέτρεψαν ολόκληρη σε ένα ζωντανό έργο τέχνης, ζωγραφίζοντας κάθε διαθέσιμη επιφάνειά του. Τελικά η καλλιτεχνική τους συνεργασία αποδείχτηκε πιο ισχυρή από τον ερωτικό τους δεσμό καθώς ο Γκραντ, παρόλο που απέκτησε μια κόρη με την Μπελ, προτιμούσε περισσότερο τη συντροφιά των ανδρών και κάποια στιγμή ο εραστής του, εκείνη την περίοδο, Ντέιβιντ «Μπάνι» Γκάρνετ, αποφάσισε να μετακομίσει στο Τσάρλεστον και να ζήσει και αυτός για κάποιο διάστημα εκεί.

Η καλλιτεχνική αγροικία αποτέλεσε πόλο έλξης και για άλλα επιφανή μέλη του Κύκλου του Μπλούμσμπερι. Ο Ρότζερ Φράι είχε στήσει το προσωπικό του ατελιέ εκεί, ο Κλάιβ Μπελ διέθετε το δικό του δωμάτιο ενώ για μερικά φεγγάρια στο Τσάρλεστον έζησε και ένας άλλος εραστής του Ντάνκαν Γκραντ, ο αμφιφυλόφιλος Τζον Μέιναρντ Κέινς, ο μεγάλος οικονομολόγος. Αρκετά χρόνια μετά, όταν η νεαρή Αντζέλικα, η κόρη της Βανέσα Μπελ από τη σχέση της με τον Γκραντ, ερωτεύτηκε τον Μπάρι Γκάρνετ, δίχως να γνωρίζει ότι υπήρξε εραστής του πατέρα της, ο Κλάιβ Μπελ, σύζυγος της μητέρας της, έφτασε στο σημείο να διεκδικήσει την κηδεμονία της.

Όντας ουσιαστικά ένα ιδιότυπο πείραμα συμβίωσης, η ζωή στο Τσάρλεστον δεν ήταν πάντα ρόδινη. Αλλά αποτέλεσε έναν τόπο ελεύθερης έκφρασης και δημιουργικότητας καθώς και το μοναδικό χώρο όπου κάποια από τα μέλη του ομάδας του Μπλούμσμπερι θεωρούσαν σπίτι τους. «Μου φαίνεται πως είναι η μοναδική πραγματικά επιτυχημένη οικογενειακή ζωή που έχω δει ποτέ και αυτό θα πρέπει να μάθουν όλοι οι χρηστοί άνθρωποι που πιστεύουν πως η οικογένεια βασίζεται στην ιερότητα του γάμου», αποκάλυψε το 1926 στη Βανέσα Μπελ ο πρώην εραστής της Ρότζερ Φράι.

Τακτικά  το Τσάρλεστον επισκέπτονταν και οι Γουλφ, η Βιρτζίνια και ο Λέοναρντ, ένα άλλο αντισυμβατικό ζευγάρι της εποχής. Ο Λέοναρντ συμπαραστεκόταν στη γυναίκα του κατά τη δύσκολη διαδικασία συγγραφής των βιβλίων της, ειδικά λίγο πριν από την κυκλοφορία τους, όταν η εύθραυστη ψυχική υγεία της πρωτοπόρου λογοτέχνιδας επιδεινωνόταν περαιτέρω. Το 1917 ίδρυσαν μαζί τον εκδοτικό οίκο Hogarth Press, όπου εκδόθηκαν, πέρα από τα έργα των μελών του Κύκλου του Μπλούμσμπερι, κείμενα του Φρόιντ και η «Έρημη Χώρα» του  Τ.Σ. Έλιοτ.

Ο γάμος τους ήταν ευτυχισμένος. Λέγεται, όμως, πως η ερωτική τους ζωή δεν υπήρξε ιδιαίτερα επιτυχής. Η Βιρτζίνια Γουλφ δυσκολευόταν να αφεθεί σεξουαλικά, κυρίως λόγω της κακοποίησης που είχε υποστεί από τα ετεροθαλή αδέλφια της, κατά την παιδική της ηλικία. Σημαντικό ρόλο, όμως, διαδραμάτισε σίγουρα και η σχέση της, περισσότερο συναισθηματική παρά σεξουαλική, με τη συγγραφέα Βίτα Σάκβιλ – Ουέστ. «Κατέληξα σε ένα πράγμα που θέλει τη Βιρτζίνια», έγραψε το 1926 η Σάκβιλ – Ουέστ ενώ δύο χρόνια μετά η Γουλφ απαθανάτισε την ερωμένη της στις σελίδες του «Ορλάντο», «της πιο μακροσκελούς και γοητευτικής ερωτικής επιστολής στη λογοτεχνία», σύμφωνα με τον συγγραφέα, εκδότη και πολιτικό Νάιτζελ Νίκολσον, γιο της Σάκβιλ – Ουέστ.

Ακολουθήστε το Protagon στο Google News